Kwas fosfinowy
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ogólne informacje | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Wzór sumaryczny |
H | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Inne wzory |
HPH | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Masa molowa |
66,00 g/mol | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Wygląd |
białe, krystaliczne ciało stałe lub bezbarwna oleista ciecz[1] | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Identyfikacja | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Numer CAS | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| PubChem | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Podobne związki | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Podobne związki | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Pochodne sole lub estry |
fosfiniany (podfosforyny) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kwas fosfinowy, kwas podfosforawy (nazwa Stocka: kwas fosforowy(I)), HPH
2O
2 – nieorganiczny związek chemiczny z grupy kwasów tlenowych, w którym fosfor występuje na I stopniu utlenienia[5]. Jego sole i estry to fosfiniany (podfosforyny).
Budowa
[edytuj | edytuj kod]
W cząsteczce kwasu fosfinowego dwa atomy wodoru przyłączone są bezpośrednio do atomu fosforu i nie ulegają dysocjacji elektrolitycznej w łagodnych warunkach. W efekcie oddysocjować może tylko jeden proton (z grupy hydroksylowej), dlatego jest kwasem jednozasadowym[6][5]. Sygnał fosforu na widmie 31P NMR wykazuje charakterystyczne rozszczepienie na tryplet o stałej sprzężenia 1JPH rzędu 500 Hz.
Otrzymywanie
[edytuj | edytuj kod]Kwas fosfinowy można otrzymać przez ogrzewanie białego fosforu w alkaliach, a następnie zakwaszenie uzyskanych roztworów fosfinianów[2]:
- P
4 + 4OH−
+ 4H
2O → 4PH
2O−
2 + 2H
2↑ - PH
2O−
2 + H+
→ HPH
2O
2
- P
Fosfiniany można też wyizolować i prowadzić reakcję na czystej soli, np. działając kwasem siarkowym na podfosforyn baru[6]:
- Ba(PH
2O
2)
2 + H
2SO
4 → BaSO
4↓ + 2HPH
2O
2
- Ba(PH
Z roztworów nie można go wydzielić w czystej postaci przez odparowanie ze względu na nietrwałość. Można go jednak uzyskać przez wielokrotną ekstrakcję roztworu wodnego eterem dietylowym[2].
Właściwości
[edytuj | edytuj kod]Jest to białe, krystaliczne ciało stałe lub bezbarwna oleista ciecz, bardzo dobrze rozpuszczalne w wodzie[1][6]. Ma silne właściwości redukujące[5].
Ciepło tworzenia tego związku wynosi –609 kJ/mol[7].
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]Wykorzystuje się go w preparatyce organicznej np. do redukcji soli diazoniowych do arenów[8]. Może być także wykorzystywany do fosfinylacji alkoholi i nukleozydów, dając w efekcie estry H-fosfinianowe, siarkowane następnie do odpowiednich H-tiofosfonianów[9], będących prekursorami do uzyskiwania np. diestrów ditiofosforanowych[10]:
- ROH + HO−P(O)H
2 + PvCl → RO−P(O)H
2 + HCl + PvOH[9] - RO−P(O)H
2 + S → RO−PH(O)SH[9] - RO−P(O)H
2 + ROH + PvCl → (RO)
2PH(S)[10] - (RO)
2PH(S) + S → (RO)
2P(S)(SH)[10]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g CRC Handbook of Chemistry and Physics, David R. Lide (red.), wyd. 88, Boca Raton: CRC Press, 2007, s. 4-80, ISBN 978-0-8493-0488-0 (ang.).
- ↑ a b c d Greenwood i Earnshaw 1997 ↓, s. 513–514.
- ↑ Greenwood i Earnshaw 1997 ↓, s. 50.
- ↑ Kwas fosfinowy (nr 104633) w katalogu produktów Sigma-Aldrich (Merck). [dostęp 2019-09-18].
- ↑ a b c Greenwood i Earnshaw 1997 ↓, s. 511–512.
- ↑ a b c Adam Bielański, Podstawy chemii nieorganicznej, wyd. 5, Warszawa: PWN, 2002, s. 675, ISBN 83-01-13654-5.
- ↑ Witold Mizerski, Małe tablice chemiczne, Warszawa: Adamantan S.C., 2002, ISBN 83-7350-017-0.
- ↑ John McMurry, Chemia organiczna, wyd. 3, t. 4, Warszawa: PWN, 2005, s. 988, ISBN 83-01-14406-8.
- ↑ a b c J. Stawinski i inni, Nucleoside H-Phosphonates. 12. Synthesis of Nucleoside 3'-(Hydrogen-phosphonothioate) Monoesters via Phosphinate Intermediates, „Journal of Organic Chemistry”, 55 (11), 1990, s. 3503–3506, DOI: 10.1021/jo00298a023 (ang.).
- ↑ a b c Geoffrey M. Porritt, Colin B. Reese, Nucleoside phosphonodithioates as intermediates in the preparation of dinucleoside phosphorodithioates and phosphorothioates, „Tetrahedron Letters”, 30 (35), 1989, s. 4713–4716, DOI: 10.1016/S0040-4039(01)80782-6 (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Norman N. Greenwood, Alan Earnshaw, Chemistry of the Elements, wyd. 2, Oxford–Boston: Butterworth-Heinemann, 1997, ISBN 0-7506-3365-4 (ang.).