Franciszek Tomsa-Zapolski
Franciszek Tomsa-Zapolski w Legionach | |
pułkownik dyplomowany piechoty | |
Data i miejsce urodzenia |
21 czerwca 1891 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
8 listopada 1947 |
Przebieg służby | |
Lata służby |
1914–1939 |
Siły zbrojne | |
Formacja | |
Jednostki | |
Stanowiska | |
Główne wojny i bitwy |
bitwa pod Laskami i Anielinem |
Odznaczenia | |
|
Franciszek Tomsa-Zapolski[a] (ur. 21 czerwca 1891 w Czerniejewie, zm. 8 listopada 1947 w Bożkach) – pułkownik dyplomowany piechoty Wojska Polskiego.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Urodził się 21 czerwca 1891 w Czerniejowie, w ówczesnym powiecie stanisławowskim Królestwa Galicji i Lodomerii, w rodzinie Franciszka[2][3]. We Lwowie wstąpił do Drużyn Strzeleckich i odbył przeszkolenie bojowe[4]. Pod koniec sierpnia 1914 r. wstąpił do 1 pułku piechoty Legionów Polskich. Służył w III plutonie 3 kompanii I batalionu[5]. Brał udział w bitwie pod Laskami i Anielinem, gdzie odniósł poważne rany. Gdy wykurował się, zmienił oddział i jeszcze w czasie wojny ukończył szkołę oficerską. Od 1917 był internowany w Szczypiornie, Rastatt i Werl[6], ale już od listopada 1918 brał udział w walkach polsko-ukraińskich na Wołyniu[7].
W lutym 1919 podporucznik Zapolski został wysłany na front jako dowódca III batalionu, 9 kompanii 35 Chełmskiego pułku piechoty i skierowany do Włodzimierza Wołyńskiego[8]. Grupą Zapolskiego dowodził major Leopold Lis-Kula. Mieli powstrzymywać atak ukraińskich oddziałów atamana Petlury[7]. 14 października 1920 został zatwierdzony z dniem 1 kwietnia 1920 w stopniu kapitana, w piechocie, w grupie oficerów byłych Legionów Polskich[9]. Franciszek Zapolski przeszedł całą kampanię i walczył w pułku najmłodszych żołnierzy, tzw. zuchowatych, którzy odznaczali się brawurą i męstwem. Za zasługi otrzymał Virtuti Militari. Po wojnie pozostał oficerem Wojska Polskiego.
1 grudnia 1924 został mianowany majorem ze starszeństwem z 15 sierpnia 1924 i 243. lokatą w korpusie oficerów piechoty[10]. W czerwcu 1924 otrzymał zgodę od władz wojskowych na zawarcie związku małżeńskiego z Heleną Ginterówną, córką Leona i Michaliny z Cywińskich[11]. 1 września 1925 został skierowany na dwumiesięczny kurs dla kwatermistrzów[12]. 22 marca 1926 został wyznaczony do zdawania egzaminów wstępnych do Wyższej Szkoły Wojennej. Egzaminy zdawał w grupie VIII w dniach 6 i 7 maja 1926[13]. Z dniem 2 listopada 1927 został przydzielony do Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie, w charakterze hospitanta kursu 1927–1929 z równoczesnym przeniesieniem do kadry oficerów piechoty[14][15]. Z dniem 1 września 1929, po ukończeniu kursu i otrzymaniu dyplomu naukowego oficera dyplomowanego, został przeniesiony służbowo do 4 Dywizji Piechoty w Toruniu na stanowisko szefa sztabu[16]. 2 grudnia 1930 Prezydent Rzeczypospolitej Ignacy Mościcki nadał mu stopień podpułkownika ze starszeństwem z 1 stycznia 1931 i 38. lokatą w korpusie oficerów piechoty. Jednocześnie zezwolił mu na nałożenie oznak nowego stopnia przed 1 stycznia 1931[17]. We wrześniu 1931 został przeniesiony do 64 pułku piechoty w Grudziądzu na stanowisko zastępcy dowódcy pułku[18][19]. Z dniem 10 września 1932 został przeniesiony do Sztabu Głównego w Warszawie[20]. W 1934 odkupił majątek i został właścicielem folwarku na Bożkach w świętokrzyskiem[21]. W 1935 na Walnym Zjeździe Koła Piątaków został wybrany na I wiceprezesa Koła[22]. W lipcu 1936 został dowódcą 27 pułku piechoty w Częstochowie. W dokumentach Archiwum Wojskowego można wyczytać, że cieszył się zaufaniem zwierzchników[23]. W listopadzie 1938 został powołany na Kurs doskonalący dla oficerów dyplomowanych przy WSWoj.[24] Na stopień pułkownika został mianowany ze starszeństwem z 19 marca 1939 i 13. lokatą w korpusie oficerów piechoty[25]. W trzeciej dekadzie marca został odwołany z kursu, zwolniony ze stanowiska dowódcy pułku[26] i 25 marca przydzielony do składu osobowego generała do prac przy Generalnym Inspektorze Sił Zbrojnych, gen. bryg. Antoniego Szyllinga, będącego zalążkiem dowództwa Armii „Kraków” na stanowisko kwatermistrza[27].
