Kameleonowate

Kameleonowate
	Chamaeleonidae
	Rafinesque, 1815
	; Przedstawiciel rodziny – kameleon jemeński (Chamaeleo calyptratus)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	zauropsydy
Rząd	łuskonośne
Podrząd	Iguania
Rodzina	kameleonowate
	Typ nomenklatoryczny
	Chamaeleo Laurenti, 1768
Synonimy
	Chamaeleontidae; Brookesiinae; Chamaeleoninae;
	Chamaeleontidae; Brookesiinae; Chamaeleoninae;
Rodzaje
	zobacz opis w tekście
	zobacz opis w tekście
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Kameleonowate, kameleony (Chamaeleonidae) – rodzina zauropsydów z rzędu łuskonośnych (Squamata), słynąca ze zdolności do zmiany ubarwienia, długiego języka i oryginalnych kształtów ciała. Mają chwytny ogon i palce zrośnięte w rodzaj szczypiec, którymi przytrzymują się gałęzi. Nazwa kameleon wywodzi się z gr. chamailéōn – lew na ziemi^[2].

Występowanie i biotop

Większość gatunków występuje w Afryce i na Madagaskarze. Nieliczne spotykane są w innych regionach: południowa Europa (1 gatunek), Bliski Wschód (1 gatunek), Indie (1 gatunek), Hawaje (1 podgatunek kameleona Jacksona Chamaeleo jacksonii xantholophus – wprowadzony sztucznie, zaaklimatyzowany) i Cejlon (1 gatunek).

Biotopem kameleonów są tropikalne, wilgotne lasy oraz tereny pustynne i skaliste. Większość gatunków wiedzie nadrzewny tryb życia.

Opis

Ma ciało mocno bocznie spłaszczone, zwłaszcza część grzbietowa, na której skóra tworzy wysoką, płaską listwę o ostrej krawędzi. Nogi cienkie, tej samej długości, wszystkie palce przeciwstawne, zrośnięte po 2 lub 3 w rodzaj szczypiec, ogon długi i chwytny (poza Brookesia sp.). Głowa kanciasta, sklepiona, często pokryta rogowymi naroślami. Oczy poruszają się niezależnie od siebie, tak że każde może patrzeć w inną stronę. Powieki zrośnięte na tyle, że zostaje tylko niewielki otwór na źrenice. Dzięki takiej budowie oczu i bardzo dobremu wzrokowi mogą bez obracania głowy widzieć wszystko wokół siebie. Ich oczy oprócz podstawowego zestawu barw (niebieski, zielony, czerwony) odbierają jeszcze światło ultrafioletowe. Język bardzo długi, na końcu szeroki, pokryty lepkim śluzem. Długość języka pozwala jaszczurce pochwycić pokarm na odległość zbliżoną do długości jej ciała.

Rozmiary: Długość od 2,5 do ponad 60 cm
Masa ciała do jednego kilograma.
Pokarm: Głównym ich pokarmem są owady i pająki, a większe gatunki zjadają małe ptaki i myszy.
Zachowanie: Przystosowane do życia nadrzewnego, mają pięciopalczaste kończyny, które są doskonałymi narządami chwytnymi, pozwalającymi mocno obejmować gałązki, ale też pomagają sobie chwytnym ogonem, który mogą owijać wokół gałęzi. Są bardzo powolne, potrafią nadymać ciało powietrzem w razie niebezpieczeństwa. Polują wyrzucając błyskawicznie lepki język na odległość do kilkunastu centymetrów. Mają szczególną zdolność zmiany barwy; jednak wbrew popularnym opiniom kameleonowate zazwyczaj nie dostosowują swojej barwy do barwy otoczenia (jest to popularny faktoid)^[3] – ich barwa zmienia się wraz ze zmianą stanu fizycznego i emocjonalnego^[4], a także jest formą komunikacji z innymi osobnikami^[5], choć ich naturalny kolor często odpowiada danemu typowi otoczenia, w którym przebywają. Na kolor również wpływa natężenie światła oraz temperatura – zazwyczaj w temperaturze ok. 25 °C odcień jest bardziej zielony, podczas gdy w temperaturze ok. 10 °C odcień skóry szarzeje^[3]. Jednak u niektórych gatunków faktycznie występuje dostosowanie koloru do otoczenia, przy czym z uwzględnieniem szczegółów percepcji kolorów przez te drapieżniki, których należy się obawiać.^[6] Niektóre kameleonowate stosują mimetyzm, przybierając kształt np. zeschłych liści. Trzymają się określonych rewirów i bronią ich przed intruzami.
Rozmnażanie: Większość jest jajorodna, a tylko nieliczne są jajożyworodne.

