Krzemionki

Krzemionkowski region prehistorycznego górnictwa krzemienia pasiastego^[a]
	Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
	; Rezerwat archeologiczny Krzemionki
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Typ	kulturowy
Spełniane kryterium	III, IV
Numer ref.	1599
Region	Europa i Ameryka Północna
	Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	2019; na 43. sesji
	Położenie na mapie Polski Krzemionkowski region prehistorycznego górnictwa krzemienia pasiastego
	Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Krzemionkowski region prehistorycznego górnictwa krzemienia pasiastego
	Położenie na mapie powiatu ostrowieckiego Krzemionkowski region prehistorycznego górnictwa krzemienia pasiastego
	Położenie na mapie gminy Bodzechów Krzemionkowski region prehistorycznego górnictwa krzemienia pasiastego
	50°58′21,63″N 21°29′47,45″E/50,972675 21,496514
	Multimedia w Wikimedia Commons
	↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO ; ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO ;

Krzemionki, znane także jako Krzemionki Opatowskie – rezerwat archeologiczny chroniący zespół neolitycznych kopalń krzemienia pasiastego. Położony pomiędzy wsiami Sudół i Magonie w gminie Bodzechów, w powiecie ostrowieckim, w województwie świętokrzyskim, 5 km na północny wschód od Ostrowca Świętokrzyskiego.

Neolityczny chodnik w kopalni Krzemionki

Krzemień pasiasty na ścianie kopalni Krzemionki

Historia

Kopalnie krzemienia pasiastego, eksploatowane w latach ok. 3900–1600 p.n.e., są jednymi z najważniejszych w Europie. W neolicie minerał ten wydobywany był przez ludność kultury pucharów lejkowatych i kultury amfor kulistych, a w epoce brązu – kultury mierzanowickiej. Część wydobytego krzemienia była przetwarzana w okolicznych osadach i rozprowadzana na odległość nawet 660 km. Najpopularniejszymi produktami były czworościenne siekiery i dłuta. W sąsiedztwie pola górniczego zrekonstruowano domostwa z końca neolitu i początków epoki brązu.

Kopalnie krzemienia zostały odkryte w 1922 przez geologa Jana Samsonowicza. W obiekcie występują cztery rodzaje kopalń: jamowe, niszowe, filarowo-komorowe oraz komorowe^[1]. Zlokalizowano przeszło 2700 szybów połączonych siecią rozchodzących się promieniście chodników. Przeciętna głębokość szybu wynosi 5–6 m, maksymalna 9 m. Maksymalna średnica 4–5 m. Szerokość chodników dochodzi do 0,7, a wysokość waha się w granicach 0,6–1,2 m.

W chodnikach odnaleziono pozostawione filary i ślady stemplowania. Na powierzchni odkryto pozostałości pracowni, w której obrabiano wydobyty krzemień. Na ścianach chodników zachowały się nieliczne rysunki wykonane węglem drzewnym. Podziemia są udostępnione do zwiedzania na trasie turystycznej o długości 465 m.

Po okresie eksploatacji neolitycznej tereny krzemionek zarastał las. Dzięki temu ślady prahistorii nie zostały zniszczone. Dopiero w 1913 roku, gdy powstała wieś Krzemionki, nastąpił wyręb lasów i odkrycie wyrobisk górniczych.

Ochrona

Na terenie kopalni i w jego otoczeniu utworzono rezerwat przyrody Krzemionki Opatowskie, będący częścią Obszaru Chronionego Krajobrazu Doliny Kamiennej.

W 1994 roku Krzemionki zostały uznane za pomnik historii Polski^[2], w 2013 roku stanowisko zostało wpisane do rejestru zabytków archeologicznych województwa świętokrzyskiego (nr rej. C.1)^[3], a w 2019 roku podczas 43. sesji Komitetu Światowego Dziedzictwa podjęto decyzję o wpisaniu Krzemionkowskiego Regionu Prehistorycznego Górnictwa Krzemienia Pasiastego na listę światowego dziedzictwa UNESCO^[4].

Turystyka

Przez rezerwat przechodzi niebieski szlak turystyczny z Łysej Góry do Pętkowic^[5].

Dojechać można autobusem linii 110 Trans Katrina^[6].

Upamiętnienie

W 2012 roku Narodowy Bank Polski wprowadził do obiegu monety upamiętniające Krzemionki Opatowskie o nominałach: 20 zł, wykonaną w srebrze z krzemieniem pasiastym, oraz 2 zł, ze stopu Nordic Gold^[7].

Zobacz też

Prehistoria ziem polskich

Przypisy

↑ Krzemionki – neolityczne kopalnie krzemienia pasiastego [online], 26 września 2016 [dostęp 2016-09-26] (pol.).
↑ Zarządzenie Prezydenta RP z dnia 8 września 1994 (M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 419).
↑ Projekt planu ochrony parku kulturowego pradziejowego górnictwa krzemienia nad Kamienną, Jelenia Góra – Krzemionki, styczeń 2022, s. 16 .
↑ Angelina Kosiek: Krzemionki na Światowej Liście Dziedzictwa Unesco. Wyborcza, 2019-07-06. [dostęp 2019-07-07]. (pol.).
↑ Krukowski 1939 ↓.
↑ Linia 110 - Trans Katrina [online] [dostęp 2021-04-14] (pol.).
↑ Zabytki kultury materialnej w Polsce. Krzemionki Opatowskie. NBP, 2015-02-10. (pol.).

