I wojna peloponeska
| Wojny peloponeskie | |||
 Zasięg sojuszy i zdobyczy ateńskich ok. 450 p.n.e. | |||
| Czas | |||
|---|---|---|---|
| Terytorium | |||
| Strony konfliktu | |||
| |||
Tzw. pierwsza wojna peloponeska[1] – konflikt w starożytnej Grecji, toczony w latach 460-446/445 p.n.e. (z pięcioletnim rozejmem w latach 451-446 p.n.e.)[2], pomiędzy największymi potęgami klasycznej Hellady – Atenami i Spartą oraz ich sojusznikami (skupionym wokół Aten Związkiem Morskim i kierowanym przez Spartę Związkiem Peloponeskim).
Przyczyny wojny
[edytuj | edytuj kod]Sojuszowi greckich polis (tzw. Związek Hellenów) udało się odeprzeć perską inwazję dowodzoną przez króla Kserksesa I i w 479 p.n.e. wyprzeć wojska perskie z Hellady. Sojuszem dowodziła Sparta, ale znaczący udział w zwycięstwach mieli Ateńczycy. W następnych latach Grecy przejęli inicjatywę w wojnie z Persją, walki przeniosły się na tereny Hellespontu i Azji Mniejszej. Sparta wycofała się z dalszego w nich udziału na skutek kryzysu związanego z Pauzaniaszem, a dowództwo objęli Ateńczycy. Skupili oni szereg polis z wysp Morza Egejskiego oraz z wybrzeża trackiego w kierowanym przez siebie Związku Morskim, którego zadaniem miała być dalsza wojna z Persami i wyzwolenie polis małoazjatyckich. Z biegiem czasu związek stał się podłożem tworzącego się ateńskiego imperium.
Sparta, do tej pory największa potęga świata greckiego, już w 479 p.n.e. traktowała Ateny jako potencjalnego rywala, sprzeciwiając się (nieskutecznie) odbudowie ateńskich murów zniszczonych przez Persów[3], jednak przez następne piętnaście lat nie zareagowała zbrojnie na rosnącą pozycję konkurenta. Coraz bardziej napięte stosunki między dwiema poleis dały o sobie znać, kiedy Ateńczycy rozpoczęli oblężenie Tasos (w 465/464 p.n.e.). Mieszkańcy wyspy poprosili o pomoc Spartan, a ci – zdaniem Tukidydesa – zgodzili się zaatakować Attykę, jednak plany pokrzyżowało trzęsienie ziemi w Lakonii[4]. Była to największa katastrofa naturalna, jaka dotknęła Spartę w starożytności: przyniosła poważne zniszczenia i wywołała bunt wśród ludności zależnej – helotów, a także części periojków[5]. Poważne kłopoty w stłumieniu powstania skłoniły Spartan do wezwania na pomoc sojuszników, w tym Aten (obie polis były nadal formalnie sojusznikami w ramach Związku Hellenów)[5]. Ateńczyk Kimon, bohater walk z Persami i zwolennik ugodowej polityki wobec Sparty[6], przekonał rodaków do pozytywnej odpowiedzi na prośbę o pomoc i osobiście poprowadził oddziały do Messenii, gdzie trwało oblężenie powstańczej twierdzy Ithome[5]. Na miejscu doszło do kryzysu, ponieważ Spartanie – obawiając się, że Ateńczycy wejdą w konszachty z buntownikami, odesłali ich do domu. Ateńska reakcja była gwałtowna: wiosną 461 p.n.e. Kimon został ostracyzowany, miasto wypowiedziało Sparcie przymierze antyperskie i zawarło sojusz z nieprzychylnymi Spartanom Argos i Tessalią[6]. W samych Atenach miały w tym czasie miejsce poważne zmiany polityczne – Efialtes przeprowadził reformy demokratyczne, ograniczając rolę Areopagu, a sam wkrótce zginął w wyniku zamachu[6][7].
