Jan Molenda

Jan Molenda

Data i miejsce urodzenia	12 lipca 1930 Kosina (województwo podkarpackie)
Data śmierci	30 października 2024
Zawód, zajęcie	historyk, badacz dziejów najnowszych,
Narodowość	polska
Tytuł naukowy	profesor nauk humanistycznych
Alma Mater	Uniwersytet Warszawski
Uczelnia	Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach
Rodzice	Franciszek Molenda i Maria z Puchałów
Małżeństwo	Danuta Molenda

Jan Molenda (ur. 12 lipca 1930 w Kosinie, w pow. łańcuckim, zm. 30 października 2024) – polski historyk, badacz dziejów najnowszych, profesor nauk humanistycznych.

Życiorys

Jest synem rolnika i działacza ruchu ludowego Franciszka Molendy (1884–1933) i Marii z Puchałów. Jego żoną była polska historyczka Danuta Molenda (1931–2004).

Szkołę powszechną ukończył w Kosinie w 1944, a Liceum Ogólnokształcące im H. Sienkiewicza w Łańcucie w 1949 r. Absolwent Instytutu Kształcenia Kadr Naukowych i Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego (praca magisterska 1954 - "Walki chłopów w rewolucji 1905-1907 na terenie guberni warszawskiej" (promotor Żanna Kormanowa). Pracę doktorską "Polskie Stronnictwo Ludowe w Królestwie Polskim 1915-1918", której promotorem był prof. dr hab. Czesław Madajczyk obronił w Wyższej Szkole Nauk Społecznych przy KC PZPR w Warszawie w 1964. W 1977 uzyskał habilitację w Instytucie Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN, z tematu "Piłsudczycy a narodowi demokraci 1908-1918". Profesor nauk humanistycznych od 2000. Jego uczniami są m.in. Tadeusz Wolsza, Jarosław Cabaj, Jerzy Z. Pająk.

Pracę rozpoczął w 1952 na UW jako asystent, w latach 1954-1967 był zatrudniony w WSNS w Warszawie, kolejno jako asystent i adiunkt. Od 1968 był zatrudniony na stanowisku docenta, a następnie profesora w Instytucie Historii PAN w Warszawie. Od 1997 wykładał także w Instytucie Historii Akademii Świętokrzyskiej im. Jana Kochanowskiego w Kielcach. Członek Komisji Historii I i II Wojny Światowej przy Komitecie Nauk Historycznych PAN. Członek rad naukowych: Instytutu Historii PAN (1981-1986, i od 1990), Polskiego Słownika Biograficznego (od 1975), Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN (1990-1995), Archiwum Polskiej Akademii Nauk (od 1990), Zakładu Historii Ruchu Ludowego przy NK PSL (od 1973), Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego (od 1995), Mazowieckiego Ośrodka Badań Regionalnych (1982-1984) oraz Rady Programowo-Konsultacyjnej Instytutu im.Macieja Rataja (od 1993). Członek zespołów redakcyjnych: "Kwartalnika Historycznego" (od 1993, w l.1993-1995 zca redaktora), "Dziejów Najnowszych" (od 1968), "Roczników Dziejów Ruchu Ludowego" (od 1959). Jest członkiem Polskiego Towarzystwa Historycznego - członek i przewodniczący Komisji Ruchów Społecznych i Politycznych XIX i XX w. (1980-1991) członek Komisji Historii Najnowszej przy ZG PTH (1978-1991), przewodniczący (1964-1968) i wiceprzewodniczący (do 1968-1972) Prezydium Sekcji Historii Najnowszej przy Zarządzie Towarzystwa Miłośników Historii w Warszawie.

Jest jednym z najwybitniejszych w Polsce specjalistów zajmujących się historią ruchu ludowego, dziejami polskiej irredenty niepodległościowej oraz I wojny światowej. Badacze i recenzenci zajmujący się XIX i XX w. wyróżnili w jego dorobku naukowym kilka ważnych publikacji, które można zaliczyć do kamieni milowych krajowej historiografii. Do takich prac należy niewątpliwie zaliczyć Polska w pierwszej wojnie światowej (zob. niżej); Piłsudczycy a narodowi demokraci 1908–1918 (zob. niżej); Chłopi, naród, niepodległość. Kształtowanie się postaw narodowych i obywatelskich chłopów w Galicji i Królestwie Polskim w przededniu odrodzenia Polski, (zob. niżej). W 2018 r. Jan Molenda wraz z Pawłem Brudkiem i Jerzym Z. Pająkiem wydał drukiem ważne źródło dotyczące I wojny światowej, pt. Wielka Wojna w polskiej korespondencji zatrzymanej przez cenzurę austro-węgierską (zob. niżej). W sumie jego dorobek naukowy obejmuje ponad 200 publikacji.

