Język samoański

Gagana Sāmoa
Gagana faʻa Sāmoa
Obszar	Samoa, Samoa Amerykańskie
Liczba mówiących	415 tys.
Pismo/alfabet	łacińskie
Klasyfikacja genetyczna
	Języki austronezyjskie; Języki malajsko-polinezyjskie; Grupa centralno-wschodnia; Grupa wschodnia; Języki oceaniczne; Języki polinezyjskie; Język samoański;
Status oficjalny
język urzędowy	Samoa, Samoa Amerykańskie
Ethnologue	1 narodowy↗
Kody języka
ISO 639-1	sm
ISO 639-2	smo
ISO 639-3	smo
IETF	sm
Glottolog	samo1305
Ethnologue	smo
GOST 7.75–97	смо 578
WALS	sam
W Wikipedii
	Zobacz też: język, języki świata
	Wikipedia w języku samoańskim
	Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język samoański (samoański Gagana Sāmoa) – język z grupy języków polinezyjskich z wielkiej rodziny austronezyjskiej, używany przez ok. 415 tys. Samoańczyków^[1], przede wszystkim na pacyficznych wyspach Samoa i Samoa Amerykańskiego, gdzie ma status języka urzędowego. Wiele tysięcy Samoańczyków zamieszkuje również Nową Zelandię (zwłaszcza Auckland), Australię i Hawaje, w większości zachowując swój język.

Język samoański nie wykazuje znaczącego zróżnicowania dialektalnego, lecz istnieją pewne różnice w wymowie i słownictwie pomiędzy odmianą formalną a potoczną. Najważniejsza różnica fonetyczna dotyczy regularnych odpowiedników głosek „t” (styl formalny) i „k” (styl potoczny) oraz „n” (styl formalny) i „g” (wymowa /ŋ/ – styl potoczny). Przykładowo: „matka”: styl formalny tinā, styl potoczny kigā. W piśmie tradycyjnie stosuje się styl formalny^[2].

Jest zapisywany alfabetem łacińskim^[1].

System fonetyczny i ortografia

Aa, Āā	Ee, Ēē	Ii, Īī	Oo, Ōō	Uu, Ūū	Ff	Gg	Ll	Mm	Nn	Pp	Ss	Tt	Vv	(Hh)	(Kk)	(Rr)	‘
/a /, /a ː /	/ɛ /, /e ː /	/i ː /	/o /, /ɔ ː /	/ʊ /, /u ː /	/f /	/ŋ /	/l , ɾ /	/m /	/n /, /ŋ /	/p /	/s /	/t /	/v /	(/h /)	(/k /)	(/ɾ /)	/ʔ /

Gramatyka

Rodzajnik

W języku samoańskim występuje zarówno rodzajnik określony, le (np. ‘o le Atua „Bóg”), jak i nieokreślony – se. W liczbie mnogiej nie używa się rodzajnika. Przykłady: ‘o le tagata „człowiek”; ‘o tagata „ludzie”.

Rzeczownik

Zasadniczo rzeczowniki są nieodmienne. Nie istnieje rodzaj jako kategoria gramatyczna, liczbę mnogą rozpoznaje się po braku rodzajnika. Relacje przypadkowe realizowane są poprzez kilka typowych przyimków.

Zaimki osobowe

Podobnie jak inne języki austronezyjskie, samoański rozróżnia między pierwszą osobą liczby mnogiej inkluzywną (tzn. obejmującą również rozmówcę/-ów) i ekskluzywną (nie obejmującą rozmówcę/-ów):

	liczba pojedyncza	liczba podwójna	liczba mnoga
Pierwsza osoba ekskluzywna	a‘u, ‘ou	mā‘ua, mā	mātou
Pierwsza osoba inkluzywna	tā	tā‘ua, tā	tātou
Druga osoba	‘oe, ‘e	‘oulua	‘outou, tou
Trzecia osoba	ia / na	lā‘ua	lātou

Czasownik

Liczbę mnogą czasowników tworzy się najczęściej przez reduplikację pierwszej sylaby.

Słownictwo

Zasób leksykalny samoańskiego jest w przeważającym stopniu austronezyjski, z pewną liczbą zapożyczeń z języka angielskiego. Przykłady podstawowych słów:

