Przejdź do zawartości

Krystyna Janda

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Krystyna Janda
Ilustracja
Krystyna Janda
Data i miejsce urodzenia

18 grudnia 1952
Starachowice

Zawód

aktorka

Współmałżonek

Andrzej Seweryn
(1974−1979; rozwód)
Edward Kłosiński (1981−2008; jego śmierć)

Lata aktywności

od 1973

Zespół artystyczny
Teatr „Polonia” w Warszawie
Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” Kawaler Orderu Sztuki i Literatury (Francja)
Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury”
Faksymile
Strona internetowa

Krystyna Jolanta Janda (ur. 18 grudnia 1952[a][1] w Starachowicach) – polska aktorka filmowa i teatralna, reżyserka, prozaiczka, felietonistka i piosenkarka. Współzałożycielka i prezeska Fundacji Krystyny Jandy na rzecz Kultury (od 2004) oraz dyrektorka artystyczna powołanych przez fundację Teatru „Polonia” oraz Och-Teatru w Warszawie.

Karierę rozpoczęła jeszcze w trakcie studiów, występując w produkcjach telewizyjnych. Jej debiutem kinowym była główna rola reżyserki Agnieszki w filmie Andrzeja Wajdy Człowiek z marmuru (1976), która zapewniła jej popularność w kraju. Od tamtej pory wystąpiła w siedmiu wielokrotnie nagradzanych fabularnych i dokumentalnych filmach tego twórcy. Jej pozycję wzmocnił udział w filmach Granica w reżyserii Jana Rybkowskiego (1977), Golem Piotra Szulkina (1979), Kochankowie mojej mamy Radosława Piwowarskiego (1985), Dekalog II Krzysztofa Kieślowskiego (1988), Stan posiadania (1988) i Życie jako śmiertelna choroba przenoszona drogą płciową Krzysztofa Zanussiego (2000) oraz miniserialu Modrzejewska (1989). Międzynarodowe uznanie przyniosła jej rola Antoniny Dziwisz w filmie Przesłuchanie Ryszarda Bugajskiego (1982). Grała również w filmach produkcji niemieckiej, francuskiej i węgierskiej, m.in. w nagrodzonym Oscarem filmie Mefisto (1981).

Była etatową aktorką w Teatrze Ateneum w Warszawie (1975–1987) i Teatrze Powszechnym w Warszawie (1987–2005). Wyreżyserowała także film Pestka (1995) na podstawie prozy Anki Kowalskiej, a także liczne spektakle sceniczne i spektakle telewizyjne. Brała udział w kilku projektach muzycznych, m.in. nagranym w duecie z Markiem Grechutą albumie W malinowym chruśniaku (1984). Przyjaźniła się z Agnieszką Osiecką do jej śmierci w 1997 roku, a owocem tej relacji jest m.in. wciąż grany przez Jandę na deskach Och-Teatru monodram Biała bluzka (2010)[2].

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Urodziła się i wychowała w Starachowicach. Jest córką Zdzisławy z d. Janickiej (zm. 2019) i Ryszarda Jandy, inżyniera pochodzenia czeskiego[3]. Gdy miała półtora roku, zamieszkała z dziadkami, ponieważ ojca przeniesiono służbowo do Ursusa[4]. Skończywszy siedem lat, zamieszkała z rodzicami[5]. W dzieciństwie uczęszczała do szkoły muzycznej[6].

Jest absolwentką warszawskiego Państwowego Liceum Plastycznego, uczyła się również w studium baletowym[7]. W 1975 ukończyła z wyróżnieniem studia magisterskie na Wydziale Aktorskim Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie[8].

Jako aktorka debiutowała w czasie studiów rolą Maszy Kułyginy w dramacie Trzy siostry Antona Czechowa w reżyserii Aleksandra Bardiniego w Teatrze Telewizji w 1974[9]; w tym samym roku zagrała rolę Manekina 34 w ulicznej grotesce scenicznej Bal manekinów Brunona Jasieńskiego w reżyserii Janusza Warmińskiego[9]. W 1976 zagrała Doriana Graya w Portrecie Doriana Graya Oscara Wilde’a w adaptacji Johna Osborne’a i reżyserii Andrzeja Łapickiego w Teatrze Małym w Warszawie[9]. W latach 1976–1987 była aktorką Teatru Ateneum w Warszawie.