Przed wakacjami 1939 otrzymał już mieszkanie przydzielone z Funduszu Kwater Wojskowych na Alejach w Krakowie. Urządził je dla swojej rodziny: dziewczynki miały rozpocząć naukę w szkole, przywiózł też zbiór ceramiki huculskiej, którą kolekcjonował[28].
Brał udział w wielu bitwach kampanii wrześniowej, pod Janowem Lubelskim dostał się do niewoli. Jako oficer został umieszczony w Oflagu VII A w Murnau, który opuścił dopiero po wyzwoleniu[29].
Po wojnie próbował przedostać się na Zachód, lecz w czerwcu 1947 r. wrócił do Polski, do majątku Bożki. Jeszcze przed wojną współpracował z wywiadem. Jako zasłużony, wybitny przedwojenny oficer wojskowy nie mógł sobie znaleźć pracy, a jego rodzinę szykanowano[21]. W nocy z 7 na 8 listopada 1947 r. dokonano włamania do majątku. W czasie napadu Tomsa-Zapolski został ciężko ranny w aortę, a następnie zmarł. Ciężko pobita żona Halina zmarła w kilka miesięcy po mężu[28]. Oficjalnie sprawcy nie zostali wykryci. Jest jednak pewne, że Tomsę-Zapolskiego zamordowali funkcjonariusze tzw. piątego referatu Urzędu Bezpieczeństwa[28].
Franciszek Tomsa-Zapolski z żoną Haliną mieli dwie córki: Halinę (ur. 1925) i Ludmiłę (ur. 1927). Żona i córki tkwiły głęboko w konspiracji i należały do Armii Krajowej: chowały spalonych konspiratorów z Warszawy, prowadziły tajne nauczanie, pomagały partyzantom. Starsza córka Halina, działała pod ps. „Kalina”. 15-letnia Ludmiła zmarła w 1942 na skutek wypadku[21].
Ordery i odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari (28 lutego 1921)[30]
- Krzyż Niepodległości (7 lipca 1931)[31][32]
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (11 listopada 1937)[33]
- Krzyż Walecznych (czterokrotnie)[34]
- Złoty Krzyż Zasługi (19 marca 1936 )[35][36]
- Srebrny Krzyż Zasługi (3 sierpnia 1928)[37][38]
- Medal za Ratowanie Ginących[39]
- Złoty Medal Waleczności (Zjednoczone Królestwo SHS)[40]
- Odznaka Pamiątkowa Więźniów Ideowych[41]
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 73 z 21 listopada 1923, s. 675.
- ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. WBH. [dostęp 2021-09-30].
- ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. WBH. [dostęp 2021-09-30].
- ↑ M. Węgrzyn: W cieniu krzyży, w cieniu brzóz. Urząd Gminy Morawica, 2008.
- ↑ „Legjonista Polski”, R. 1, nr 8, Dąbrowa Górnicza, 8 grudnia 1914, s. 4 .
- ↑ Grzegorz Waliś: Materiały źródłowe do dziejów legionistów internowanych w Szczypiornie w 1917 roku. Kalisz: Archiwum Państwowe w Kaliszu, 2017, s. 476.
- ↑ a b Marek Sarjusz-Wolski: Niepodległa 2018. Historia niezwykła płk. Leopolda Lisa-Kuli.. [dostęp 2019-05-25].
