Przejdź do zawartości

Elektryfikacja

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Lokomotywa elektryczna ET22 obok Dulowej, na zbudowanej w 1847 r. linii kolejowej nr 133 zelektryfikowanej w 1959[1]
Zabytkowy elektryczny wagon silnikowy EN80 z 1927 r. na trasie EKD
Kolejowa elektryczna sieć trakcyjna
Typowa oprawa uliczna w zelektryfikowanej wsi

Elektryfikacja – proces mający na celu rozprzestrzenienie sieci elektroenergetycznej. Elektryfikowane są miejscowości lub obiekty przemysłowe, przez doprowadzanie linii elektrycznych ze stacji transformatorowych. Elektryfikacją nazywane jest również zakładanie sieci trakcyjnej nad torami kolejowymi lub stawianie słupów podtrzymujących linie energetyczne i odprowadzanie przewodów elektrycznych ze słupów do domów.

Historia rozwoju elektryfikacji

[edytuj | edytuj kod]

Początki

[edytuj | edytuj kod]

Początki elektryfikacji wiążą się z uruchomieniem w 1882 r. przez Thomasa Edisona pierwszej elektrowni publicznego użytku i koniecznością rozprowadzenia elektryczności do odbiorców.

Elektryfikacja miejscowości na skalę masową rozpoczęła się w latach 80. XIX w., a kolei w latach 20. XX w. Pierwsze próby i eksperymenty przeprowadzono w latach 90. XIX w.

Rozwój w XX i XXI wieku

[edytuj | edytuj kod]

Elektryfikacja rozwijała się prężnie nie tylko w Stanach Zjednoczonych Ameryki i w Anglii (później Wielkiej Brytanii), ale także w wielu innych krajach, takich jak Niemcy, Polska, Francja, Rosja (najpierw Rosja Radziecka, później ZSRR), Indie, Chiny, Japonia i wiele innych. Podejmowane są próby rozszerzenia światowej sieci elektrycznej, chociażby w Afryce (głównie środkowej i wschodniej), ale na przeszkodzie stoi zła sytuacja ekonomiczna państw w tym rejonie kontynentu.

Elektryfikacja w Polsce

[edytuj | edytuj kod]

Zgodnie z rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r. o popieraniu elektryfikacji, osobom fizycznym i prawnym, którym nadano uprawnienia rządowe (w myśl ustawy z dnia 21 marca 1922 r.[2]), przyznawano w ciągu 5 lat od wejścia rozporządzenia w życie, następujące ulgi:

  • zwolnienie od opłat stemplowych, jeśli kapitał zakładowy przeznaczony był na przedsięwzięcia związane z realizacją uprawnień,
  • zwolnienie od opłat urzędowych pism, dotyczących przejścia nieruchomości, jeśli nieruchomości te były potrzebne do realizacji uprawnień,
  • zwolnienie od podatków (z wyjątkiem dodatków samorządowych do podatku gruntowego) obiektów związanych z realizacją uprawnień,
  • zwolnienie od wynagrodzenia za korzystanie z terenów państwowych do prowadzenia przewodów (z zachowaniem obowiązku do odszkodowania za rzeczywiste szkody),
  • prawo pierwszeństwa w nabywaniu niezbędnych do realizacji uprawnień gruntów, przy parcelacjach nieruchomości ziemskich,
  • prawo pierwszeństwa w nabywaniu od państwa materiałów budowlanych i opałowych potrzebnych dla zakładu elektrycznego,
  • prawo pierwszeństwa w uzyskiwaniu zezwoleń na użytkowanie wód jako źródła energii.

Ulgi te obowiązywały przez okres 10 albo 15 lat (w zależności od obszaru działania), a warunkiem ich otrzymania było:

  • zobowiązanie wybudowania lub rozbudowania w określonym terminie i eksploatacji wytwórczych zakładów elektrycznych, posiadających co najmniej jedną czynną jednostkę o mocy 10 000 kVA (względnie 3000 kVA, jeśli jako źródło energii użytkowane były węgiel brunatny, gaz ziemny, torf lub spadki wodne), lub
  • zobowiązanie wybudowania w określonym terminie i eksploatacji linii elektrycznych na napięcie co najmniej 30 kV

w celu elektryfikacji okręgów elektryfikacyjnych państwa lub zbytu energii innym uprawnionym, mającym ten sam cel, oraz

  • wykazanie się kapitałem zakładowym w wysokości co najmniej ⅓ zamierzonych inwestycji lub zobowiązanie do pokrycia co najmniej ⅓ zamierzonych inwestycji kapitałem zakładowym.

