Joanna Żubr

Joanna Żubr
	sierżant
Data i miejsce urodzenia	24 maja 1772 lub 1782 ; Berdyczów
Data i miejsce śmierci	9 lipca 1852 ; Wieluń
	Przebieg służby
Siły zbrojne	Armia Księstwa Warszawskiego
Formacja	17 Pułk Piechoty
Główne wojny i bitwy	wojny napoleońskie
	Odznaczenia

Joanna Żubr (ur. 24 maja 1772 lub 1782^[1] w Berdyczowie^[2], zm. 9 lipca 1852 w Wieluniu^[3]^[4]) – sierżant Armii Księstwa Warszawskiego, uczestniczka wojen napoleońskich, pierwsza kobieta odznaczona krzyżem Virtuti Militari, pierwsza kobieta – sierżant w wojsku polskim.

Życiorys

Po powstaniu Księstwa Warszawskiego, w roku 1808 Joanna Żubr wraz ze swoim mężem Maciejem Żubrem, przyjechała ze wschodniej Galicji, będącej pod zaborem austriackim. On wstąpił do wojska. Wkrótce potem ona także wstąpiła do 2 Pułku Piechoty (4 kompania, 2 batalion) jako strzelec, ukrywając swoją płeć przed kolegami i dowództwem, nosząc męski mundur.

Brała udział w kampanii galicyjskiej przeciw Austrii. Za swe męstwo w czasie walki o Zamość 19 maja 1809 roku, podczas której przedostała się na czele grupy żołnierzy przez sekretną furtę w okolicach Bramy Lwowskiej i wdarła się na mury zdobywając armatę, została wytypowana do odznaczenia Orderem Virtuti Militari. Ostatecznie, ze względu na płeć, odmówiono przyznania jej orderu; w zastępstwie zaproponowano nagrodę pieniężną, którą Żubrowa uznała za dyshonor i odrzuciła^[1]^[5].

Po tej kampanii przeszła do 17 Pułku Piechoty w dywizji Dąbrowskiego. Jej mąż był podchorążym w tej samej jednostce. Była pierwszą kobietą w wojsku polskim, która dostała promocję do stopnia sierżanta. Jednostka, przemianowana na Dywizję Wielkopolską, brała udział w kampanii rosyjskiej 1812.

W 1812, za zasługi podczas potyczki pod Bychową nad Dniestrem, została udekorowana przez gen. Edwarda Żółtowskiego (na wniosek gen. Dziewanowskiego) Krzyżem Srebrnym V Klasy Orderu Virtuti Militari, choć według statutu należał się jej Krzyż Złoty Klasy IV.^[5] Była jedną z pierwszych kobiet na świecie, która otrzymała order za bohaterstwo w walce oraz pierwszą Polką, która otrzymała to najwyższe odznaczenie bojowe.

W czasie odwrotu Napoleona spod Moskwy została oddzielona od swojej jednostki, ale udało jej się zbiec z Rosji na własną rękę. W lecie 1813, po utracie Krakowa przez Józefa Poniatowskiego, dołączyła do polskich oddziałów w Saksonii, gdzie służyła aż do traktatu pokojowego w Fontainebleau, który zakończył wojnę. Brała udział w siedemnastu bitwach i oblężeniach^[6].

Razem z mężem wróciła do Polski i zamieszkali w Wieluniu. W 1828 roku napisała wspomnienia pod tytułem: Pamiętnik życia Joanny Żubr, dymissyonowaney w randze podporucznika woysk polskich i ozdobioney krzyżem „pro virtute militari”^[7]. Zmarła tam w 1852 w wieku około 70 lat (lub 80 – według informacji na nagrobku) podczas epidemii cholery.

W literaturze

Joanna Żubr została uwieczniona w powieściach Wacława Gąsiorowskiego Huragan i Szwoleżerowie gwardii.

Przypisy

↑ ^a ^b Joanna Żubr: pierwsza dama Orderu Virtuti Militari. Polska Zbrojna. [dostęp 2020-01-02].
↑ Joanna Żubr: Opis życia Joanny Żubr, byłey w Woysku Polskim sierżantem, a teraz retretowaney w stopniu Podporucznika Własną Ręcznie Spisany d. 1 Maia 1828.. zubrowie.historia-rodzinna.pl.
↑ Joanna Żubr – akt zgonu 71/1852. zubrowie.historia-rodzinna.pl.
↑ Joanna Żubr – akt zgonu 71/1852 [online], Archiwum Państwowe w Łodzi [dostęp 2019-05-16] .
↑ ^a ^b Elżbieta Zawacka (red.): Słownik Biograficzny Kobiet Odznaczonych Orderem Wojennym Virtuti Militari. T. III (P–Ż). Toruń: Archiwum i Muzeum Pomorskie AK i Wojskowej Służby Polek, 2004, s. 250–251. ISBN 83-88693-03-4.
↑ M. Kukiel, Dzieje oręża..., s. 393.
↑ Rękopis Joanny Żubrowej | [online], przewodnicyzamosc.pl [dostęp 2020-07-09] (pol.).

Bibliografia

Robert Bielecki: Encyklopedia wojen napoleońskich. Warszawa: Trio, 2002. ISBN 83-85660-75-5.
Marian Kukiel: Dzieje oręża polskiego w epoce napoleońskiej 1795-1815. Poznań: Kurpisz (repr.), 1996. ISBN 83-86600-51-9.
Ordery i odznaczenia nr. 1. Wydawnictwo De Agostini Polska Sp. z o.o.. ISBN 978-83-248-2723-7.

[pz-1] Joanna Żubr: pierwsza dama Orderu Virtuti Militari. Polska Zbrojna. [dostęp 2020-01-02].

[2] Joanna Żubr: Opis życia Joanny Żubr, byłey w Woysku Polskim sierżantem, a teraz retretowaney w stopniu Podporucznika Własną Ręcznie Spisany d. 1 Maia 1828.. zubrowie.historia-rodzinna.pl.

[3] Joanna Żubr – akt zgonu 71/1852. zubrowie.historia-rodzinna.pl.

[4] Joanna Żubr – akt zgonu 71/1852 [online], Archiwum Państwowe w Łodzi [dostęp 2019-05-16] .

[sbk-5] Elżbieta Zawacka (red.): Słownik Biograficzny Kobiet Odznaczonych Orderem Wojennym Virtuti Militari. T. III (P–Ż). Toruń: Archiwum i Muzeum Pomorskie AK i Wojskowej Służby Polek, 2004, s. 250–251. ISBN 83-88693-03-4.

[6] M. Kukiel, Dzieje oręża..., s. 393.

[7] Rękopis Joanny Żubrowej | [online], przewodnicyzamosc.pl [dostęp 2020-07-09] (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]