Katedra w St Asaph

Katedra w St Asaph

Eglwys Gadeiriol Llanelwy

nr rej. zabytek kategorii I* 1460 z dnia 16.11.1962
katedra
Widok katedry z zewnątrz
Państwo	Wielka Brytania
Księstwo	Walia
Miejscowość	St Asaph
Wyznanie	anglikanizm
Kościół	Kościół w Walii
diecezja	The Diocese of St. Asaph
Wezwanie	św. Asaf
Wspomnienie liturgiczne	1 maja
Przedmioty szczególnego kultu
Relikwie	św. Asafa
Historia Data rozpoczęcia budowy 589/601 Data poświęcenia 1131 Aktualne przeznaczenie czynna katedra Kościoła w Walii Poprzednie wyznanie katolickie (do poł. XVI w.)
Dane świątyni Styl gotyk angielski Świątynia • materiał bud. • wapień, piaskowiec Wieża kościelna • liczba wież 1 Liczba naw 3
Położenie na mapie Denbighshire Katedra w St Asaph
Położenie na mapie Wielkiej Brytanii Katedra w St Asaph
Położenie na mapie Walii Katedra w St Asaph
53°15′26″N 3°26′31″W
Strona internetowa

Katedra w St Asaph (wal. Eglwys Gadeiriol Llanelwy, ang. St Asaph Cathedral) – anglikańska katedra, najmniejsza z katedr Wielkiej Brytanii i jedna z najstarszych w Walii, należąca do Kościoła w Walii, zbudowana w St Asaph w XIII wieku i przebudowana w następnych stuleciach. Przechowywane jest w niej pierwsze walijskie tłumaczenie Biblii, dokonane przez biskupa St Asaph, Williama Morgana. Katedra jest wpisana na listę Zabytków Walii pod nr 1460.

Historia

Okres legendarny

Llanelwy to walijska nazwa miejscowości St Asaf, oznaczająca ogrodzony teren o przeznaczeniu sakralnym nad brzegiem rzeki Elwy. Początki chrześcijaństwa w Llanelwy są legendarne, ponieważ przed XII wiekiem brak jest dowodów archeologicznych lub pisemnych wzmianek na ten temat. Legenda o powstaniu kościoła i klasztoru między 560 a 573 rokiem znajduje się w dziele The life of St. Kentigern (Żywot św. Kentigerna), napisanym ok. 1180 roku przez Jocelyna, mnicha z Furness Abbey. Św. Kentigern był biskupem Strathclyde; zmuszony do opuszczenia swojej diecezji, przyjechał do Llanelwy i założył tu klasztor, w którym pozostał aż do swojego powrotu do Szkocji w 573 roku. Po nim opatem-biskupem został św. Asaf, który sprawował tę funkcję aż do śmierci w 596 roku. We wschodnim oknie nawy północnej znajdują się obrazy św. Kentigerna i św. Asafa, ilustrujące legendy spisane przez Jocelyna. Św. Asaf (lub Asa), patron katedry, był lokalnym świętym, którego imię znalazło się w takich okolicznych nazwach, jak: Llanasa (kościół św. Asy), Pantasa (dolina św. Asy), Ffynnon Asa (studnia św. Asy) i Onen Asa (jesion św. Asy).

XII wiek

Imię Asafa zyskało na znaczeniu, gdy w XII wieku w Llanelwy utworzono nową siedzibę biskupią. Pierwszym biskupem został Theobald, konsekrowany jako Gilbert. Następny biskup, Geoffrey z Monmouth, objął swój urząd w roku 1152. Pomimo istniejącego już osadnictwa religijnego na tym terenie badacze przypuszczają, że nowy kościół został zbudowany na innym miejscu, w pewnej odległości od starszego kościoła parafialnego.

XIII wiek

Przed rokiem 1281 relikwie św. Asafa zostały usunięte z Llanasa i przeniesione do nowo wybudowanej katedry. Lokalizacja katedry okazała się niefortunna, ponieważ Llanelwy położone było na „szlaku wojennym” książąt walijskich i angielskich królów. Nie wiadomo, ile razy nowa katedra była niszczona w XIII wieku. Niektóre ślady wczesnych prac budowlanych, podjętych przez biskupa Hugona (1235–1240) zachowały się w szczytach i skarpach fasady zachodniej, skarpach narożnika południowo-zachodniego i ścianach prezbiterium. Ważnym wydarzeniem w dziejach katedry było mianowanie Aniana II jako biskupa (1268–1293); będąc we wrogich stosunkach z Llewelyn ap Gruffyddem, ostatnim księciem Walii, wystąpił on o protekcję króla Edwarda I. Król opowiedział się za przeniesieniem kościoła katedralnego z Llanelwy do Rhuddlan, obiecując w 1281 roku ufundowanie tam większej świątyni. Anian poparł ten projekt, ale został on porzucony, gdy w Niedzielę Palmową 1282 roku Walijczycy zbuntowali się i splądrowali zamek w Hawarden. Później, w czerwcu, katedra została przypadkowo spalona przez angielskich żołnierzy, których Anian natychmiast ekskomunikował, czyniąc to samo wcześniej w stosunku do walijskich buntowników. W konsekwencji popadł w niełaskę u Edwarda I i musiał uciekać z St Asaf. W sprawie utrzymania siedziby diecezji w Llanelwy i odbudowy katedry interweniował arcybiskup Canterbury.