Bibliografia

Jerzy TomaszJ.T. Bąbel Jerzy TomaszJ.T., Krzemionki. Prahistoryczne kopalnie krzemienia pasiastego, Ostrowiec Świętokrzyski 2003 .
StefanS. Krukowski StefanS., Krzemionki opatowskie, Warszawa 1939 .
TeresaT. Węgrzynowicz TeresaT., JacekJ. Miśkiewicz JacekJ., Wędrówki po wykopaliskach, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1972 .
Praca zbiorowa: Polska. Pradzieje – Piastowie. T. 31. Poznań: Polskie Media Amer.Com, s. 18–19. ISBN 978-83-252-0200-2.

Linki zewnętrzne

Strona rezerwatu
Prastary europejski skarb na polskiej wsi, Krzysztof Kowalski, Rzeczpospolita, 18.04.2008. rp.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-03)].
Krzemionki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 782 .

[1] Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO

[2] Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

[Krzemionki_neolityczne_kopalnie-3] Krzemionki – neolityczne kopalnie krzemienia pasiastego [online], 26 września 2016 [dostęp 2016-09-26] (pol.).

[krzemionki-4] Zarządzenie Prezydenta RP z dnia 8 września 1994 (M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 419).

[5] Projekt planu ochrony parku kulturowego pradziejowego górnictwa krzemienia nad Kamienną, Jelenia Góra – Krzemionki, styczeń 2022, s. 16 .

[unesco-6] Angelina Kosiek: Krzemionki na Światowej Liście Dziedzictwa Unesco. Wyborcza, 2019-07-06. [dostęp 2019-07-07]. (pol.).

[CITEREFKrukowski1939-7] Krukowski 1939 ↓.

[8] Linia 110 - Trans Katrina [online] [dostęp 2021-04-14] (pol.).

[Zabytki_kultury_materialnej-9] Zabytki kultury materialnej w Polsce. Krzemionki Opatowskie. NBP, 2015-02-10. (pol.).

[10] Wspólnie z Niemcami

[11] Wspólnie z Ukrainą

[12] Wspólnie z Białorusią

[13] Wspólnie z Albanią, Austrią, Belgią, Bośnią i Hercegowiną, Bułgarią, Chorwacją, Czechami, Francją, Hiszpanią, Macedonią Północną, Niemcami, Rumunią, Słowacją, Słowenią, Szwajcarią, Ukrainą i Włochami

[a]

[b]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[A]

[B]

[C]

[D]