Rozporządzenie nie obowiązywało na obszarze ówczesnego województwa śląskiego, natomiast na obszarach województw nowogródzkiego, poleskiego, stanisławowskiego, tarnopolskiego, wileńskiego i wołyńskiego wystarczyło zobowiązanie wybudowania samodzielnych wytwórczo-rozdzielczych zakładów elektrycznych o jakiejkolwiek mocy i napięciu lub zakładów przesyłowo-rozdzielczych na napięcie co najmniej 6 kV[3]. W 1938 r. okres przyznawania ulg został przedłużony o kolejne 5 lat[4], natomiast w 1939 r. moc obowiązywania rozporzędzenia została rozciągnięta także na ówczesne województwo śląskie[5].

Przed wybuchem II wojny światowej nie było państwowego planu elektryfikacji, opartego na wskazaniach gospodarczych i planach inwestycyjnych, zabezpieczonych odpowiednimi środkami finansowymi. W 1939 r. w granicach ówczesnej Polski zelektryfikowane były 1263 wsie, co stanowiło ok. 3% ogółu wsi polskich. W okresie okupacji zelektryfikowano ok. 500 wsi w granicach Polski sprzed 1939 r. Po zakończeniu II wojny światowej Polska przejęła na ziemiach zachodnich i północnych (tzw. Ziemie Odzyskane) 1680 zelektryfikowanych wsi (z 8600 zarejestrowanych w ewidencjach niemieckich jako zelektryfikowane)[6].

Elektryfikacja wsi po II wojnie światowej

[edytuj | edytuj kod]

W 1945 r. zelektryfikowanych było 3512 wsi, co stanowiło niecałe 10% ogółu wsi polskich.

Prace związane z elektryfikacją wsi rozpoczęto w 1945 r. Początkowo były one wykonywane siłami terenowych służb energetycznych – zakładów sieciowych. Ponadto zaczęto reelektryfikację wsi na ziemiach zachodnich i północnych oraz organizację energetycznych przedsiębiorstw budowlano-montażowych. W 1946 r. CZE (Centralny Zarząd Energetyki), SPB (Społeczne Przedsiębiorstwo Budowlane) i ZSCh (Związek Samopomocy Chłopskiej) ustaliły jednolity system finansowania, wykonawstwa i współpracy przy elektryfikacji wsi. W jego ramach w CZE został stworzony specjalny Wydział Elektryfikacji Wsi, a w Zjednoczeniach Energetycznych utworzono odpowiednie wydziały elektryfikacji wsi; w 1947 r. został opracowany pierwszy plan inwestycyjny elektryfikacji wsi. Powstawały społeczne komitety elektryfikacji wsi, a państwo przeznaczyło na cel elektryfikacji środki finansowe równe ⅓ kwot wnoszonych przez użytkowników wiejskich. Podział prac i nakładów przedstawiał się następująco: zakłady sieciowe, podległe CZE, zakładały w poszczególnych miejscowościach linie wysokiego i niskiego napięcia, natomiast instalacje wewnętrzne były wykonywane z funduszów użytkowników wiejskich. Prace elektryfikacyjne prowadziły w tym czasie także Przedsiębiorstwa Robót Elektryfikacyjnych i Spółdzielnie Budownictwa Wiejskiego.

W okresie 1945–1949 zelektryfikowano 11 456 wsi[7], co stanowiło ok. 27% ogólnej liczby wsi w Polsce. W okresie tym wykonanie instalacji niskiego napięcia zostawiano użytkownikom wiejskim; w efekcie tego bywało, w ówczesnych warunkach, przy braku materiałów, wykonawców, a nieraz również środków finansowych, że kosztowna instalacja wysokiego napięcia pozostawała niewykorzystana[6].