XIV wiek

Odbudowa katedry miała miejsce w latach 1284–1392. Wygląd zewnętrzny katedry wskazuje, iż do odbudowy użyto różnych kamieni, w tym żółtawego, drobnoziarnistego piaskowca, wydobywanego we Flint lub Talacre i stosowanego do zewnętrznego licowania ścian i filarów oraz do detali rzeźbiarskich. Następcą Aniana II został biskup Llywelyn z Bromfield (1293–1315). Zreformował on zarząd katedry i zapewnił źródła dochodów dla jej utrzymania. Za jego kadencji przebudowano arkady pomiędzy nawami, skrzyżowanie naw oraz górne partie fasady zachodniej, w której zbudowano nowy portal. Częściowo przebudowano ściany naw i wstawiono nowe okna. Między rokiem 1315 a 1320 prawdopodobnie przebudowano transept. Odpowiedzialnym za przebudowę katedry był przypuszczalnie Mistrz Henryk z Ellerton (zm. 1323). Środki na sfinansowanie przebudowy i utrzymanie katedry zdobywano między innymi poprzez w zachęcanie pielgrzymów do nawiedzania katedry i składania datków w zamian za udzielanie im odpustu. Główny przedmiotem czci było przypuszczalnie sanktuarium św. Asafa (wymienione przez króla Edwarda I w jego liście do papieża Marcina IV) i relikwiarz, w którym zachowała się słynna kopia Gospel of the Evengalthen. 25 października 1391 roku budowniczy z Chester, Robert Fagan, otrzymał zlecenie na budowę dzwonnicy katedralnej, ukończonej w dzień Wszystkich Świętych 1392 roku.

XV wiek

W 1402 roku katedra została zniszczona przez Owaina Glyndŵra i jego rebeliantów. Ponieważ sprzymierzeńcem Glyndŵra był ówczesny biskup John Trefor II, w konsekwencji został on usunięty ze stanowiska i zastąpiony przez Roberta de Lancaster, opata Valle Crucis, biskupa St Asaph w latach 1411–1433). Nowy biskup pokrył ponownie dachem nawy katedry i dokonał innych napraw. Wielkość szkód wyrządzonych katedrze przez oddziały Owaina Glyndŵra była prawdopodobnie przesadzona. Transept katedry pozostał niezadaszony aż do zakończenia odbudowy przez biskupa Richarda Redmana (1471–1495).

Architektura

Nawa środkowa

Katedra w St Asaph jest najmniejszą z katedr Wielkiej Brytanii i jedną z najstarszych w Walii. Obecny budynek katedry pochodzi z XV wieku. W katedrze przechowywane jest pierwsze tłumaczenie Biblii na język walijski, dokonane przez Williama Morgana.

Wygląd zewnętrzny

Zewnętrzny wygląd katedry wskazuje, że do jej budowy użyto dwóch różnych rodzajów kamienia: drobnoziarnistego wapienia, wydobywanego z kamieniołomów w pobliżu Cefn i piaskowca wydobywanego we Flint lub Talacre. Uwagę zwraca clerestorium i średniowieczne kamienne rzeźby. Dach świątyni jest natomiast dziełem późniejszym. W 1968 roku został wyremontowany i udekorowany. Pierwotne witraże zostały zniszczone podczas angielskiej wojny domowej w XVII wieku. Obecnie istniejące pochodzą z XIX i XX wieku.

Wnętrze

Łuki i filary są proste i surowe; te ostatnie pozbawione są kapiteli. W prezbiterium po stronie południowej znajduje się tron biskupi, upamiętniający biskupa Beveridge'a (biskupa St Asaf w latach 1704–1708). Pod tronem pochowany został biskup William Morgan, tłumacz Biblii na język walijski w 1588 roku, biskup St Asaf w latach 1601–1604. Stalle zostały zbudowane pod koniec XV wieku. Miejsce to zostało odrestaurowane przez George'a Gilberta Scotta w latach 1869–1875.