Systematyka

Do rodziny Chamaeleonidae zaliczane są następujące rodzaje^[7]:

Archaius Gray, 1865 – jedynym przedstawicielem jest Archaius tigris (Kuhl, 1820)
Bradypodion Fitzinger, 1843
Brookesia Gray, 1865
Calumma Gray, 1865
Chamaeleo Laurenti, 1768
Furcifer Fitzinger, 1843
Kinyongia Tilbury, Tolley & Branch, 2006
Nadzikambia Tilbury, Tolley & Branch, 2006
Palleon Glaw, Hawlitschek & Ruthensteiner, 2013
Rhampholeon Günther, 1874
Rieppeleon Matthee, Tilbury & Townsend, 2004
Trioceros Swainson, 1839

Zagrożenia i ochrona

Na 205 gatunków kameleonowatych sklasyfikowanych w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN), 10 ma status krytycznie zagrożonych wyginięciem, a 43 to gatunki zagrożone (stan w grudniu 2023)^[8].

Wszystkie gatunki z tej rodziny zostały objęte konwencją waszyngtońską CITES (prawie wszystkie obejmuje załącznik II, jeden gatunek – Brookesia perarmata – bardziej rygorystyczny załącznik I)^[9].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d Chamaeleonidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ Władysław Kopaliński: Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-03)].
↑ ^a ^b Stefan Anitei, Why Do Chameleons Change Their Color? It's About Sex and Social Life, 29 stycznia 2008 [Dostęp 22 listopada 2008]
↑ Harris, Tom. How Animal Camouflage Works. How Stuff Works [Dostęp 22 listopada 2008]
↑ Stuart-Fox, D., & Moussalli, A. (2008). Selection for social signaling drives the evolution of chameleon colour change. Public Library of Science Biology, 6, e25
↑ Chameleons fine-tune camouflage to predator's vision | New Scientist [online], newscientist.com [dostęp 2024-05-21] (ang.).
↑ P. Uetz & J. Hallermann: Higher taxa: Chamaeleonidae. The Reptile Database. [dostęp 2023-04-07]. (ang.).
↑ wynik wyszukiwania: Chamaeleonidae, [w:] IUCN Red List of Threatened Species version 2023-1 [online] [dostęp 2024-01-05] (ang.).
↑ Appendices I, II and III valid from 25 November 2023, [w:] CITES [online] [dostęp 2024-01-05] (ang.).

Bibliografia

Family Chamaeleonidae (Chameleons). J. Craig Venter Institute. [dostęp 2008-11-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (11 października 2008)]. (ang.).
The Chameleon Care and Information Center. [dostęp 2010-04-21]. (ang.).
Zwierzęta : encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005. ISBN 83-01-14344-4.

[itis-1] Chamaeleonidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[2] Władysław Kopaliński: Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-03)].

[anitei-3] Stefan Anitei, Why Do Chameleons Change Their Color? It's About Sex and Social Life, 29 stycznia 2008 [Dostęp 22 listopada 2008]

[4] Harris, Tom. How Animal Camouflage Works. How Stuff Works [Dostęp 22 listopada 2008]

[5] Stuart-Fox, D., & Moussalli, A. (2008). Selection for social signaling drives the evolution of chameleon colour change. Public Library of Science Biology, 6, e25

[6] Chameleons fine-tune camouflage to predator's vision | New Scientist [online], newscientist.com [dostęp 2024-05-21] (ang.).

[Uetz&Hallermann-7] P. Uetz & J. Hallermann: Higher taxa: Chamaeleonidae. The Reptile Database. [dostęp 2023-04-07]. (ang.).

[8] wynik wyszukiwania: Chamaeleonidae, [w:] IUCN Red List of Threatened Species version 2023-1 [online] [dostęp 2024-01-05] (ang.).

[cites-9] Appendices I, II and III valid from 25 November 2023, [w:] CITES [online] [dostęp 2024-01-05] (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]