Liliowate
Lilia złotogłów | |
Systematyka[1][2] | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Podkrólestwo | |
Nadgromada | |
Gromada | |
Podgromada | |
Nadklasa | |
Klasa | |
Nadrząd | |
Rząd | |
Rodzina |
liliowate |
Nazwa systematyczna | |
Liliaceae Juss. Gen. Pl.: 48. 4 Aug 1789 |
Liliowate (Liliaceae Juss.) – rodzina roślin należąca do klasy jednoliściennych. Obejmuje we współczesnych systemach klasyfikacyjnych 15[2][3] rodzajów z ok. 700[3]–705[2] gatunkami. Zasięgi wszystkich przedstawicieli mieszczą się na półkuli północnej, głównie w strefie klimatu umiarkowanego, ale część gatunków rośnie także w północnej Afryce, w Indiach, w południowych Chinach i na Luzonie[3][2]. Największe zróżnicowanie gatunkowe występuje w Azji. Rośliny te zasiedlają głównie formacje trawiaste – stepy i łąki subalpejskie[4].
Ze względu na efektowne kwiaty wiele roślin z tej rodziny uprawianych jest jako rośliny ozdobne w ogrodach i na kwiaty cięte. Największe znaczenie ekonomiczne mają rodzaje tulipan Tulipa i lilia Lilium, mniejsze: szachownica Fritillaria, trójednik Calochortus, kardiokrynum Cardiocrinum, trójsklepka Tricyrtis, psiząb Erythronium. Cebule niektórych gatunków z rodzajów lilia, tulipan i Amana są jadalne. Dobrej jakości skrobi dostarczają cebule Cardiocrinum cordatum i Erythronium japonicum[3].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Rośliny zielne. Geofity obejmujące dwie grupy różniące się morfologią i ekologią. Liliowate preferujące siedliska otwarte (światłolubne) (podrodziny Lilioideae i Calochortoideae) to rośliny cebulowe, ze zwykle okazałymi kwiatami, z liśćmi mocno wydłużonymi, owocami są torebki. Gatunki leśne (podrodziny Streptopoideae i Medeoloideae) to zwykle rośliny kłączowe, z kwiatami niepozornymi, owocami są jagody[2]. Rośliny cebulowe zwykle z korzeniami kurczliwymi[5]. Pędy liliowatych są zwykle prosto wzniesione i zwykle ulistnione[4].
- Liście
- Odziomkowe lub rozmieszczone wzdłuż pędu skrętolegle, czasem okółkowo (częściowo u Lilium i Fritillaria). Zwykle z nasadą pochwiastą, czasem obejmujące łodygę, rzadko ogonkowe. Zawsze pojedyncze, zwykle o użyłkowaniu równoległym, rzadko siatkowatym[3][4], często liście są równowąskie lub taśmowate[5], na końcach zwykle ostre[4].
- Kwiaty
- Okazałe, promieniste (rzadziej grzbieciste), obupłciowe. Zebrane w grono, czasem baldachogrono (złoć) lub pojedyncze (tulipan). Okwiat złożony z 6 wolnych listków w dwóch okółkach po trzy[3][5]. Listki okwiatu czasem z barwnym wzorem – kropkowane lub kreskowane[3]. Pręciki w liczbie 6 w dwóch okółkach, rzadziej 3, z pylnikami osadzonymi po zewnętrznej stronie nitki, pękającymi podłużnymi szczelinami[5][4]. Zalążnia górna, trójkomorowa, z licznymi zalążkami. Szyjka słupka pojedyncza, rzadziej znamię jest siedzące (Tulipa)[5][4].
- Owoce
- Podzielone przegrodami torebki lub mięsiste jagody. Nasiona zwykle spłaszczone, z drobnym zarodkiem i obfitym bielmem[5], zawierającym ziarna aleuronowe i kwasy tłuszczowe, ale pozbawione skrobi[3].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]W wyniku badań filogenetycznych znacznie przebudowana została systematyka tej rodziny. Kiedyś do liliowatych zaliczano liczne rośliny kłączowe i czasami drzewiaste jak np. dracena czy jukka, np. w systemie Cronquista (1981) należało tu 280 rodzajów i 4,8 tysiąca gatunków. Dawne szerokie ujęcie obejmowało niepowiązane filogenetycznie rośliny, z liliowatych wyodrębniono więc szereg rodzin rozdzielonych głównie między dwa rzędy – liliowców i szparagowców[2], ale też żabieńcowców, pochrzynowców, pandanowców i komelinowców[3]. Po raz pierwszy od szerokiego ujęcia rodziny odstąpiono w systemie Dahlgrena z 1985 i późniejsze analizy filogenetyczne potwierdziły różne, często odległe pozycje wielu roślin tu wcześniej zaliczanych[5].
- Pozycja systematyczna i relacje filogenetyczne w obrębie liliowców według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)[2]
Klad siostrzany dla linii obejmującej rodziny kolcoroślowate Smilacaceae, Philesiaceae i Ripogonaceae. Należy do rzędu liliowców w obrębie jednoliściennych.
liliowce |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- Podział według Angiosperm Phylogeny Website[2][6]
- podrodzina Lilioideae Eaton
- plemię Lilieae Lamarck & de Candolle
- Cardiocrinum (Endl.) Lindl. – kardiokrynum
- Fritillaria L. – szachownica
- Lilium L. – lilia, w tym wcześniej wyodrębniany rodzaj Nomocharis Franch.
- Notholirion Wall. ex Boiss.
- plemię Tulipeae Duby
- plemię Lilieae Lamarck & de Candolle
- podrodzina Medeoloideae (Benth.) Tamura
- podrodzina Calochortoideae Dumortier
- Calochortus Pursh – trójednik
- podrodzina Streptopoideae Mabberley ex Reveal
- Prosartes D.Don.
- Scoliopus Torr.
- Streptopus Michx. – liczydło
- Tricyrtis Wall. – trójsklepka
- Pozycja w systemie Reveala (1999)
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa liliowe (Liliidae J.H. Schaffn.), nadrząd Lilianae Takht., rząd liliowce (Liliales Perleb), podrząd Liliineae Rchb., rodzina liliowate (Liliaceae Juss.)[7]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-09-05] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 149-150. ISBN 978-1842466346.
- ↑ a b c d e f Michael G. Simpson: Plant Systematics. Amsterdam, Boston, Heidelberg...: Academic Press Elsevier, 2010, s. 213. ISBN 978-0-12-374380-0.
- ↑ a b c d e f g Gurcharan Singh: Plant Systematics. Science Publishers, Inc., 2004, s. 351–352. ISBN 1-57808-351-6.
- ↑ Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2020-07-24]. (ang.).
- ↑ Crescent Bloom: Liliaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-06-08]. (ang.).
- EoL: 4174
- Flora of China: 10507
- Flora of North America: 10507
- GBIF: 7699
- identyfikator iNaturalist: 47328
- IPNI: 30000259-2
- ITIS: 42633
- NCBI: 4677
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:30000259-2
- Tela Botanica: 100930
- identyfikator Tropicos: 42000374
- identyfikator taksonu Fossilworks: 54578
- CoL: 6259D