Po raz pierwszy na ekranie pojawiła się w 1973 w serialu Czarne chmury jako dziewczyna tańcząca na chłopskim weselu, ale dopiero rola Agnieszki w filmie Andrzeja Wajdy Człowiek z marmuru (1976) była przełomem w jej karierze artystycznej[10]. Grywa najczęściej postacie kobiet silnych i zdecydowanych o bogatym życiu wewnętrznym. Do najbardziej znanych należą jej role w filmach – oprócz Człowieka z marmuruCzłowiek z żelaza, Przesłuchanie oraz Kochankowie mojej mamy. Na estradzie Janda debiutowała w 1977 na XV Krajowym Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu piosenką Guma do żucia z muzyką i do słów Marka Grechuty[9].

Od lat 80. gra nieprzerwanie w filmach kinowych i telewizyjnych oraz w sztukach teatralnych. Ponadto reżyseruje w teatrze i telewizji, ma na koncie reżyserię filmu fabularnego Pestka, według kultowej powieści o miłości autorstwa Anki Kowalskiej. W teatrze zagrała około 60 ról od antyku przez Szekspira do współczesnego repertuaru teatralnego polskiego i światowego. Przy czym ma na swoim koncie sukcesy właściwie we wszystkich gatunkach scenicznych. Największym sukcesem była Medea Eurypidesa. Miała w swoim repertuarze wiele monodramów, z których każdy był sukcesem. Zagrała także około 45 ról od klasycznych do współczesnych w Teatrze Telewizji oraz około 50 ról w filmach fabularnych. Wystąpiła w 6 filmach Andrzeja Wajdy. Poza Człowiekiem z marmuru kontynuowała współpracę z reżyserem w jego kolejnych dziełach, jak np.: Człowiek z żelaza, Dyrygent, czy Bez znieczulenia.

Jest laureatką wielu nagród przyznawanych w Polsce, jak i na świecie. Za rolę w Przesłuchaniu otrzymała nagrodę dla najlepszej aktorki na 43. MFF w Cannes, a za rolę w filmie Zwolnieni z życia Waldemara Krzystka – Srebrną Muszlę na MFF w San Sebastián. Za rolę w filmie niemiecko-francuskim Laputa knerii Helmy Sanders-Brahms została nagrodzona na MFF w Montrealu.

Gra, śpiewa, reżyseruje, pisze felietony, wydała pięć albumów studyjnych i pięć książek. Pisuje felietony[11] m.in. do magazynu „Poradnik Domowy[12], a wcześniej także do miesięczników „Pani” oraz „Uroda”[13], występuje w reklamach telewizyjnych. Prowadzi blog[14].

Wielokrotnie nagradzana jako najpopularniejsza i najbardziej ceniona aktorka w Polsce. W 1998 w ankiecie „Koniec wieku” przeprowadzonej przez tygodnik „Polityka” została wybrana do grona najwybitniejszych aktorów XX wieku[15]. W maju 2006 otrzymała nagrodę Medaille Charlemagne pour des Medias Européens (Medal Karola Wielkiego Europejska nagroda mediów) za wybitny dorobek aktorski, zaangażowanie w europejskie porozumienie między Wschodem i Zachodem oraz walkę o równouprawnienie kobiet. W tym samym roku za rolę Tonki Babić w spektaklu Ucho, gardło, nóż (w jej własnej reżyserii) została nagrodzona prestiżowym Feliksem Warszawskim.

W 2000 odbyła jedną z największych tras teatralnych w historii polskiego teatru (Sto twarzy Krystyny Jandy). W ciągu dwóch miesięcy zagrała 48 spektakli w 8 największych miastach Polski.

W 2005 podjęła także – jako pierwsza w Polsce – wyzwanie stworzenia własnego, niepublicznego teatru w Warszawie, Teatru „Polonia”[16], powstałego w miejscu dawnego kina „Polonia”, kupionego na własność przez artystkę i prowadzonego przez Fundację Krystyny Jandy na rzecz Kultury[17]. 16 stycznia 2010 Fundacja Krystyny Jandy na rzecz Kultury świętowała otwarcie nowej sceny nazwanej Och-Teatr, mieszczącej się w Warszawie przy ulicy Grójeckiej w sali dawnego kina „Ochota”[18].

Zasiada w Radzie Nadzorczej Fundacji Okularnicy[19].

