Iwan Dziuba
Ivan Dziuba (2004) | |
Data i miejsce urodzenia | |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
22 lutego 2022 |
Minister kultury Ukrainy | |
Okres |
od 17 listopada 1992 |
Poprzednik | |
Następca | |
Odznaczenia | |
Iwan Mychajłowycz Dziuba (ukr. Іван Михайлович Дзюба, ur. 26 lipca 1931 we wsi Mykołajiwka w obwodzie donieckim, zm. 22 lutego 2022 w Kijowie[1]) – ukraiński pisarz, redaktor, literaturoznawca, dysydent, w latach 1992–1994 minister kultury Ukrainy.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Pochodził z rodziny robotniczej. Ojciec zginął na froncie, matka była sanitariuszką[2].
Jeden z liderów pokolenia lat 60. (szistdesiatnykiw)[3], sekretarz Wydziału Literatury, Języka i Wiedzy o Sztuce Akademii Nauk Ukrainy, redaktor czasopisma „Suczasnist´” („Współczesność”) (1992–2002)[3], prezes Narodowego Stowarzyszenia Ukraińców, współprzewodniczący kolegium red. wydawnictwa Encykłopedija suczasnoji Ukrajiny (Encyklopedia współczesnej Ukrainy)[2].
W swoim głośnym eseju pt. Internacjonalizm czy rusyfikacja? (Інтернаціоналізм чи русифікація?), nie odstępując od podstawowych założeń oficjalnej ideologii marksistowsko-leninowskiej, próbował zwrócić uwagę władz na trudną sytuację narodu ukraińskiego w ZSRR. Najmocniejszy wydźwięk miały fragmenty poświęcone rusyfikacji, przykładom ukrainofobii, historii rosyjskiej ekspansji i wielkomocarstwowego szowinizmu. Pracę wkrótce rozpowszechnił samwydaw, czytano ją w odpisach na całej Ukrainie. Szybko trafiła też za granicę. W 1968 roku wydawnictwo „Suczasnist´” w Monachium jako pierwsze wydało ją w formie książkowej. Później została przetłumaczona na wiele języków. Publikacja książki za granicą spowodowała prześladowania Dziuby, wykluczenie ze Związku Sowieckich Pisarzy Ukrainy, a następnie proces i skazanie w 1973 roku na pięć lat łagru i pięć lat zesłania. Złamany przez władzę, zmuszony do publicznej samokrytyki i częściowego przyznania się do winy, został ostatecznie zwolniony z odbywania kary ze względu na zły stan zdrowia[2].
Po odzyskaniu niepodległości przez Ukrainę kontynuował pracę naukową, poszukując odpowiedzi na kluczowe pytania dotyczące ukraińskiej kulturologii i państwowotwóczości[3]. W latach 1992–1994 sprawował urząd ministra kultury Ukrainy[2].
Prace
[edytuj | edytuj kod]Źródło:[3]
- Zwyczajna liudyna czy miszczanyn? (Звичайна людина чи міщанин?, 1959);
- Internacionalizm czy rusyfikacija (Інтернаціоналізм чи русифікація?, 1965);
- Hrani krystała (Грані кристала, 1978);
- Stefan Zorian w istoriji wirmenśkoji literatury (Стефан Зорян в історії вірменської літератури 1982);
- Awtohrafy widrodżennia (Автографи відродження 1986);
- Sadriddin Ajni (Садріддін Айні 1987);
- U wsiakoho swoja dola (У всякого своя доля, 1989);
- Bo to ne prosto mowa, zwuky (Бо то не просто мова, звуки, 1990);
- Zastukały serdesznu wolu… (Застукали сердешну волю…, 1995);
- Miż kulturoju i politykoju (Між культурою і політикою, 1998);
- Spraha (Спрага, 2001);
- Pastka (Пастка, 2003).
Odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- Bohater Ukrainy (2001)[4]
- Order Księcia Jarosława Mądrego V klasy (2022)[5]
- Order Wolności (2009)[6]
- Narodowa Nagroda im. Tarasa Szewczenki (1991)[7]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Помер літературознавець, дисидент, Герой України Іван Дзюба. Radio Swoboda, 22.02.2024. [dostęp 2024-06-21]. (ukr.).
- ↑ a b c d І.Рапп: Дзюба Іван Михайлович. віртуальний музей Дисидентський рух в Україні, 19.04.2005. [dostęp 2024-06-21]. (ukr.).
- ↑ a b c d Дзюба Іван Михайлович. Енциклопедія Сучасної України. [dostęp 2024-06-21]. (ukr.).
- ↑ Указ Президента України № 567/2001 «Про присвоєння звання Герой України». zakon.rada.gov.ua, 26.07.2001. [dostęp 2024-06-21]. (ukr.).
- ↑ Указ Президента України № 27/2022 «Про відзначення державними нагородами України з нагоди Дня Соборності України». president.gov.ua, 22.01.2022. [dostęp 2024-06-21]. (ukr.).
- ↑ Указ Президента України № 26/2009 «Про відзначення державними нагородами України». zakon.rada.gov.ua, 16.01.2009. [dostęp 2024-06-21]. (ukr.).
- ↑ Постанова Ради Міністрів УРСР № 52 «Про присудження Державних премій Української РСР імені Т. Г. Шевченка в галузі літератури, журналістики і мистецтва 1991 року». zakon.rada.gov.ua, 27.02.1991. [dostęp 2024-06-21]. (ukr.).
- ISNI: 0000000108996605
- VIAF: 49633298, 133164721381702340006
- LCCN: n50030200
- GND: 10323344X
- SUDOC: 074141414
- NLA: 35052925
- NKC: jn20020722029, jn20000601434
- BNE: XX1115517
- NTA: 152481338
- CiNii: DA04179980
- Open Library: OL271648A
- PLWABN: 9810637042205606
- NUKAT: n97082572
- J9U: 987007306671105171
- PTBNP: 1398273
- LNB: 000106037
- NSK: 000345259
- LIH: LNB:U+i;=Be
- Bohaterowie Ukrainy
- Laureaci Narodowej Nagrody im. Tarasa Szewczenki
- Eseiści XX wieku
- Eseiści XXI wieku
- Ministrowie kultury Ukrainy
- Pisarze związani z Kijowem
- Ukraińscy dysydenci w ZSRR
- Ukraińscy krytycy literaccy
- Ukraińscy literaturoznawcy
- Ukraińscy pisarze
- Ukraińscy redaktorzy
- Ukraińskie ofiary prześladowań komunistycznych 1917–1991
- Odznaczeni Orderem Księcia Jarosława Mądrego
- Odznaczeni Orderem Wolności (Ukraina)
- Urodzeni w 1931
- Zmarli w 2022