Publikacje

• Carat i klasy posiadające w walce z rewolucją 1905–1907 r. na wsi polskiej), "Przegląd Historyczny" t. 46, nr 1-2, 1955, s. 138-183
• Relacje z rozmowy Wacława Podwińskiego z Jerzym Cleinowem (Przyczynek do zagadnienia polityki władz niemieckich w kwestii polskiej w sierpniu 1915 r.), "Najnowsze Dzieje Polski. Materiały i studia z okresu 1914-1939", t. 1. 1958, s. 162-186
• Masy chłopskie i ruch ludowy w czasie wojny 1914–1918 (wybrane zagadnienia), w: Ruch robotniczy i ludowy w latach 1914–1923, Warszawa 1960 (wyd. 2 popr., 1961), s. 365-384
• Próby utworzenia ogólnonarodowej reprezentacji politycznej stronnictw Królestwa Polskiego (sierpień-grudzień 1915), "Najnowsze Dzieje Polski. Materiały i studia z okresu 1914-1939", t. 4. 1961, s. 152-189
• État des recherches sur les organisations paysannes de résistance en Pologne pendant la seconde guerre mondiale, "Acta Poloniae Historica" t. 5, 1962, s. 164-182
• Antyokupacyjne wystąpienia chłopów w Królestwie Polskim w związku z układem brzeskim z 9 lutego 1918 r. i rola w nich Polskiego Stronnictwa Ludowego, „Roczniki z Dziejów Ruchu Ludowego”, 1963, nr 3, s. 128-135
• (współautor: Jerzy Holzer), Polska w pierwszej wojnie światowej, Warszawa: "Wiedza Powszechna" 1963 (wyd. 2 przejrz. i uzup. 1967, wyd. 3 - 1973).
• Polskie Stronnictwo Ludowe w Królestwie Polskim 1915-1918, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1965
• Materiały źródłowe do historii polskiego ruchu ludowego, Tom I: 1864-1918. Zebrali i opracowali Krzysztof Dunin-Wąsowicz, Stanisław Kowalczyk, Jan Molenda i Witold Stankiewicz, Warszawa 1966
• Rola ruchu ludowego w odbudowie niepodległości Polski, "Roczniki Dziejów Ruchu Ludowego", 1968, nr 10, s. 5-33
• Wkład ruchu ludowego w odzyskanie niepodległości państwa polskiego w 1918 roku, [w:] Ruch ludowy a sprawa niepodległości, Warszawa 1969, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, s. 18-45
• Kształtowanie się stosunków międzypartyjnych w przededniu powstania II Rzeczypospolitej, "Najnowsze Dzieje Polski 1914-1939", 1969, t.14, s. 5-44
• Ludowcy Galicji i Królestwa Polskiego wobec odbudowy państwa polskiego (głos w dyskusji), "Dzieje Najnowsze" nr 2, s. 126-139
• Przemieszczanie się ośrodka dyspozycji państwowo-politycznej do Warszawy w latach 1915 – 1919, w: Warszawa , w II Rzeczypospolitej 1918-1939, z. 3, Warszawa 1971, s. 319-333
• Chłopski ruch polityczny od przełomu XIX wieku do listopada 1918, w: Historia chłopów polskich, t. 2 Okres zaborów, pod red. Stefana.Inglota, Warszawa 1972, s. 501-549
• Królestwo Polskie i Galicja, sierpień 1915-luty 1917, w: Historia Polski, 1914-1918, pod red. Stanisława Arnolda i Tadeusza Manteuffela, t.3, cz.3: Warszawa 1974
• Miedziński Bogusław, Polski Słownik Biograficzny, t. 20, 1975, s. 743-749
• Próby porozumień narodowych demokratów i piłsudczyków w sprawie tworzenia władz polskich po ogłoszeniu aktu 5 listopada 1916 r., "Dzieje Najnowsze" 1977, z. 3, s. 58-89
• Rola ruchu ludowego w życiu wsi i wśród innych obozów politycznych, w: Polska XIX wieku. Państwo - społeczeństwo - kultura, pod red. Stefana Kieniewicza, Warszawa 1977, s. 355-403
• Uwagi w sprawie kształtowania się świadomości narodowej w pierwszym dwudziestoleciu XX wieku, „Kwartalnik Historyczny” 1978, nr 2, s. 315-328
• Polska klasa robotnicza, zarys dziejów, t. I, cz. 2, (autor rodz. I-II), pod red. S. Kalabińskiego, Warszawa 1978
• Problemy społeczności Warszawy w dwudziestoleciu poprzedzającym odzyskanie niepodległości Polski, "Kronika Warszawy", t. 10 /1 (37), 1979, s. 5-16
• Tymczasowa Rada Stanu i Rada Regencyjna wobec polskich aspektów rewolucji w Rosji oraz radykalizacji nastrojów społeczeństwa w kraju, Dzieje Najnowsze, R. 21 z. 2 (1989) s. 3-34 RCIN - wersja elektroniczna
• Piłsudczycy a narodowi demokraci 1908-1918, Warszawa: "Książka i Wiedza" 1980.
• Powstanie II Rzeczypospolitej. Wybór dokumentów 1866-1925, Warszawa 1981, [współwydawca]