We wrześniu 2015 na rynku pojawiły się kosmetyki sygnowane jej nazwiskiem[20][21]. Pojawiała się też w kampaniach reklamowych marek, takich jak Art & Diamonds Soraya, Eurobanku, Telekomunikacji Polskiej SA czy Lipton[22].

30 grudnia 2020, po tym, jak poinformowała w mediach społecznościowych, że zaszczepiła się poza kolejnością przeciw COVID-19 na Warszawskim Uniwersytecie Medycznym, stała się centralną postacią tzw. afery szczepionkowej[23][24][25]. W 2022 roku wzięła udział w europejskim filmie animowanym na rzecz zdrowia publicznego i budowania pierwszego aliansu przeciw depresji w Polsce[26][27].

Życie prywatne

[edytuj | edytuj kod]

W latach 1974–1979 była żoną aktora Andrzeja Seweryna, z którym ma córkę, Marię. W 1981 poślubiła Edwarda Kłosińskiego (zm. 5 stycznia 2008), z którym ma dwóch synów, Adama i Jędrzeja[28][29]. Mieszka w podwarszawskim Milanówku[30].

Dorobek artystyczny

[edytuj | edytuj kod]
Krystyna Janda w spektaklu "Shirley Valentine" (adaptacja sztuki Willy’ego Russella), 1991

Filmografia

[edytuj | edytuj kod]

Spektakle (jako aktorka - wybór)

[edytuj | edytuj kod]

Publikacje

[edytuj | edytuj kod]
Portret autorstwa Zbigniewa Kresowatego
  • Krystyna Janda: Gwiazdy mają czerwone pazury. Warszawa: W.A.B., 1998. ISBN 83-87021-39-3.
  • Krystyna Janda: Moja droga B. Warszawa: W.A.B., 2000. ISBN 83-88221-41-8.
  • Krystyna Janda: Różowe tabletki na uspokojenie. Warszawa: Świat Książki, 2003. ISBN 83-7311-879-9.
  • Krystyna Janda: WWW.MAŁPA.PL. Warszawa: W.A.B., 2004. ISBN 83-89291-89-4.
  • Krystyna Janda: WWW.MAŁPA2.PL. Warszawa: W.A.B., 2005. ISBN 83-7414-079-8.
  • Krystyna Janda: Moje rozmowy z dziećmi. Warszawa: Krystyna Janda, 2008. ISBN 978-83-927777-0-0.
  • Krystyna Janda: Pani zyskuje przy bliższym poznaniu / Krystyna Janda w rozmowie z Katarzyną Montogomery. Warszawa: Prószyński Media, 2016. ISBN 978-83-8069-352-4.
  • Krystyna Janda: Dziennik 2000–2002. Warszawa: Prószyński Media, 2017. ISBN 978-83-8097-124-0.
  • Krystyna Janda: Dziennik 2003–2004. Warszawa: Prószyński Media, 2017. ISBN 978-83-8097-237-7.
  • Krystyna Janda: Dziennik 2005−2006. Warszawa: Prószyński Media, 2018. ISBN 978-83-8123-251-7.
  • Krystyna Janda: Dziennik 2007−2010. Warszawa: Prószyński Media, 2019. ISBN 978-83-8123-875-5.

Ordery i odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]
Odcisk dłoni i podpis Jandy na Promenadzie Gwiazd w Międzyzdrojach
Gwiazda Krystyny Jandy w Alei Gwiazd w Łodzi
Gwiazda Krystyny Jandy na Alei Gwiazd w Krakowie
Inne nagrody i wyróżnienia
Miejsce na liście najcenniejszych osobowości show-biznesu w Polsce według Forbesa
  • 2009 – miejsce 19[61]
  • 2010 – miejsce 24[61]