Ustawa o powszechnej elektryfikacji wsi i osiedli

[edytuj | edytuj kod]

Ustawa z dnia 28 czerwca 1950 r. o powszechnej elektryfikacji wsi i osiedli (Dz.U. z 1950 r. nr 28, poz. 256) była pierwszą i jedyną powojenną ustawą dotyczącą elektryfikacji. W myśl art. 1, pkt. 1 tejże ustawy

Powszechna elektryfikacja obejmuje doprowadzenie przewodów elektrycznych napięcia użytkowego do budynków mieszkalnych i gospodarczych oraz założenie w tych budynkach wewnętrznego urządzenia odbiorczego.

Zgodnie z ustawą zadania kształtowania i realizacji polityki elektryfikacji wsi zostały przekazane Ministerstwu Rolnictwa, a w terenie – wydziałom rolniczym Prezydiów Rad Narodowych. Dla realizacji tychże zadań stworzono w MR Centralny Zarząd Elektryfikacji Rolnictwa, przemianowany później w ZER (Zjednoczenie Elektryfikacji Rolnictwa) i jego terenowe organy – PER-y (Przedsiębiorstwa Elektryfikacji Rolnictwa)[6].

Zgodnie z zarządzeniem Ministra Rolnictwa z dnia 8 maja 1959 r. w sprawie zakresu zakładania urządzeń odbiorczych w budynkach objętych powszechną elektryfikacją wsi i osiedli, prywatne budynki mieszkalne i gospodarstwa rolne zostały podzielone na 3 standardy, w zależności od szacunkowego przychodu tych gospodarstw, a wyposażenie ich w urządzenia elektryczne obejmowało:

  • w standardzie I: 2 punkty świetlne i 1 gniazdo wtykowe w mieszkaniu względnie (na żądanie uprawnionego) 1 punkt świetlny i 1 gniazdo wtykowe w mieszkaniu oraz 1 punkt świetlny w zabudowaniach gospodarskich,
  • w standardzie II: 2 punkty świetlne i 1 gniazdo wtykowe w mieszkaniu oraz 1 punkt świetlny w zabudowaniach gospodarskich,
  • w standardzie III: 3 punkty świetlne i 1 gniazdo wtykowe w mieszkaniu oraz 1 punkt świetlny w zabudowaniach gospodarskich.

Pozastandardowe urządzenia odbiorcze były instalowane pod warunkiem złożenia odpowiedniego wniosku i uiszczenia należności za nie[8]. Dodatkowo w trakcie przeprowadzania elektryfikacji w poszczególnych wsiach i osiedlach pobierana była, na podstawie ustawy o powszechnej elektryfikacji wsi i osiedli (art. 3), jednorazowa opłata elektryfikacyjna (do spłaty w okresie 3 albo 4 lat w ratach półrocznych albo kwartalnych, w zależności od aktualnego rozporządzenia)[9][10][11][12][13][14][15][16][17][18][19]. Wspomniana ustawa (art. 5) umożliwiała także (na podstawie ustawy z 1935 r.[20]) pociąganie mieszkańców wsi i osiedli, w których elektryfikacja była prowadzona, do świadczeń osobistych i rzeczowych na jej cele za wynagrodzeniem. Zgodnie z rozporządzeniem Ministrów Przemysłu Ciężkiego i Finansów z dnia 29 września 1950 r. w sprawie świadczeń osobistych i rzeczowych na cele powszechnej elektryfikacji wsi i osiedli, do świadczeń tych zaliczało się: wykonanie prostej (niewykwalifikowanej) pracy, dostarczenie podwód na cele elektryfikacji, kwater dla pracowników oraz pomieszczeń na sprzęt i materiały[21].

W ustawie z 1950 r. znalazły wyraz nowe zasady postępowania przy elektryfikacji wsi; ustawa ta, wraz z uchwałą Prezydium Rządu nr 275 z 1954 r., powołującą specjalistyczną organizację w resorcie rolnictwa dla elektryfikacji rolnictwa, ustaliły organizacyjne ujęcie całości problematyki elektryfikacji wsi i zasady jej realizacji, dostosowywując je do ówczesnej polityki rolnej. Umożliwiło to:

  • operatywne dostosowanie potencjału wykonawczego w terenie do występujących w danym momencie potrzeb rolnictwa w zakresie elektryfikacji,
  • ekonomiczne ujednolicenie i ustalenie właściwych typów elementów urządzeń elektroenergetycznych w wykonawstwie,
  • centralne planowanie materiałowe i szeroką prefabrykację elementów,
  • wspólne opracowanie i uzgodnienie między resortami rolnictwa i energetyki podstawowej koncepcji planowej rozbudowy wiejskiej sieci rozdzielczej[6].
Liczba zelektryfikowanych indywidualnych gospodarstw rolnych w poszczególnych latach
Rok Liczba zelektryfikowanych gospodarstw Procent ogółu gospodarstw
1950 0 708 000 20,0%
1956 1 407 000 36,9%
1960 2 258 000 58,3%
1966 3 073 000 79,2%
1967 3 151 000 81,1%

Elektryfikacja przebiegała w poszczególnych rejonach Polski z różną szybkością, co wynikało z różnego stopnia zelektryfikowania w 1945 r. i różnego przebiegu elektryfikacji w początkowych jej latach, jak i z różnego stopnia nasilenia prac elektryfikacyjnych w zależności od znaczenia poszczególnych województw w produkcji rolniczej (towarowości). W 1967 r. ok. 740 000 gospodarstw, głównie w województwach centralnych i południowo-wschodnich, nie miało doprowadzonej energii elektrycznej. Wraz z gospodarstwami elektryfikowane były obiekty infrastrukturalne (szkoły, ośrodki zdrowia, kościoły itp.) oraz gospodarcze (np. młyny); szacunkowy stopień ich zelektryfikowania w 1967 r. wynosił 85%. PGR-y (w liczbie ok. 8500), POM-y i RSP-y były zelektryfikowane w 100% (w ostatnim przypadku szacunkowo). Jednostkowy koszt elektryfikacji gospodarstwa rolnego zwiększał się w miarę jej przebiegu, co wiązało się z faktem, że w pierwszej kolejności elektryfikowane były miejscowości o zwartej zabudowie, natomiast w późniejszym czasie miejscowości o zabudowie rozproszonej. Dla przykładu: w 1956 r. długość linii niskiego napięcia, przypadająca na 1 gospodarstwo rolne, wynosiła średnio 61,4 m, podczas gdy w 1966 r. – 106 m; z długością linii niskiego napięcia związana jest liczba stacji transformatorowych i linii średniego napięcia[6].

Prace z zakresu elektryfikacji wsi były prowadzone początkowo w ramach sekcji energetyki Zarządu Głównego SEP. Od 1959 r. prace te rozwijała podesekcja elektryfikacji rolnictwa, zamieniona w 1961 r. na sekcję o tej samej nazwie[6].

W 1988 r., w ramach powszechnej elektryfikacji, wyposażenie budynków stanowiących własność lub użytkowanych przez osoby fizyczne w urządzenia elektryczne obejmowało, niezależnie od szacunkowych dochodów: 4 punkty świetlne i 2 gniazda wtykowe w budynku mieszkalnym oraz 1 punkt świetlny w budynku gospodarczym[22].

Zmiana liczby odbiorców energii elektrycznej w Polsce pod koniec XX i na początku XXI w. według stanu na 31 grudnia (uwaga na zmianę sposobu liczenia: do 2004 r. liczba ogółem nie obejmowała gospodarstw domowych, których głównym źródłem utrzymania był dochód z użytkowanego gospodarstwa indywidualnego w rolnictwie):

Liczba odbiorców energii elektrycznej w Polsce
Rok Liczba odbiorców ogółem Odbiorcy miejscy Odbiorcy wiejscy
Liczba Udział Liczba Udział
1990 09 702 000 7 613 000 78,5% 2 089 000 21,5%
1995 10 417 000 8 157 000 78,3% 2 260 000 21,7%
1998 10 758 000 8 371 000 77,8% 2 387 000 22,2%
1999 10 972 000 8 503 000 77,5% 2 469 000 22,5%
2000 11 123 000 8 572 000 77,1% 2 551 000 22,9%
2001 11 331 000 8 693 000 76,7% 2 638 000 23,3%
2002 11 433 000 8 737 000 76,4% 2 696 000 23,6%
2003 11 533 000 8 773 000 76,1% 2 760 000 23,9%
2004 11 861 000 8 837 000 74,5% 3 024 000 25,5%
zmiana sposobu liczenia
2005 13 648 000 8 997 000 65,9% 4 651 000 34,1%
2006 13 710 000 9 061 000 66,1% 4 649 000 33,9%
2007 13 832 000 9 150 000 66,2% 4 682 000 33,8%
2008 13 948 000 9 260 000 66,4% 4 688 000 33,6%
2009 14 023 000 9 317 000 66,4% 4 706 000 33,6%

(Źródła[23][24][25][26][27][28][29][30][31][32][33].)

