Kod Morse’a

Galeria

Marynarz nadający wiadomość alfabetem Morse’a za pomocą impulsów świetlnych

Klucz telegraficzny od radiostacji RBM-1

Międzynarodowy alfabet Morse’a z 1922 roku

Sygnał SOS
Nadawany jednym ciągiem (bez odstępów między literami)

Kod Morse’a – stworzony w 1838^[1]^[2] przez Samuela Morse’a i Alfreda Vaila sposób reprezentacji alfabetu, cyfr i znaków specjalnych za pomocą dźwięków, błysków światła, impulsów elektrycznych lub znaków popularnie zwanych kreską i kropką.

Wszystkie znaki reprezentowane są przez kilkuelementowe serie sygnałów – krótkich (kropek) i długich (kresek).

Kreska powinna trwać co najmniej tyle czasu, co trzy kropki.

Odstępy:

Odstęp pomiędzy elementami znaku powinien trwać jedną kropkę.

Odstęp pomiędzy poszczególnymi znakami – trzy kropki.

Odstęp pomiędzy grupami znaków (słowami) – siedem kropek.

Początkowo Morse stworzył swój kod z zamiarem wykorzystania go z telegrafem elektrycznym we wczesnych latach 40. XIX wieku, a od 1890 kod Morse’a był już szeroko wykorzystywany w telekomunikacji radiowej. W pierwszej połowie XIX wieku większość szybkiej, międzynarodowej korespondencji przeprowadzano z wykorzystaniem kodu Morse’a przy użyciu linii telegraficznych, podwodnych kabli i obwodów radiowych.

Obecnie najczęściej używany jest przez radioamatorów, mimo iż nie jest już wymagany podczas egzaminu na licencję krótkofalarską w wielu krajach^[3]. Międzynarodowy kod Morse’a jest obecnie nazywany „międzynarodowym kodem radiowym”, przede wszystkim z tego powodu, że kod będący w dzisiejszym użyciu został znacznie zmodyfikowany w stosunku do tego, który wymyślił Samuel Morse. Zmiany te miały na celu zwiększyć jego przydatność w nowoczesnej komunikacji. W zakresie profesjonalnym piloci i kontrolerzy lotu zwykle są zaznajomieni z kodem Morse’a – urządzenia radionawigacyjne, takie jak VOR i NDB, w sposób ciągły wysyłają swoje identyfikatory za pomocą kodu Morse’a.

Kod Morse’a jest zaprojektowany w ten sposób, aby człowiek był w stanie go zrozumieć bez specjalnego urządzenia dekodującego. W sytuacji awaryjnej kod ten może być łatwo nadany za pomocą zaimprowizowanych środków, dzięki czemu jest wszechstronnym i uniwersalnym sposobem telekomunikacji.

Klucz dwudźwigniowy (ang. iambic paddle) jest używany do nadawania kodu Morse’a z dużą szybkością. Naciśnięcie jednej dźwigni generuje kropkę, drugiej – kreskę. Dłuższe przytrzymanie dźwigni generuje serie kropek lub kresek. Naciśnięcie obu dźwigni generuje znaki naprzemiennie.

Krótkofalarstwo

Międzynarodowy kod Morse’a jest obecnie najbardziej popularny wśród radioamatorów, dla których nadal stanowi jeden ze sposobów porozumienia się (CW). Pionierzy krótkofalarstwa używali wyłącznie kodu Morse’a, gdyż transceivery umożliwiające transmisję głosu nie były w użyciu aż do 1920 r. Do roku 2003 ITU wymagała by egzamin ze znajomości kodu Morse’a wchodził w skład egzaminu na licencję krótkofalarską. Jednakże podczas Światowej Konferencji Radiokomunikacyjnej (WRC-03) znajomość kodu Morse’a została ustanowiona jako opcjonalna^[4]. W wyniku tego wiele krajów (w tym Polska) nie wymaga więcej znajomości kodu Morse’a podczas egzaminu na licencję krótkofalarską.

Pomimo iż tradycyjny klucz telegraficzny (klucz sztorcowy) jest nadal używany przez wielu krótkofalowców, obecnie dominuje w pełni automatyczny klucz dwudźwigniowy.