Nagrody

[edytuj | edytuj kod]
  1. W rzeczywistości już po północy w dniu 19 grudnia.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Dziennik – wpis na 30 maja 2012 [online], krystynajanda.pl, 30 maja 2012 [zarchiwizowane z adresu 2016-03-10].
  2. a b BIAŁA BLUZKA - spektakl Och-Teatr, Warszawa [online], ochteatr.com.pl [dostęp 2022-03-13].
  3. Powroty do rodzinnego gniazda. Interia.pl. [dostęp 2019-04-15].
  4. Janicka i Janda 2004 ↓, s. 14.
  5. Janicka i Janda 2004 ↓, s. 17.
  6. Janicka i Janda 2004 ↓, s. 18.
  7. Janicka i Janda 2004 ↓, s. 21.
  8. Krystyna Janda: Kwarantanna remanenty. instagram.com, 2020-04-07. [dostęp 2020-04-07]. (pol.).
  9. a b c d Kto jest kim w Polsce. Informator biograficzny. Lubomir Mackiewicz (red.), Anna Żołna (red.). Warszawa: Wydawnictwo „Interpress”, 1993, s. 239. ISBN 83-223-2644-0.
  10. Jacek Szczerba: Wykuwanie „Człowieka z marmuru”. Rozmowa z Krystyną Jandą. wyborcza.pl, 2016-08-22. [dostęp 2016-08-26].
  11. krystynajanda.pl/felietony.
  12. „Felietony Krystyny Jandy”. kobieta.gazeta.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-04-26)]., kobieta.gazeta.pl/poradnik-domowy.
  13. K. Janda, Różowe tabletki na uspokojenie, wyd. WAB, Warszawa 2003, s. 4.
  14. „Dziennik” – blog Krystyny Jandy.
  15. Ankieta „Polityki”. krystynajanda.pl, 17 sierpnia 1998. [dostęp 2019-07-15].
  16. Teatr „Polonia”.
  17. Fundacja Krystyny Jandy na rzecz Kultury.
  18. Historia fundacji. ochteatr.com.pl. [dostęp 2016-10-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-24)].
  19. http://www.krs-online.com.pl/fundacja-okularnicy-imienia-agnieszki-krs-85688.html.
  20. Krystyna Janda wchodzi na rynek kosmetyków. [dostęp 2015-08-31].
  21. Janda. janda.pl. [dostęp 2015-08-31].
  22. Janda, Mann i Lipnicka w kampanii 'Lipton. Łyk inspiracji'. wirtualnemedia.pl. [dostęp 2016-10-23].
  23. Afera szczepionkowa: wszystkie wersje wydarzeń wg Krystyny Jandy [online], fakt.pl, 5 stycznia 2021 [dostęp 2021-01-10].
  24. Szczepienia gwiazd. Ujawniono treść e-maila, którego miała rozsyłać fundacja Krystyny Jandy [online], Bankier.pl, 3 stycznia 2021 [dostęp 2021-01-10].
  25. Krystyna Janda przeprasza rektora WUM. "Wprowadziłam w błąd opinię publiczną" [online], wiadomosci.onet.pl, 5 stycznia 2021 [dostęp 2021-01-10].
  26. Instytut Teatralny, Warszawa. Krystyna Janda w europejskim filmie animowanym zachęca do zrobienia sobie testu na depresję | e-teatr.pl [online], Teatr w Polsce - polski wortal teatralny [dostęp 2022-08-15] (pol.).
  27. Warszawa: Alians Przeciw Depresji [online], aliansprzeciwdepresji.org [dostęp 2022-08-15] (pol.).
  28. JL: Krystyna Janda i Andrzej Seweryn: O ich rozstaniu zdecydowała gosposia. film.interia.pl, 2016-09-16. [dostęp 2020-08-22]. (pol.).
  29. Beata Rowicka: Zrób to sama, nie umiesz? Rozmowa z Krystyną Jandą. newsweek.pl, 2011-09-28. [dostęp 2020-08-22]. (pol.).
  30. Milanówek czyta – Spotkanie z Krystyną Jandą [online], obiektywna.pl, 14 października 2016 [dostęp 2022-11-30] (pol.).
  31. Trzy siostry, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (przedstawienia) [dostęp 2022-03-13].
  32. UCHO, GARDŁO, NÓŻ - spektakl Teatr Polonia, Warszawa [online], teatrpolonia.pl [dostęp 2022-03-17].
  33. BOSKA! - spektakl Teatr Polonia, Warszawa [online], teatrpolonia.pl [dostęp 2022-03-21].
  34. DANCING - spektakl Teatr Polonia, Warszawa [online], teatrpolonia.pl [dostęp 2022-03-21].
  35. PAN JOWIALSKI - spektakl Teatr Polonia, Warszawa [online], teatrpolonia.pl [dostęp 2022-11-30].