dolnośląskie	Duszniki-Zdrój (Młyn Papiernictwa) Jawor (Kościół Pokoju) Krzeszów (Opactwo Cystersów) Legnickie Pole (bazylika i dawny klasztor) Srebrna Góra (Twierdza srebrnogórska) Strzegom (bazylika) Świdnica (katedra) Świdnica (Kościół Pokoju) Trzebnica (bazylika) Kamieniec Ząbkowicki (opactwo Cystersów oraz pałac) Wrocław (zespół historycznego centrum miasta) Wrocław Hala Stulecia Pawilon Czterech Kopuł Pergola Iglica Pałace i parki krajobrazowe Kotliny Jeleniogórskiej Bobrów Bolczów Bukowiec Chojnik Cieplice Ciszyca Dąbrowica Grabarów Janowice Wielkie Jelenia Góra (Dwór Czarne) Jelenia Góra (Pałac Paulinum) Jelenia Góra (Sobieszów) Karpniki (pałac) Karpniki (zamek) Kowary (dwór) Kowary (pałac) Łomnica (dwór) Łomnica (pałac) Zamek Henryka Miłków Mniszków Mysłakowice Pakoszów Radomierz Rybnica Siedlęcin Sokolec Staniszów (dwór) Staniszów (pałac) Staniszów (Pałac na Wodzie) Wojanów
kujawsko-pomorskie	Biskupin (rezerwat archeologiczny) Chełmno (Stare Miasto) Ciechocinek (zespół tężni i warzelni soli wraz z parkami Tężniowym i Zdrojowym) Grudziądz (zespół spichlerzy nad Wisłą) Lubostroń (zespół pałacowo-parkowy) Strzelno (zespół dawnego klasztoru Norbertanek wraz z kościołem pod wezwaniem Świętej Trójcy i NMP oraz rotundą św. Prokopa) Toruń (zespół staromiejski) Włocławek (katedra)
lubelskie	Kazimierz Dolny (zespół staromiejski) Kozłówka (zespół pałacowo-parkowy) Lublin (historyczny zespół architektoniczno-urbanistyczny) Wygoda (stadnina koni) Zamość (historyczny zespół miasta)
lubuskie	Gościkowo-Paradyż (pocysterski zespół klasztorny) Klępsk (kościół Nawiedzenia NMP) Łęknica (Park Mużakowski) Żagań (kościół Wniebowzięcia NMP)
łódzkie	Łowicz (katedra) Łódź (wielokulturowy krajobraz miasta przemysłowego) Nieborów i Arkadia (zespół pałacowo ogrodowy i ogród sentymentalno-romantyczny) Sulejów (opactwo Cystersów) Tum (archikolegiata)
małopolskie	Bochnia (kopalnia soli) Kalwaria Zebrzydowska (sanktuarium pasyjno-maryjne) Kraków (historyczny zespół miasta) Kraków (opactwo Benedyktynów) Kraków (Kopiec Kościuszki z otoczeniem) Racławice (historyczny teren bitwy) Stary Sącz (zespół staromiejski wraz z klasztorem klarysek) Szalowa (kościół św. Michała Archanioła) Wieliczka (kopalnia soli)
mazowieckie	Płock (Wzgórze Tumskie) Radom (zespół klasztorny Bernardynów) Warszawa historyczny zespół miasta (zob. Stare Miasto, Nowe Miasto z Traktem Królewskim, Wilanowem i Gmach Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego) zespół Stacji Filtrów Williama Lindleya zespół sześciu zabytkowych cmentarzy na Powązkach Żyrardów (XIX-wieczna osada fabryczna)
opolskie	Brzeg (zespół Zamku Piastów Śląskich) Nysa (zespół bazyliki św. Jakuba i św. Agnieszki) Olesno (kościół odpustowy św. Anny) Ozimek (most wiszący) Paczków (zespół staromiejski ze średniowiecznym systemem fortyfikacji) Góra Świętej Anny (komponowany krajobraz kulturowo-przyrodniczy Góry Świętej Anny)
podkarpackie	Bóbrka (kopalnia ropy naftowej) Krasiczyn (zespół zamkowo-parkowy) Leżajsk (zespół klasztorny Bernardynów) Łańcut (zespół pałacowo-parkowy) Przemyśl (zespół staromiejski) Radruż (zespół cerkiewny)
podlaskie	Białystok (zespół bazyliki Chrystusa Króla i św. Rocha) Meczety i mizary w Bohonikach i Kruszynianach Kanał Augustowski
pomorskie	Gdańsk (miasto w zasięgu obwarowań z XVII wieku) Gdańsk (pole bitwy na Westerplatte) Gdańsk (Zespół pocystersko-katedralny w Gdańsku Oliwie) Gdańsk (Twierdza Wisłoujście) Gdańsk (Stocznia) Gdynia (historyczny układ urbanistyczny śródmieścia) Kwidzyn (zespół zamkowo-katedralny) Malbork (zespół zamku krzyżackiego) Pelplin (zespół katedralny)
śląskie	Częstochowa (Jasna Góra) Gliwice (radiostacja) Katowice (osiedle Nikiszowiec) Katowice (Gmach Województwa i Sejmu Śląskiego oraz zespół katedralny) Tarnowskie Góry (podziemia Zabytkowej Kopalnia Srebra oraz Sztolni Czarnego Pstrąga)
świętokrzyskie	Kielce (dawny pałac biskupów i katedra) Oblęgorek (pałac Henryka Sienkiewicza wraz z parkiem i Aleją Lipową) Rytwiany (Pustelnia Złotego Lasu) Sandomierz (Historyczny zespół architektoniczno-krajobrazowy) Sudół (Krzemionki – kopalnie krzemienia z okresu neolitu) Święty Krzyż (pobenedyktyński zespół klasztorny) oraz przedchrześcijańskie obwałowania kamienne na Łysej Górze Ujazd ruiny zamku Krzyżtopór Wąchock (opactwo Cystersów) Wiślica (zespół bazyliki kolegiackiej, relikty kościoła św. Mikołaja oraz grodzisko)
warmińsko-mazurskie	Frombork (zespół archikatedralny) Grunwald (pole bitwy) Lidzbark Warmiński (zamek biskupów warmińskich) Kanał Elbląski Święta Lipka (zespół sanktuarium pielgrzymkowego)
wielkopolskie	Dobrzyca (zespół pałacowo-parkowy) Gniezno (archikatedra) Głogówko (bazylika i oratorium) Kórnik (zespół zamkowo-parkowy oraz kościół Wszystkich Świętych) Koszuty (zespół dworsko-parkowy) Ląd (dawne opactwo Cystersów) Lednogóra (wyspa Ostrów Lednicki) Lubiń (zespół opactwa Benedyktynów) Poznań (historyczny zespół miasta) Rogalin (zespół pałacowy z ogrodem i parkiem) Rydzyna (zamek)
zachodniopomorskie	Kamień Pomorski (zespół konkatedry) Kołbacz (zespół opactwa Cystersów) Stargard (zespół kolegiaty oraz mury obronne)