Elektryfikacja kolei

[edytuj | edytuj kod]
Otwarcie zelektryfikowanej linii warszawskiego węzła kolejowego łączącej Warszawę z Pruszkowem i Otwockiem
Pierwsze elektryczne pociągi w Radomsku (tuż po 1957 r.). Na fotografii lokomotywa elektryczna ET21-45

Elektrowozy upowszechniły się w Polsce w 1938 r.[34]

Zmiana liczby eksploatowanych, normalnotorowych (łącznie z szerokotorowymi) zelektryfikowanych linii kolejowych w km w Polsce według stanu na 31 grudnia (uwaga na zmianę sposobu liczenia: do 2004 r. dane dotyczą PKP, a od 2005 r. również innych podmiotów będących zarządcami infrastruktury kolejowej):

Liczba eksploatowanych, normalnotorowych zelektryfikowanych linii kolejowych w km
Rok Ogółem Zelektryfikowane Niezelektryfikowane
Liczba Udział Liczba Udział
1950 22 500 00 200 00,9% 22 300 99,1%
1960 23 200 01 000 04,3% 22 200 95,7%
1970 23 300 03 900 16,7% 19 400 83,3%
1980 24 400 06 900 28,3% 17 500 71,7%
1990 24 000 11 400 47,5% 12 600 52,5%
1993 23 300 11 500 49,4% 11 800 50,6%
1994 22 900 11 600 50,7% 11 300 49,3%
1995 22 600 11 600 51,3% 11 000 48,7%
1996 22 300 11 600 52,0% 10 700 48,0%
1997 22 300 11 600 52,0% 10 700 48,0%
1998 22 100 11 600 52,5% 10 500 47,5%
1999 21 900 12 000 54,8% 09 900 45,2%
2000 21 600 11 900 55,1% 09 700 44,9%
2001 20 100 12 000 59,7% 08 100 40,3%
2002 20 700 12 200 58,9% 08 500 41,1%
2003 20 300 12 200 60,1% 08 100 39,9%
2004 19 900 12 000 60,3% 07 900 39,7%
zmiana sposobu liczenia
2005 19 800 11 900 60,1% 07 900 39,9%
2006 19 800 11 900 60,1% 07 900 39,9%
2007 19 800 11 900 60,1% 07 900 39,9%
2008 20 000 11 900 59,5% 08 100 40,5%
2009 20 200 12 000 59,4% 08 200 40,6%

Źródła[23][24][25][26][27][28][29][30][31][32][33]:

Elektryfikacja w kulturze

[edytuj | edytuj kod]