Szybkość

Szybkość kodu Morse’a mierzy się w grupach (modelowe słowo PARIS, 5 liter na grupę) na minutę lub słowach na minutę (snm., ang. word per minute, WPM). Doświadczeni operatorzy są w stanie zrozumieć kod Morse’a nadawany z prędkością przekraczającą 40 snm. W konkursie odbywającym się w lipcu 1939 roku w Asheville, Ted R. McElroy ustanowił rekord prędkości w odbiorze kodu Morse’a wynoszący 75,2 snm.^[5] Na dostępnej w sieci stronie, William Pierpont N0HFF wspomina operatorów, którzy przekraczali 100 snm., natomiast rekord prędkości nadawania przy użyciu klucza sztorcowego ustanowił Harry Turner (W9XZE, zm. 1992), który w 1942 podczas pokazu w jednej z baz armii amerykańskiej osiągnął 35 snm.

Nauka

Wiele osób pragnących nauczyć się rozumienia szybkiego kodu Morse’a wykorzystuje w tym celu metodę Farnswortha, nazwanej tak po Donaldzie R. Farnsworth, znanym także pod jego znakiem W6TTB. Metoda Farnswortha polega na nauce z nieco zredukowaną szybkością, zachowuje się wprawdzie oryginalny czas wybrzmiewania znaku, ale wydłuża się odstęp pomiędzy znakami. Osoba ucząca się za pomocą tej metody od razu słyszy prawidłową – szybką – melodię znaku, zaś nieproporcjonalnie i przesadnie wydłużony odstęp pomiędzy znakami pozwala umysłowi zaznajomić się z melodią właściwą każdemu znakowi i przyswoić ją tak, by później była automatycznie przez niego rozpoznawana.

Metoda Kocha – nazwana po niemieckim psychologu Ludwiku Kochu, który eksperymentował z nauką kodu Morse’a od razu z pełną, docelową prędkością. Nauka polegała na słuchaniu początkowo zaledwie dwóch znaków, gdy uczeń wychwytywał różnicę pomiędzy nimi i był w stanie zanotować je w 90% poprawnie, dodawano kolejny znak. I tak aż do osiągnięcia pełnego zestawu znaków.

Litery

Litery alfabetu łacińskiego
Litera	Kod	Litera	Kod
^ⓘA	• —	^ⓘN	— •
^ⓘB	— • • •	^ⓘO	— — —
^ⓘC	— • — •	^ⓘP	• — — •
^ⓘD	— • •	^ⓘQ	— — • —
^ⓘE	•	^ⓘR	• — •
^ⓘF	• • — •	^ⓘS	• • •
^ⓘG	— — •	^ⓘT	—
^ⓘH	• • • •	^ⓘU	• • —
^ⓘI	• •	^ⓘV	• • • —
^ⓘJ	• — — —	^ⓘW	• — —
^ⓘK	— • —	^ⓘX	— • • —
^ⓘL	• — • •	^ⓘY	— • — —
^ⓘM	— —	^ⓘZ	— — • •

Inne litery
Litera	Kod
ą	• — • —
ć	— • — • •
ę	• • — • •
é	• • — • •
ch	— — — —
ł	• — • • —
ń	— — • — —
ó	— — — •
ś	• • • — • • •
ż	— — • • — •
ź	— — • • —

Cyfry

Cyfra	Kod (wersja pełna)	Kod (wersja skrócona)
^ⓘ1	• — — — —	• —
^ⓘ2	• • — — —	• • —
^ⓘ3	• • • — —	• • • —
^ⓘ4	• • • • —	• • • • —
^ⓘ5	• • • • •	• • • • •
^ⓘ6	— • • • •	— • • • •
^ⓘ7	— — • • •	— • • •
^ⓘ8	— — — • •	— • •
^ⓘ9	— — — — •	— •
^ⓘ0	— — — — —	—

Znaki interpunkcyjne i symbole

Znak	Kod
. (kropka)	• — • — • —
, (przecinek)	— — • • — —
' (pojedynczy apostrof)	• — — — — •
" (cudzysłów)	• — • • — •
_ (podkreślenie)	• • — — • —
: (dwukropek)	— — — • • •
; (średnik)	— • — • — •
? (znak zapytania)	• • — — • •
! (wykrzyknik)	— • — • — — (w komunikacji radiowej często — — • • — —)
– (myślnik)	— • • • • —
+ (plus)	• — • — •
/ (ukośnik)	— • • — •
( (nawias otwierający)	— • — — •
) (nawias zamykający)	— • — — • —
= (znak równości)	— • • • —
@ (małpa lub at)	• — — • — •

Komendy specjalne

Znak	Kod
znak rozdziału	• — • • —
początek kontaktu (VVV)	• • • — • • • — • • • —
początek nadawania	— • — • —
koniec nadawania	• — • — •
błąd (8 kropek)	• • • • • • • •
prośba o powtórzenie	• • — — • •
zrozumiano	• • • — •
czekaj	• — • • •
wezwanie	— • —
koniec kontaktu	• • • — • —
międzynarodowy sygnał alarmowy (SOS)	• • • — — — • • •

Oprócz tego w korespondencji wojskowej i cywilnej stosuje się tabelę skrótów, tak zwany kod Q. Obejmuje ona kilkadziesiąt trzyliterowych sekwencji zaczynających się przeważnie (początkowo wyłącznie) na literę Q. Skrótami tymi obsługuje się całą konwencjonalną korespondencję przeprowadzaną pomiędzy radiostacjami, z wyjątkiem samej wymiany telegramów.

