Gorysz siny

Gorysz siny
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	selerowce
Rodzina	selerowate
Rodzaj	gorysz
Gatunek	gorysz siny
	Nazwa systematyczna
	Peucedanum cervaria (L.) Cusson ex Lapeyr.; Hist. Pl. Pyrénées 149 1813
Synonimy
	Athamanta cervaria (L.) L.; Cervaria glauca Gaudin; Cervaria rivini Gaertn.; Ligusticum cervaria (L.) Spreng.; Oreoselis cervaria (L.) Raf.; Selinum cervaria L.;
	Athamanta cervaria (L.) L.; Cervaria glauca Gaudin; Cervaria rivini Gaertn.; Ligusticum cervaria (L.) Spreng.; Oreoselis cervaria (L.) Raf.; Selinum cervaria L.;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Gorysz siny (Peucedanum cervaria (L.) Lapeyr.) – gatunek byliny z rodziny selerowatych. Występuje w Europie południowej i środkowej od Hiszpanii po środkową i południową część europejskiej Rosji. Obecny poza tym w Algierii^[3]. W Polsce rośnie na rozproszonych stanowiskach na obszarze całego kraju z wyjątkiem gór, częściej w pasie wyżyn, na Nizinie Śląskiej i w dolinie dolnej Wisły^[4]. Ludowa nazwa: „jeleniec”^[5].

Morfologia

Łodyga: Słabo rozgałęziona, pełna, naga, w górze niemal bezlistna i tam bruzdowana^[5]^[6]. Osiąga wysokość od 30 do 150 cm^[6]. Pod ziemią ma postać walcowatego lub nieco bulwiastego kłącza, z tuniką resztek nasad liści u nasady pędu nadziemnego^[6].

Liście: W większości odziomkowe, które są ogonkowe, osiągają długość do 50 cm, mają blaszkę w zarysie jajowatą lub szerokotrójkątną, 2–3 razy pierzasto złożoną. Listki szerokie, kształtu jajowatego, ułożone w jednej płaszczyźnie; dolne częściowo klapowane, ostro piłkowane, skórzaste, sinozielone od spodu, nagie. Liście górne są nieliczne, z niewielką blaszką, osadzone na pochwach liściowych^[5]^[6].

Kwiaty: Drobne, zebrane w złożone i duże baldachy (9–30-ramienne), z wielokwiatowymi baldaszkami. Szypuły baldaszków omszone. Pokrywy i pokrywki są liczne, odgięte w dół, szczeciniaste. Płatki barwy białej (różowe w pączku), kształtu odwrotnie jajowatego, wycięte na szczycie, opatrzone łatką^[5].

Owoce: Rozłupnie szerokojajowate do eliptycznych, o długości od 4 do 6 mm, z trzema słabo zaznaczonymi żebrami grzbietowymi i dwoma brzeżnymi oskrzydlonymi^[5]^[6].

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od czerwca do sierpnia^[6]. Kwiaty zapylane są przez owady. Owoce rozsiewane są głównie przez wiatr^[7].

Występuje na glebach suchych i świeżych, mezotroficznych, o odczynie obojętnym i zasadowym^[5], preferuje gleby zasobne w węglan wapnia^[7]. Najczęściej rośnie w ciepłolubnych dąbrowach i powiązanych z nimi zbiorowiskach okrajkowych^[5], poza tym na słonecznych zboczach, suchych murawach, w widnych zaroślach i na porębach^[6].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Peucedanum cervaria (L.) Lapeyr., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-09-23] .
↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 402, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Leokadia Witkowska-Żuk: Rośliny leśne. Warszawa: Multico, 2013. ISBN 978-83-7073-359-9.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g MarianM. Koczwara MarianM., Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Dwuliścienne wolnopłatkowe-dwuokwiatowe. Cz. VII, Kraków 1960, s. 116-117 .
↑ ^a ^b AnnaA. Cwener AnnaA., BarbaraB. Sudnik-Wójcikowska BarbaraB., Rośliny kserotermiczne, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2012, s. 254, ISBN 978-83-7073-982-9 .

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).

[powo-3] Peucedanum cervaria (L.) Lapeyr., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-09-23] .

[atlas-4] Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 402, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .

[zuk-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Leokadia Witkowska-Żuk: Rośliny leśne. Warszawa: Multico, 2013. ISBN 978-83-7073-359-9.

[koczwara-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g MarianM. Koczwara MarianM., Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Dwuliścienne wolnopłatkowe-dwuokwiatowe. Cz. VII, Kraków 1960, s. 116-117 .

[cwener-7] AnnaA. Cwener AnnaA., BarbaraB. Sudnik-Wójcikowska BarbaraB., Rośliny kserotermiczne, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2012, s. 254, ISBN 978-83-7073-982-9 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]