Przedsięwzięcie elektryfikacji, jako jeden z elementów planu sześcioletniego, zostało upamiętnione w 1951 i 1952 r. znaczkami pocztowymi (odpowiednio: 581 i 582 oraz 605 i 606)[35][36]. W 1952 r. powstał krótkometrażowy reportaż pt. „Egzamin”, przedstawiający elektryfikację wsi na Kaszubach[37][38][39]. Temat elektryfikacji był też podejmowany w Polskiej Kronice Filmowej (np. PKF 36/46, PKF 14/49)[40][41].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Baza kolej.one.pl.
  2. ↑ Ustawa elektryczna z dnia 21 marca 1922 r. (Dz.U. z 1922 r. nr 34, poz. 277).
  3. ↑ Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r. o popieraniu elektryfikacji (Dz.U. z 1933 r. nr 85, poz. 633).
  4. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 września 1938 r. o przedłużeniu terminu do występowania o stwierdzenie prawa do ulg przewidzianych w rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r. o popieraniu elektryfikacji (Dz.U. z 1938 r. nr 69, poz. 503).
  5. ↑ Ustawa z dnia 28 czerwca 1939 r. o rozciągnięciu mocy obowiązującej rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o popieraniu elektryfikacji na obszar województwa śląskiego (Dz.U. z 1939 r. nr 59, poz. 391).
  6. ↑ a b c d e f Czesław Rukszto: Elektryfikacja wsi. W: Stanisław Andrzejewski, Tadeusz Sapiński: Rozwój energetyki w PRL. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1970, s. 199–212. (pol.).
  7. ↑ W tym w 1945 r. – 266 wsi, a w 1946 r. – 499.
  8. ↑ Zarządzenie Ministra Rolnictwa z dnia 8 maja 1959 r. w sprawie zakresu zakładania urządzeń odbiorczych w budynkach objętych powszechną elektryfikacją wsi i osiedli (M.P. z 1959 r. nr 72, poz. 382).
  9. ↑ Uchwała nr 515 Rady Ministrów z dnia 1 sierpnia 1951 r. w sprawie opłat elektryfikacyjnych, pobieranych przy powszechnej elektryfikacji (M.P. z 1951 r. nr 71, poz. 920).
  10. ↑ Uchwała nr 699 Rady Ministrów z dnia 24 września 1953 r. w sprawie opłat elektryfikacyjnych pobieranych w 1953 r. przy powszechnej elektryfikacji (M.P. z 1953 r. nr 106, poz. 1424).
  11. ↑ Uchwała nr 680 Rady Ministrów z dnia 26 października 1954 r. w sprawie opłat elektryfikacyjnych pobieranych przy powszechnej elektryfikacji wsi i osiedli (M.P. z 1954 r. nr 104, poz. 1341).
  12. ↑ Uchwała nr 78 Rady Ministrów z dnia 4 lutego 1956 r. o zmianie uchwały z dnia 26 października 1954 r. w sprawie opłat elektryfikacyjnych pobieranych przy powszechnej elektryfikacji wsi i osiedli (M.P. z 1956 r. nr 14, poz. 220).
  13. ↑ Uchwała nr 116 Rady Ministrów z dnia 25 marca 1957 r. o zmianie uchwały z dnia 26 października 1954 r. w sprawie opłat elektryfikacyjnych pobieranych przy powszechnej elektryfikacji wsi i osiedli (M.P. z 1957 r. nr 39, poz. 250).
  14. ↑ Uchwała nr 480 Rady Ministrów z dnia 14 grudnia 1959 r. w sprawie opłat elektryfikacyjnych pobieranych przy powszechnej elektryfikacji wsi i osiedli (M.P. z 1959 r. nr 103, poz. 554).
  15. ↑ Uchwała nr 304 Rady Ministrów z dnia 8 sierpnia 1961 r. zmieniająca uchwałę nr 480 z dnia 14 grudnia 1959 r. w sprawie opłat elektryfikacyjnych pobieranych przy powszechnej elektryfikacji wsi i osiedli (M.P. z 1961 r. nr 63, poz. 272).
  16. ↑ Uchwała nr 135 Rady Ministrów z dnia 11 kwietnia 1962 r. zmieniająca uchwałę w sprawie opłat elektryfikacyjnych pobieranych przy powszechnej elektryfikacji wsi i osiedli (M.P. z 1962 r. nr 35, poz. 164).
  17. ↑ Uchwała nr 40 Rady Ministrów z dnia 28 lutego 1973 r. zmieniająca uchwałę w sprawie opłat elektryfikacyjnych pobieranych przy powszechnej elektryfikacji wsi i osiedli (M.P. z 1973 r. nr 10, poz. 59).
  18. ↑ Uchwała nr 32 Rady Ministrów z dnia 8 lutego 1988 r. w sprawie opłaty elektryfikacyjnej pobieranej przy powszechnej elektryfikacji wsi (M.P. z 1988 r. nr 9, poz. 74).
  19. ↑ Uchwała nr 51 Rady Ministrów z dnia 31 marca 1990 r. zmieniająca uchwałę w sprawie opłaty elektryfikacyjnej pobieranej przy powszechnej elektryfikacji wsi (M.P. z 1990 r. nr 13, poz. 98).