• Próby osiągnięcia kompromisu między Romanem Dmowskim i Józefem Piłsudskim w sprawie węzłowych problemów odradzającego się państwa polskiego, "Dzieje Najnowsze", 1981, t.23, z. 1-2, s. 197-226
• Obraz własny Królewiaków na tle trójzaborowego portretu Polaków, "Komunikaty Mazursko-Warmińskie" nr 1-2, 1984, 133-147
• Social Changes in Poland during World War I, w: East Central European Society in World War I, New York 1985, s. 187-201
• Koncepcje polityczne i wojskowe Władysława Sikorskiego w latach 1908-1918, w: Władysław Sikorski - Ignacy Paderewski, Lublin 1988, s. 65-98
• Transformations in the social structure and in the consciousness and aspirations of the Polish peasants at the turn of the 20th century, "Acta Poloniae Historica" t. 57, 1988, s. 117-136
• Ludowcy wobec samorządu gminnego do 1918 roku, w: Gmina wiejska i jej samorząd, pod red. Heleny Brodowskiej, Warszawa 1989, s. 278-331
• (przedmowa) Wacław Lipiński, Walka zbrojna o niepodległość Polski w latach 1905-1918, Warszawa: "Wolumen" 1990.
• The Formation of National Conscioness of the Polish Peasants and the Parte They Played in the Regaining of Independence by Poland, "Acta Poloniae Historica" 1991, t.63-64, s. 121-148
• Das Zusammenleben von Deutschem und Polen im Rhenisch - Westfälischen Industrie gebiet zu Beginn des 20 Jahrhunderts, [w:] Zwischen Abgrienzung und Assimilation Deutsche, Polen und Juden, Hanower 1996, s. 199-212
• Miejsce kobiet wśród polskiego wychodźstwa w reńsko-westfalskim okręgu przemysłowym na początku XX wieku, "Przegląd Historyczny", 1997, t.88, z.1, s. 117-134
• Obchody rocznic kościuszkowskich współorganizowane przez ludowców - koniec XIX w. - 1918 r., w: Kościuszko - powstanie 1794 r. - tradycja. Materiały z sesji naukowej w 200-łecie powstania kościuszkowskiego, pod red. J. Koweckiego, Warszawa 1997, s. 305-328
• Roman Dmowski i Józef Piłsudski : próby osiągania kompromisu w sprawie odbudowy Polski, "Niepodległość i Pamięć", 1998, Tom 5, nr 4 (13), s. 15-28
• Chłopi, naród, niepodległość: kształtowanie się postaw narodowych i obywatelskich chłopów w Galicji i Królestwie Polskim w przededniu odrodzenia Polski, Warszawa: "Neriton" : Instytut Historii PAN 1999
• Children and Youth: The Impact of the First World War upon Changes in the Position of Children in the Peasant Family and Community, „Acta Poloniae Historica” 79, 1999, s. 161–184
• Chłopi polscy w 1914 roku, „Dzieje Najnowsze” 36, nr 3, 2004, s. 113–131
• Polska w Wielkiej Wojnie 1914–1918. Kilka refleksji w sprawie stanu badań (cz. I 1914–1939), „Dzieje Najnowsze” 46, nr 3, 2014, s. 57–70
• Polska w Wielkiej Wojnie 1914–1918. Kilka refleksji w sprawie stanu badań (cz. II 1939–2014), „Dzieje Najnowsze” 47, nr 1, 2015, s. 167–190
• [wraz z Pawłem Brudkiem, Jerzym Z. Pająkiem] The Great War in Polish Correspondence Intercepted by Austro-Hungarian Censorship: Materials of Polish Censorship Groups from 1914-1918, w: The First World War on Polish lands : expectations - experiences - consequences pod red. Włodzimierza Mędrzeckiego, seria „Metamorfozy Społeczne" t. 21, Warszawa 2018, s. 199-224
• Wielka Wojna w polskiej korespondencji zatrzymanej przez cenzurę austro-węgierską Materiały polskich grup cenzury z lat 1914–1918, [oprac. wraz z Pawłem Brudkiem i Jerzym Z. Pająkiem] Tom 1-5 Warszawa Instytut Historii PAN 2018, Seria "Metamorfozy społeczne" t. 13-17" - T. 1 Wstęp, Część 1 dokumenty normatywne oddziału cenzury Centralnego Wspólnego Biura Rejestrowego Czerwonego Krzyża – Wydziału Informacyjnego dla jeńców wojennych w Wiedniu (1914–1918), - T. 2 Część 2 Materiały Polskiej Grupy Cenzury (luty–wrzesień 1915) Część 3 Materiały Polskiej Grupy Cenzury A (wrzesień 1915 – styczeń 1916) Część 4 Materiały Polskiej Grupy Cenzury B (wrzesień 1915 – styczeń 1916), - T 3 - Część 5 Materiały Polskich Grup Cenzury A I B (luty–grudzień 1916), - T. 4 - Część 6 Materiały Polskiej Grupy Cenzury I Referatu XVI (styczeń 1917 – wrzesień 1918), - T. 5 - Bibliografia, Wykaz dokumentów, Indeksy.