Przebieg wojny
[edytuj | edytuj kod]Ofensywa Aten
[edytuj | edytuj kod]Wojna wybuchła, kiedy w 460 p.n.e. Ateny przyjęły do sojuszu (i obsadziły swoimi wojskami) Megarę, skonfliktowaną ze sprzymierzeńcem Sparty – Koryntem. W 459 p.n.e.[8] Ateńczycy zaatakowali Korynt (wygrali bitwę morską pod Kekryfaleą i lądową pod Haliejs), w 458 p.n.e. zajęli sprzymierzoną ze Spartą Eginę i mniej więcej w tym samym czasie Trojzenę[8]. W 458 p.n.e. próbowali uniemożliwić powrót na Peloponez spartańskiego korpusu wysłanego na pomoc Dorydzie zagrożonej przez Fokijczyków. Doszło do bitwy pod Tanagrą w Beocji, zakończonej ciężko wywalczonym sukcesem Spartan, jednak już dwa miesiące później ateńskie wojska pod wodzą Myronidesa wkroczyły ponownie do Beocji i zwyciężyły Beotów pod Ojnofytą[9]. Beocja oraz Fokida i Lokryda Opuncka znalazły się pod ateńskim panowaniem. Prawdopodobnie w 456 p.n.e. flota Aten dowodzona przez Tolmidesa spaliła spartańskie doki w Lakonii, a później zajęła Chalkis Etolską i Nafpaktos nad Zatoką Koryncką[10]. W 455/454 p.n.e. Ateńczycy próbowali interweniować w Tessalii, a potem nieatakowana przez nikogo flota miasta pod dowództwem Peryklesa pustoszyła wybrzeża Zatoki Korynckiej[10]. W tym samym czasie Spartanie wyparli w końcu messeńskich helotów z twierdzy Ithome, ale Ateńczycy osadzili ich w zdobytym Nafpaktos, zyskując tym samym mocny punkt oparcia w regionie[10].
Interwencja w Egipcie
[edytuj | edytuj kod]Ateńczycy prowadzili walkę na dwa fronty, angażując się jednocześnie w akcje przeciw Persom. W 460 p.n.e. wysłali wielką flotę na Cypr, skąd przeprawili się do Egiptu wspomóc Inarosa, przeciwnika Persów, w delcie Nilu[10]. Król Persów Artakserkses próbował przekonać Spartę do ataku na Attykę, jednak jego pieniądze zostały odrzucone. W tej sytuacji do Egiptu wysłano perską armię, która pokonała Greków i Egipcjan w bitwie, a później obległa ich na jednej z wysp delty[10]. Oblężenie trwało półtora roku i zakończyło się zwycięstwem Persów, którzy zdobyli także posiłkową eskadrę w sile 50 okrętów wysłaną z Grecji w 454 p.n.e.[10] Klęska Aten w Egipcie była na tyle poważna, że przez trzy następne lata powstrzymały się one od działań militarnych zarówno w Grecji, jak i przeciw Persji[11].
Rozejm ateńsko-spartański i interwencja na Cyprze
[edytuj | edytuj kod]W 451 p.n.e. z wygnania powrócił Kimon. Zapewne dzięki jego staraniom zawarto wtedy rozejm ze Spartą, co pozwalało Atenom zaangażować się w walkę z Persami[11]. Przygotowano wielką flotę, która pod dowództwem Kimona ruszyła na Cypr (część statków wysłano do Delty, wspomóc następcę Inarosa – Amyrtajosa). Podczas oblężenia Kitionu Kimon poniósł śmierć, postanowiono przerwać ekspedycję, ale podczas drogi powrotnej udało się Grekom odnieść zwycięstwo nad Persami w morsko-lądowej bitwie pod Salaminą Cypryjską[11]. Ekspedycja ta zakończyła długi okres walk ateńsko-perskich, trwający od interwencji Aten podczas powstania jońskiego w 498 p.n.e.[11] Według późniejszej tradycji Ateńczycy i król perski zawarli wtedy formalny pokój (tzw. Pokój Kalliasa), który uznawał ateńskie zdobycze, jednak czy taki traktat istniał w rzeczywistości, pozostaje kwestią sporną[11].