- ↑ Andrzej Rolla: Władysław Rolla – uczestnik wojny polsko-sowieckiej. [dostęp 2019-05-25].
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 40 z 20 października 1920, s. 1065.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 131 z 17 grudnia 1924, s. 735.
- ↑ Nasza rodzina. „Polska Zbrojna”. 151, s. 5, 1924-06-03. Warszawa.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 89 z 4 września 1925, s. 487.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 22 marca 1926, Dodatek s. 2.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 27 z 29 listopada 1927, s. 348.
- ↑ Stawecki 1997 ↓, s. 88-89.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 15 z 23 sierpnia 1929, s. 288.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 16 z 3 grudnia 1930, s. 328.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 7 z 23 października 1931, s. 328.
- ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 24, 592.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 13 z 9 grudnia 1932, s. 413.
- ↑ a b c Serwis Informacyjny Brzezin. [dostęp 2019-05-25].
- ↑ „Polska Zbrojna” (R.14, nr 62), Warszawa, 3 marca 1935, s. 6 .
- ↑ Opinie dowódców pułków piechoty za 1936 i 1937 r.. [dostęp 2019-05-25].
- ↑ Stawecki 1997 ↓, s. 44.
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 10.
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 579.
- ↑ Steblik 1989 ↓, s. 24, 673.
- ↑ a b c Katalog legionistów. Franciszek Tomsa-Zapolski. Audycja Radia Kielce.. 2018-10-21. [dostęp 2019-05-25].
- ↑ Straty ↓, numer jeńca 15618.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 19 marca 1921, s. 481.
- ↑ M.P. z 1931 r. nr 156, poz. 227 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
- ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. WBH. [dostęp 2021-09-30].
- ↑ M.P. z 1937 r. nr 260, poz. 410 „za zasługi w służbie wojskowej”.
- ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. WBH. [dostęp 2021-09-30].
- ↑ M.P. z 1936 r. nr 66, poz. 131 „za zasługi w służbie wojskowej”.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 1 z 19 marca 1936, s. 1.
- ↑ M.P. z 1928 r. nr 178, poz. 387 „za zasługi na polu organizacji i administracji wojska”.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 12 z 6 sierpnia 1928, s. 262.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 4 z 14 lutego 1929, s. 84.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 66 z 16 października 1923, s. 706.
- ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. WBH. [dostęp 2021-09-30].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2019-02-09].
- Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
- Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
- Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
- Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
- Władysław Steblik: Armia „Kraków” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1989. ISBN 83-11-07434-8.
- Piotr Stawecki: Oficerowie dyplomowani wojska Drugiej Rzeczypospolitej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1997. ISBN 83-04-04390-4.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
- Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką”. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2021-08-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-11)].
- Absolwenci Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie
- Dowódcy 27 Pułku Piechoty (II RP)
- Internowani w Rastatt
- Jeńcy Oflagu VII A Murnau
- Kwatermistrzowie 35 Pułku Piechoty (II RP)
- Odznaczeni Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (II Rzeczpospolita)
- Odznaczeni Krzyżem Niepodległości
- Odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari (II Rzeczpospolita)
- Odznaczeni Krzyżem Walecznych (II Rzeczpospolita)
- Odznaczeni Krzyżem Walecznych (czterokrotnie)
- Odznaczeni Medalem za Ratowanie Ginących
- Odznaczeni Odznaką Pamiątkową Więźniów Ideowych
- Odznaczeni Srebrnym Krzyżem Zasługi (II Rzeczpospolita)
- Odznaczeni Złotym Krzyżem Zasługi (II Rzeczpospolita)
- Oficerowie dowództwa Armii „Kraków”
- Oficerowie dyplomowani II Rzeczypospolitej
- Polacy odznaczeni Medalem Waleczności (Serbia)
- Pułkownicy piechoty II Rzeczypospolitej
- Szefowie sztabu 4 Dywizji Piechoty (II RP)
- Uczestnicy kampanii wrześniowej (strona polska)
- Urodzeni w 1891
- Zmarli w 1947
- Zastępcy dowódcy 64 Pomorskiego Pułku Strzelców Murmańskich
- Żołnierze I Brygady Legionów Polskich