Pomoc mnemotechniczna

Kodowanie znaku polega na posługiwaniu się sylabami zapamiętanych słów (zwrotów). Sylaba, w której znajduje się litera „o” (i „ó”), odpowiada kresce; pozostałe sylaby odpowiadają kropkom.

Litery alfabetu łacińskiego
Litera	Wyraz	Kod	Litera	Wyraz	Kod
A	a-zot	• —	N	no-ga	— •
B	bo-ta-ni-ka	— • • •	O	O-po-czno	— — —
C	co-raz moc-niej / co-mi zro-bisz? / Co-ca Co-la / cór-ka wo-dza	— • — •	P	Pe-lo-po-nez	• — — •
D	do-li-na	— • •	Q	Qo-spo-dar-stwo	— — • —
E	Ełk	•	R	re-for-ma / re-tor-ta / re-wol-wer / ra-to-wnik / ra-mio-na	• — •
F	fi-lan-tro-pia / fil-har-mo-nia	• • — •	S	Sa-ha-ra / Sa-fa-ri / sa-ła-ta	• • •
G	go-spo-da	— — •	T	ton / tor / tłok / tom	—
H	ha-la-bar-da	• • • •	U	Ur-sy-nów / Ur-bi-no	• • —
I	i-gła	• •	V	Vin-cent van Gogh	• • • —
J	je-dno-kon-no	• — — —	W	wi-no-rośl	• — —
K	ko-la-no	— • —	X	Xo-chi-mil-co	— • • —
L	Le-o-ni-das	• — • •	Y	York Hull, Oks-ford	— • — —
M	mo-tor	— —	Z	zło-to-list-na / Zło-to-ry-ja / zło-to-li-te	— — • •

Pomoc do odkodowywania

Odczytanie znaku polega na poruszaniu się w dół diagramu w zależności od tego, czy odbierana jest kropka, czy kreska.

T — M — — O — — — CH — — — —

Ö — — — ·

G — — · Q — — · —

Z — — · ·

N — · K — · — Y — · — —

C — · — ·

D — · · X — · · —

B — · · ·

E · A · — W · — — J · — — —

P · — — ·

R · — · Ä · — · —

L · — · ·

I · · U · · — Ü · · — —

F · · — ·

S · · · V · · · —

H · · · ·

Sygnalizacja przy pomocy rąk

kropka: uniesienie ramion prosto do góry
kreska: uniesienie ramion poziomo na boki
rozdzielenie znaków: ramiona skrzyżowane na piersi
rozdzielenie grup lub słów: ramiona rozłożone ukosem w dół
pomyłka lub prośba o powtórzenie: okręgi ramionami rozłożonymi ukosem w górę

Informacje na temat problemów z szybkością transmisji kodem Morse’a można znaleźć w haśle o transatlantyckim kablu telegraficznym.

Zobacz też

Przypisy

↑ Invention of the Telegraph. [dostęp 2016-04-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-03-21)]. (ang.).
↑ R.W. Burns: Communications: an international history of the formative years. Institution of Electrical Engineers, 2004. ISBN 0-86341-327-7.
↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji w sprawie pozwoleń dla służby radiokomunikacyjnej amatorskiej. 2014-12-10.
↑ IARUWeb: The International Amateur Radio Union. International Amateur Radio Union. [dostęp 2016-02-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-09-06)]. (ang.).
↑ The Art & Skill of Radio Telegraphy. 2002-04-20. [dostęp 2009-05-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-04-24)].

[1] Invention of the Telegraph. [dostęp 2016-04-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-03-21)]. (ang.).

[2] R.W. Burns: Communications: an international history of the formative years. Institution of Electrical Engineers, 2004. ISBN 0-86341-327-7.

[3] Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji w sprawie pozwoleń dla służby radiokomunikacyjnej amatorskiej. 2014-12-10.

[4] IARUWeb: The International Amateur Radio Union. International Amateur Radio Union. [dostęp 2016-02-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-09-06)]. (ang.).

[TAASORT-5] The Art & Skill of Radio Telegraphy. 2002-04-20. [dostęp 2009-05-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-04-24)].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]