  20. ↑ Ustawa z dnia 26 marca 1935 r. o świadczeniach w naturze na niektóre cele publiczne (Dz.U. z 1935 r. nr 27, poz. 204).
  21. ↑ Rozporządzenie Ministrów Przemysłu Ciężkiego i Finansów z dnia 29 września 1950 r. w sprawie świadczeń osobistych i rzeczowych na cele powszechnej elektryfikacji wsi i osiedli (Dz.U. z 1950 r. nr 45, poz. 420).
  22. ↑ Zarządzenie Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 19 kwietnia 1988 r. w sprawie zakresu zakładania urządzeń odbiorczych w budynkach objętych powszechną elektryfikacją wsi (M.P. z 1988 r. nr 13, poz. 113).
  23. ↑ a b Józef Oleński, Halina Dmochowska, Teresa Nowak, Renata Bielak. „Mały Rocznik Statystyczny Polski”. 2010, s. 222,624–625, 2010. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1640-3630. [dostęp 2011-07-09]. (pol.). 
  24. ↑ a b Józef Oleński, Halina Dmochowska, Teresa Nowak, Ewa Czumaj. „Mały Rocznik Statystyczny Polski”. 2009, s. 215,614–615, 2009. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1640-3630. [dostęp 2011-07-09]. (pol.). 
  25. ↑ a b Józef Oleński, Halina Dmochowska, Grażyna Szydłowska, Ewa Czumaj. „Mały Rocznik Statystyczny Polski”. 2008, s. 218,614–615, 2008. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1640-3630. [dostęp 2011-07-09]. (pol.). 
  26. ↑ a b Józef Oleński, Halina Dmochowska, Grażyna Szydłowska, Lucyna Przybylska. „Mały Rocznik Statystyczny Polski”. 2007, s. 221,612–613, 2007. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1640-3630. [dostęp 2011-07-09]. (pol.). 
  27. ↑ a b Halina Dmochowska, Grażyna Szydłowska, Lucyna Przybylska. „Mały Rocznik Statystyczny Polski”. 2006, s. 217,592–593, 2006. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2011-07-09]. (pol.). 
  28. ↑ a b Tadeusz Toczyński, Halina Dmochowska, Grażyna Szydłowska, Lucyna Przybylska. „Mały Rocznik Statystyczny Polski”. 2005, s. 212,584–585, 2005. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1640-3630. [dostęp 2011-07-09]. (pol.). 
  29. ↑ a b Tadeusz Toczyński, Halina Dmochowska, Grażyna Szydłowska, Lucyna Przybylska. „Mały Rocznik Statystyczny Polski”. 2004, s. 208,572–573, 2004. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1640-3630. [dostęp 2011-07-09]. (pol.). 
  30. ↑ a b Tadeusz Toczyński, Halina Dmochowska, Grażyna Szydłowska, Lucyna Przybylska. „Mały Rocznik Statystyczny Polski”. 2003, s. 222,592–593, 2003. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1640-3630. [dostęp 2011-07-09]. (pol.). 
  31. ↑ a b Tadeusz Toczyński, Halina Dmochowska, Grażyna Szydłowska, Barbara Prażmo. „Mały Rocznik Statystyczny Polski”. 2002, s. 219,576–577, 2002. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1640-3630. [dostęp 2011-07-09]. (pol.). 
  32. ↑ a b „Mały Rocznik Statystyczny Polski”. 2001, s. 214,572, 2001. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2011-07-09]. (pol.). 
  33. ↑ a b „Mały Rocznik Statystyczny Polski”. 2000, s. 206,556, 2000. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2011-07-09]. (pol.). 
  34. ↑ Paweł Niedomagała: Pod semaforkiem: Historia kolei na ziemiach polskich. I wojna światowa i dwudziestolecie międzywojenne. [dostęp 2016-09-27]. (pol.).
  35. ↑ Marek Jedziniak: Katalog Znaków Pocztowych :: Katalog znaczków, całostek, stempli, erek i poczt specjalnych – 1951.12.15. Elektryfikacja. [dostęp 2011-07-10]. (pol.).
  36. ↑ Marek Jedziniak: Katalog Znaków Pocztowych :: Katalog znaczków, całostek, stempli, erek i poczt specjalnych – 1952.06.01. Budownictwo, Elektryfikacja. [dostęp 2011-07-10]. (pol.).
  37. ↑ filmpolski.pl: EGZAMIN (Grom E.). 1998. [dostęp 2011-07-10]. (pol.).
  38. ↑ Film „Egzamin” (cz. 1) w serwisie YouTube
  39. ↑ Film „Egzamin” (cz. 2) w serwisie YouTube
  40. ↑ Polska Kronika Filmowa 36/46 w serwisie YouTube
  41. ↑ Polska Kronika Filmowa 14/49 w serwisie YouTube

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Elektryfikacja&oldid=74441131”