  36. WEEKEND Z R. - spektakl Och-Teatr, Warszawa [online], ochteatr.com.pl [dostęp 2022-03-21].
  37. DANUTA W. - spektakl Teatr Polonia, Warszawa [online], teatrpolonia.pl [dostęp 2022-03-21].
  38. ZMIERZCH DŁUGIEGO DNIA - spektakl Teatr Polonia, Warszawa [online], teatrpolonia.pl [dostęp 2022-03-21].
  39. MARIA CALLAS. MASTER CLASS - spektakl Och-Teatr, Warszawa [online], ochteatr.com.pl [dostęp 2022-04-05].
  40. MATKI I SYNOWIE - spektakl Teatr Polonia, Warszawa [online], teatrpolonia.pl [dostęp 2022-03-13].
  41. POMOC DOMOWA - spektakl Och-Teatr, Warszawa [online], ochteatr.com.pl [dostęp 2022-11-30].
  42. ZAPISKI Z WYGNANIA - spektakl Teatr Polonia, Warszawa [online], teatrpolonia.pl [dostęp 2022-03-13].
  43. LILY - spektakl Och-Teatr, Warszawa [online], ochteatr.com.pl [dostęp 2022-11-30].
  44. ALEJA ZASŁUŻONYCH - spektakl Teatr Polonia, Warszawa [online], teatrpolonia.pl [dostęp 2022-03-13].
  45. MY WAY - monolog Krystyny Jandy - spektakl Teatr Polonia, Warszawa [online], teatrpolonia.pl [dostęp 2022-11-30].
  46. Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 18 października 2002 r. o nadaniu orderów i odznaczeń (M.P. z 2003 r. nr 6, poz. 81).
  47. Wręczono złote medale „Gloria Artis”. e-teatr.pl, 2005-09-10. [dostęp 2012-12-03].
  48. Prezydent odznaczył ludzi kultury. prezydent.pl, 17 stycznia 2011. [dostęp 2011-03-03].
  49. Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 13 stycznia 2011 r. o nadaniu orderów i odznaczenia (M.P. z 2011 r. nr 32, poz. 384).
  50. Hiacynt – Nagroda Fundacji Równości. krystynajanda.pl, 2007-05-19. [dostęp 2021-02-13].
  51. Nagroda Prezydenta Miasta Gdańska „Neptuny”. gdansk.pl. [dostęp 2015-02-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-31)]. (pol.).
  52. Działalność Fundacji [online], zacnyuczynek.pl [dostęp 2019-09-24].
  53. Nagrody m. st. Warszawy przyznane w 2011 roku. Urząd m. st. Warszawy, 16 czerwca 2011. [dostęp 2012-07-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (26 lipca 2018)]. (pol.).
  54. Laureaci z poprzednich edycji: Polish Market [online], polishmarket.com.pl [dostęp 2015-12-04] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-19].
  55. Zdrojewski, Smolar i Janda nagrodzeni przez Lewiatana, „WPROST.pl”, 18 maja 2011 [dostęp 2017-07-25] (pol.).
  56. Złoty artKciuk [online], miastogwiazd.pl [dostęp 2017-06-16] [zarchiwizowane z adresu 2017-06-01] (pol.).
  57. Krystyna Janda Laureatką Nagrody Gustaw. zasp.pl. [dostęp 2020-03-25].
  58. Warszawa. Krystyna Janda z Nagrodą im. Tadeusza Boya-Żeleńskiego [online], e-teatr.pl [dostęp 2018-06-02].
  59. Janda, Umer, Korzeniak i Kleczewska wygrały Boską Komedię. rp.pl, 16 grudnia 2018. [dostęp 2021-01-06].
  60. Krystyna Janda z nagrodą aktorską festiwalu Sundance. tvn24.pl, 3 lutego 2019. [dostęp 2021-01-06].
  61. a b https://web.archive.org/web/20150319085749/http://www.forbes.pl/rankingi/100-najcenniejszych-gwiazd-polskiego-show-biznesu-2010,5627,1 100 najcenniejszych gwiazd polskiego show-biznesu 2010.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Andrzej Tadeusz Kijowski: Opis obyczajów w 15-leciu międzysojuszniczym 1989-2004. Cz. 3: Teatr to miejsce spotkania. T. Paradoks o Ogródkach. Wydawnictwo AnTraKt, 2010. ISBN 978-83-923292-8-2.
  • Bożena Janicka, Krystyna Janda: Gwiazdy mają czerwone pazury. W.A.B., 2004, s. 14. ISBN 83-87021-39-3.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]