Polski	Samoański	Przybliżona wymowa
Tak	‘ioe	[ʔ i .j o .ɛ]
Nie	Leai	[l ɛ .ɑ .i]
Proszę	Fa‘amolemole	[f ɑ .ʔ ɑ .m o .l ɛ .m o .l ɛ]
Dziękuję	Fa‘afetai	[f ɑ .ʔ ɑ .f ɛ .t a ɪ]
W porządku	‘Ua lelei	[ʔ u .w ɑ l ɛ .l ɛ ɪ]
duży – mały	tele – la‘itiiti	[t ɛ .l ɛ ] – [l ɑ .ʔ i .t i ː .t i]
szybki – powolny	vave/tope – gese	[v ɑ .v ɛ ] [t o -b ɛ] – [ŋ ɛ .s ɛ]
wcześnie – późno	vave – tuai	[v ɑ .v ɛ] – [t u .w a ɪ]
tani – drogi	taugōfie – taugatā	[t ɑ .u .ŋ o ː .f i .ɛ] – [t ɑ .u .ŋ ɑ .t ɑ ː]
blisko – daleko	latalata – mamao	[l ɑ .t ɑ .l ɑ .t ɑ] – [m ɑ .m ɑ .ɔ]
gorący – zimny	vevela – malulū	[v ɛ .v ɛ .l ɑ] – [m ɑ .l u .l u ː]
pełny – pusty	tumu – gaogao	[t u .m u] – [ŋ ɑ .o .ŋ ɑ .o]
łatwy – trudny	faigōfie – faigatā	[f ɑ .i .ŋ o ː .f i .ɛ] – [f ɑ .i .ŋ ɑ .t ɑ ː]
ciężki – lekki	mamafa – māma	[m ɑ .m ɑ .f ɑ] – [m ɑ ː .m ɑ]
otwarty – zamknięty	tatala – tapuni	[t ɑ .t ɑ .l ɑ] – [t ɑ .b u .n i]
prawidłowy – błędny	sa‘o – sesē	[s ɑ .ʔ ɔ] – [s ɛ .s e ː]
stary – nowy	tuai – fou	[t u .w a ɪ] – [f ɔ ʊ]
stary – młody	matua – talavou	[m ɑ .t u .w ə] – [t ɑ .l ɑ .v o .u]
piękny – brzydki	ʻaulelei / ʻauleaga	[ʔ ɑ ʊ .l ɛ .l e ɪ] – [ʔ ɑ ʊ .l ɛ .ɑ .ŋ ɑ]
dobry – zły	lelei – leaga	[l ɛ .l e ɪ] – [l ɛ .ɑ .ŋ ɑ]
lepszy – gorszy	feoloolo – leaga tele	[f ɛ .ɔ .l o ː .l o] – [l ɛ .ɑ .ŋ ɑ .t ɛ .l ɛ]
Jeden	Tasi	[t ɑ .s i]
Dwa	Lua	[l u .ɑ]
Trzy	Tolu	[t o .l u]
Cztery	Fa	[f ɑ]
Pięć	Lima	[l i .m ɑ]
Sześć	Ono	[ɔ .n o]
Siedem	Fitu	[f i .t ʌ]
Osiem	Valu	[v ɑ .l ʌ]
Dziewięć	Iva	[i .v ɑ]
Dziesięć	Sefulu	[s ɛ .f ʌ .l ʌ]

Przypisy

↑ ^a ^b ^c David M.D.M. Eberhard David M.D.M., Gary F.G.F. Simons Gary F.G.F., Charles D.Ch.D. Fennig Charles D.Ch.D. (red.), Samoan, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [dostęp 2017-08-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-06] (ang.).
↑ Galumalemana Afeleti L. Hunkin: Gagana Samoa. A Samoan Language Coursebook. Wyd. 2. Auckland: Pasifika Press, 1997, s. 20–21. ISBN 0-908597-04-5. (ang.).

Bibliografia

G.B. Milner 1993, 1966. Samoan Dictionary. Polynesian Press. ISBN 0-908597-12-6 (ang.).
Ulrike Mosel, Even Hovdhaugen, 1992. Samoan reference grammar. Oslo: Scandinavian University Press/Institute for Comparative Research in Human Culture (ang.).
La’i Ulrike Mosel, Ainslie So’o. Say it in Samoan. Pacific Linguistics D88. Canberra: ANU (ang.).
Thomas EdwardT.E. Payne Thomas EdwardT.E., Describing morphosyntax: a guide for field linguists., Cambridge: Cambridge University Press, 1997, ISBN 0-521-58224-5, OCLC 38044501 (ang.).

Linki zewnętrzne

Samoan, [w:] Ethnologue: Languages of the World, Dallas: SIL International [dostęp 2009-05-09] (ang.).
George Pratt: A Grammar and Dictionary of the Samoan Language: With English and Samoan Vocabulary. Pakapura: M. McMillan, 1984. [dostęp 2023-09-21]. (ang.).
Samoan Dictionary. Samoa World. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-11-09)]. (ang.).
Samoan language. iPacific. [dostęp 2023-09-21]. (ang.).

[Ethnologue-1] David M.D.M. Eberhard David M.D.M., Gary F.G.F. Simons Gary F.G.F., Charles D.Ch.D. Fennig Charles D.Ch.D. (red.), Samoan, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [dostęp 2017-08-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-06] (ang.).

[2] Galumalemana Afeleti L. Hunkin: Gagana Samoa. A Samoan Language Coursebook. Wyd. 2. Auckland: Pasifika Press, 1997, s. 20–21. ISBN 0-908597-04-5. (ang.).

[1]

[2]