Recenzje

• "Wspomnienia i notatki, czerwiec - wrzesień 1939", Stefan Rowecki (Grot), Warszawa 1957, "Acta Poloniae Historica" t. 1, 1958, s. 177
• "Carat i klasy posiadające w walce z rewolucją 1905-1907 w Królestwie Polskim", materiały archiwalne zebr. i oprac. S. Kalabiński, Warszawa 1956, "Acta Poloniae Historica", Tom 1, 1958, s. 172
• "Bitwa nad Bzurą (9-22 września 1939 r.)", Tadeusz Kutrzeba, Warszawa 1957, "Acta Poloniae Historica" t. 1 (1958) s. 177-178
• "W dwudziestolecie wielkiego strajku chłopskiego 1937-1957", praca zbiorowa pod red. Józefa Kowala, Varsovie 1957, "Acta Poloniae Historica", t. 2, 1959, s. 210-211
• "PPS-Lewica w latach wojny 1914-1918", W. Tych, Warszawa 1960, "Acta Poloniae Historica" t. 6, 1962, s. 160
• "Polska Partia Socjalistyczna (Frakcja Rewolucyjna) w latach 1906-1914", Teodor Ładyka, Warszawa 1972, "Dzieje Najnowsze", t. 5 /2, 1973, s. 143-148
• "Polska Organizacja Wojskowa 1914-1918", Tomasz Nałęcz, Wrocław 1984, "Dzieje Najnowsze", t. 17 /2, 1985, s. 210-214
• "Pamiętnik paryski" Eugeniusza Romera jako źródło historyczne, Dzieje Najnowsze", t. 22 /3, 1990, s. 86-91
• "Józef Piłsudski", Włodzimierz Suleja, Wrocław-Warszawa-Kraków 1995, "Acta Poloniae Historica" t. 77, 1998, s. 157-160

Bibliografia

• Tadeusz Wolsza, Naukowe fascynacje profesora Jana Molendy, "Dzieje Najnowsze", Rocznik LII – 2020, nr 3, s. 7-20 Dzieje Najnowsze - wersja elektroniczna
• https://web.archive.org/web/20160714031108/http://www.ihpan.edu.pl/struktura/wspolpracownicy/906-molenda-jan
• Prof. dr hab. Jan Molenda, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2016-07-09] .
• Publikacje Jana Molendy w Katalogu Biblioteki Narodowej [2]
• Tomasz Wituch, Bogdan Stolarczyk, Studenci Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego 1945–2000, Wydawnictwo Arkadiusz Wingert i Przedsięwzięcie Galicja, Kraków 2010, s. 143
• Informator Instytutu Historii Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Jana Kochanowskiego w Kielcach, oprac. Jerzy Z, Pająk, Kielce 1999