Konfederacja żołnierska

Konfederacja żołnierska (także konfederacja wojskowa) – w dawnej Polsce i Litwie, w XVII wieku związki żołnierzy powstające zwykle w wyniku buntu z powodu niewypłacania żołdu. Konfederaci obierali sobie dowódców (regimentarzy) i najeżdżali dobra królewskie lub kościelne i siłą ściągali zaległy żołd. Pierwszym aktem związkowych było wypowiedzenie posłuszeństwa hetmanowi i wybranie innego wodza nazywanego marszałkiem konfederacji wojskowej. Obradowano publicznie, a dla utrzymania karności uchwalano nowe, bardzo surowe, artykuły wojskowe.

Prawo zabraniało zawiązywania konfederacji. Np. ustawa z 1609 r. Porządek około zachowania żołnierza (Volumina Legum, tom 2, f. 1662, s. 462) głosiła:

"Buntow y Konfederacyi żadnych, wieżdżania w dobra nasze [królewskie], duchowne, y świeckie czynić, aby się ciż żołnierze nie ważyli, sub poena capitis, infamiae, et confiscationis bonorum [pod karą śmierci, pozbawienia czci i przepadku mienia]. Czego My [król] żadnemi prywatnemi listami, y assekuraeyami, odpuszczać ani warować nie bçdziemy, ani będziem mogli, y choćbyśmy to uczynili, żadney wagi mieć nie będzie."

Zakazy te zwykle pozostawały bezskuteczne.

Przykłady

Konfederacja gliniańska 1590
Konfederacja z 1597 r.
Konfederacje wojska inflanckiego z lat 1602-1608
Konfederacja grodzieńska z 1610 r.
Konfederacja lwowska z 1622 r.^[1]
Konfederacja w Wierzbołowie w 1655 r. - zawiązana przez zbuntowane oddziały radziwiłłowskie, przeciwko Szwedom i Januszowi Radziwiłłowi, w obronie króla Jana Kazimierza.
Konfederacja tyszowiecka z 1655. Zawiązana przez hetmanów i wojska koronne. Pierwsza konfederacja "przy królu".
Konfederacja w Choroszczy w 1657 r.
Konfederacja w Kamieńcu w 1657 r.
Konfederacja w Drohiczynie (Konfederacja Kmicicowska) w 1660 r.
Nexus Fraternus, czyli Wielka Konfederacja z lat 1661-1663
- Związek Święcony z 1661-63 na terenie Korony przeciwko reformom królewskim
- Związek Braterski z 1661-63 na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego przeciwko reformom królewskim
- Związek Pobożny powołany przez króla przeciwko Związkowi Święconemu
Konfederacja szczebrzeszyńska w 1672 r. zawiązana przez hetmana Jana Sobieskiego przeciwko królowi Michałowi Korybutowi Wiśniowieckiemu
Konfederacja gołąbska w 1672 - konfederacja generalna "przy królu" Michale, przeciwko tzw. malkontentom magnackim
Konfederacja Baranowskiego w latach 1696-1697
Konfederacja łowicka kardynała Michała Radziejowskiego z lat 1697-1698
Konfederacja sandomierska z 1702 r. - konfederacja "przy królu" Auguście
Konfederacja tarnogrodzka z lat 1715-1717 (przeciwko obecności wojsk saskich)
Konfederacja dzikowska z 1734 r. (w obronie króla Stanisława Leszczyńskiego)

Zobacz też

Przypisy

↑ Jerzy (1942– )J.(1. ) Pietrzak Jerzy (1942– )J.(1. ), Konfederacja lwowska w 1622 roku, „Kwartalnik Historyczny”, 80 (4), 1973 [dostęp 2023-01-30] (pol.).

Bibliografia

Polskie tradycje wojskowe. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1990. ISBN 83-11-07675-8.
Marian Kukiel: Zarys historii wojskowości w Polsce. Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza, 1929. ISBN 83-89738-93-7.
Andrzej Rachuba, Konfederacje wojska litewskiego. 1657-1663, Zabrze 2010, ISBN 978-83-89943-48-4.
E. Janas, Konfederacja wojska koronnego w latach 1661-1663, Lublin 1998.
E. Janas, Związek Święcony 1661–1663. Dzieje i ideologia, Wrocław 1999
A. Rachuba, Konfederacja Kmicicowska i Związek Braterski wojska litewskiego w latach 1660–1663, Warszawa 1989

[1] Jerzy (1942– )J.(1. ) Pietrzak Jerzy (1942– )J.(1. ), Konfederacja lwowska w 1622 roku, „Kwartalnik Historyczny”, 80 (4), 1973 [dostęp 2023-01-30] (pol.).

[1]