Dalsze walki w Grecji
[edytuj | edytuj kod]Pomimo trwania rozejmu Sparta i Ateny prowadziły działania wojenne przeciwko innym polis. Spartanie w 451/450 p.n.e. wymusili na Argos, sojuszniku Aten, zawarcie pokoju na trzydzieści lat[12]. Sparta i Ateny rywalizowały także o wpływy w Delfach – w 448 p.n.e. Spartanie wypchnęli stamtąd Fokijczyków, a jakiś czas potem Ateńczycy przywrócili fokijską kontrolę nad wyrocznią[12]. Zimą 447/446 p.n.e. wygnańcy Beoccy odzyskali Orchomenos i Cheroneję, na co ateńczycy odpowiedzieli ekspedycją dowodzoną przez Tolmidesa, która odzyskała Cheroneję, jednak w drodze powrotnej została zaatakowana przez Beotów, Eubejczyków i Lokrów pod Koroneją. Bitwa zakończyła się klęską ateńską, a jej rezultatem było opuszczenie przez Ateńczyków całej Beocji oraz zapewne utrata kontroli nad Fokidą, Lokrydą i Delfami[13]. Wkrótce wybuchł antyateński bunt na Eubei, a gdy do jego tłumienia wysłano armię pod dowództwem Peryklesa, zbuntowała się Megara, która usunęła ateński garnizon i wezwała na pomoc oddziały peloponezyjskie[13]. Perykles wycofał się z Eubei, ale wtedy do Attyki wkroczyła armia dowodzona przez spartańskiego króla Plejstoanaksa i rozpoczęła pustoszenie okolic Eleusis. Niespodziewanie Spartanie wkrótce się wycofali, dzięki czemu Perykles mógł powrócić na Eubeę i stłumić bunt[13].
Pokój trzydziestoletni
[edytuj | edytuj kod]Zimą 446/445 p.n.e. Ateny i Sparta zawarły pokój trzydziestoletni. Ateńczycy ze swoich zdobyczy zachowali jedynie Eginę, Nafpaktos i Chalkis Etolską, obie strony przez okres obowiązywania traktatu miały powstrzymać się od akcji zbrojnych, a także nadzorować w tej kwestii swoich sojuszników, których listę dołączono do traktatu[13]. Obie polis mogły poszerzać swoje sojusze, ale jedynie na zasadzie przyjmowania dobrowolnych chętnych, kwestie sporne miały być rozstrzygane poprzez arbitraż[13]. Pokój, formalnie będący długim rozejmem, dzielił Grecję na dwie strefy wpływów, a przetrwał niecałe piętnaście lat, do momentu kiedy między Atenami i Spartą wybuchła kolejna wojna.
Najważniejsze wydarzenia wojny
[edytuj | edytuj kod]- 459 p.n.e. – bitwa morska pod Kekryfaleą (zwycięstwo Aten nad Koryntem)
- 458 p.n.e. – zdobycie przez Ateńczyków Eginy
- 458 p.n.e. – bitwa pod Megarą (Ateńczyk Myronidas zwyciężył Koryntczyków)
- 457 p.n.e. – bitwa pod Tanagrą (12 000 Spartan pod wodzą Nikomedesa pobiło 14 000 Ateńczyków i Tesalów)
- 457 p.n.e. – bitwa pod Ojnofytami (zwycięstwo Aten nad Beotami)
- 456 p.n.e. – bitwa morska pod Eginą
- 455 p.n.e. – oblężenie Prosopitis
- 453 p.n.e. – bitwa pod Sykionem (Ateńczyk Tolmides zwyciężył Sikyonczyków)
- 447 p.n.e. – bitwa pod Koroneją (Beoci pokonali Ateńczyków – śmierć Tolmidesa).
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Nazwa „pierwsza wojna peloponeska” stosowana jest przede wszystkim w historiografii anglosaskiej, patrz: Bravo i in. 2009 ↓, s. 67.
- ↑ Bravo i in. 2009 ↓, s. 67.
- ↑ Bravo i in. 2009 ↓, s. 71.
- ↑ Bravo i in. 2009 ↓, s. 82.
- ↑ a b c Bravo i in. 2009 ↓, s. 86.
- ↑ a b c Bravo i in. 2009 ↓, s. 87.
- ↑ Bravo i in. 2009 ↓, s. 361-363.
- ↑ a b Bravo i in. 2009 ↓, s. 88.
- ↑ Bravo i in. 2009 ↓, s. 88-89.
- ↑ a b c d e f Bravo i in. 2009 ↓, s. 89.
- ↑ a b c d e Bravo i in. 2009 ↓, s. 90.
- ↑ a b Bravo i in. 2009 ↓, s. 93.
- ↑ a b c d e Bravo i in. 2009 ↓, s. 95.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Ryszard Kulesza: Wojna peloponeska. Warszawa: Askon: Attyka, 2006. ISBN 83-7452-007-8.
- Benedetto Bravo, Ewa Wipszycka, Marek Węcowski, Aleksander Wolicki: Historia starożytnych Greków. T. II: Okres klasyczny. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2009. ISBN 978-83-235-0412-2.