Lista odmian jabłoni

Lista odmian jabłoni – odmiany uprawne jabłoni zaliczane do gatunku zbiorowego – jabłoń domowa (Malus domestica Borkh.). Powstawały od kilku tysięcy lat w wyniku wielokrotnego krzyżowania z wykorzystaniem różnych gatunków z Europy południowo-wschodniej i Azji południowo-zachodniej^[1]. Tak długa historia działalności hodowlanej sprawia, że precyzyjne ustalenie pochodzenia gatunku jest bardzo trudne.

Niektóre źródła istotną rolę przypisują zwłaszcza dwóm gatunkom: jabłoni niskiej (M. pumila Mill.) i jabłoni dzikiej (M. sylvestris (L.) Mill.)^[2]^[3]^[4]^[5]. Inne: jabłoni wschodniej (M. orientalis Uglitzk.), jabłoni Sieversa (M. sieversii M. Roem.) i M. praecox (Pall.) Borkh. oraz w pewnym tylko stopniu jabłoni dzikiej (M. sylvestris)^[1]. Jabłoń Sieviersa uznawano za główne źródło genomu współczesnych odmian bazując na morfologii, badaniach molekularnych oraz dowodach historycznych. Jednak badania genetyczne dowodzą, że odmiany uprawne są najbliżej spokrewnione z jabłonią dziką, co jest efektem długotrwałej hodowli mieszańców z tym gatunkiem i pierwotnych odmian bazujących na środkowoazjatyckiej jabłoni Sieversa^[6]. Potwierdzono też obecność genów jabłoni jagodowej (M. baccata Borkh.). Ci sami autorzy dowodzą, że sekwencja nukleotydów w DNA pozwala uznać M. sieversii i M. domestica za taksony posiadające wspólną pulę genową, identyfikowalną z M. pumila^[6].

Najstarsze informacje o wielkoowocowych odmianach pochodzą z wykopalisk w Turcji w Chatal Huyak datowanych na 4500 lat p.n.e.^[2] W Odysei (1200 lat p.n.e.) Homer opisując sad Odyseusza na wyspie Itaka wspomina o 10 odmianach jabłoni. Obecnie w uprawie na świecie jest ponad 10 tysięcy odmian uprawnych jabłoni^[3].

Według danych FAO w 2012 roku na świecie wyprodukowano ponad 76,3 mln ton jabłek, na powierzchni 4,8 mln ha, co daje 13-procentowy udział w produkcji wszystkich owoców. Najwięcej owoców wyprodukowano w Azji (49 mln ton) i w Europie (15 mln ton), natomiast spośród krajów w Chinach (37 mln ton) i w Stanach Zjednoczonych (4,1 mln ton)^[7].

Lista odmian

Nazwa odmiany	Autor, kraj pochodzenia, rok	Pochodzenie	Pora dojrzewania^[a]	Przydatność
Adams's Pearmain^[b]^[9]	Wielka Brytania, 1826	siewka nieznanego pochodzenia	odmiana jesienna	amatorska
Akane^[3]	Japonia, 1937	Jonathan × Worcester Permain	odmiana jesienna	amatorska
Alkmene^[10]	Niemcy, 1930	Dr Oldenburg × Koksa Pomarańczowa	odmiana jesienna	amatorska
Alwa^[3]	A. Rejman, W. Dzięcioł, Polska, 1956	siewka Macoun	odmiana jesienna	towarowa i amatorska
Ananas Berżenicki^[3]	Adam Hrebnicki-Doktorowicz, Litwa	siewka nieznanego pochodzenia	odmiana letnia	amatorska, odmiana zagrożona^[c]
Antonówka^[3]	Rosja	siewka nieznanego pochodzenia	odmiana jesienna	towarowa i amatorska
Arlet^[3]	Szwajcaria, 1958	Golden Delicious × Idared	odmiana jesienna	towarowa i amatorska
Bankroft^[3]	Kanada, 1850	McIntosh × Forrest	odmiana zimowa	towarowa i amatorska
Boiken^[12]	Niemcy, 1828	siewka nieznanego pochodzenia	odmiana zimowa	towarowa i amatorska
Boskoop^[3]	Ottolander, Holandia, 1850	siewka nieznanego pochodzenia	odmiana zimowa	towarowa i amatorska
Braeburn^[3]	Nelson, Nowa Zelandia, 1952	siewka Lady Hamilton	odmiana zimowa	towarowa^[b]
Close^[3]	C.P. Close, Arlington, USA 1946	siewka nieznanego pochodzenia	odmiana letnia	amatorska
Cortland^[3]^[13]	Stacja doświadczalna Uniwersytetu Cornella, USA, 1898	McIntosh × Ben Davies	odmiana zimowa	towarowa i amatorska
Delbarestivale^[13] (Delcorf)	G. Delbard, Francja, 1956	Stark Jongrimes × Golden Delicious	odmiana letnia	towarowa i amatorska
Delikates^[13]	Stacja doświadczalna UP Poznań, M. Maćkowiak, Polska, 1964	James Grieve × Cortland	odmiana jesienna	towarowa i amatorska
Discovery^[3]	Dulmer, Langham Essex, Anglia, 1949	siewka Worcester Permain	odmiana letnia	amatorska
Early Geneva^[14]	USA, New York State Agricultural Experiment Station, Geneva, 1982^[15]	Quinte’ i ‘Julyred’	odmiana letnia	typowo amatorska
Elstar^[13]^[10]	Wageningen University, Holandia, 1955	Golden Delicious × Ingid Marie	odmiana jesienna	towarowa
Fantazja^[3]^[16]	A. Rejman, Polska 1944	McIntosh × Linda	odmiana jesienna	towarowa i amatorska
Fiesta^[13]^[10]	F. Alston, Anglia 1972	Koksa Pomarańczowa × Idared	odmiana jesienna	towarowa i amatorska
Florina^[13]^[2]	Université d’Angers, Francja 1976	Jonathan × No 612-1 (Rome Beauty × Malus floribunda 821)	odmiana zimowa	towarowa i amatorska
Fuji^[13]	Stacja Doświadczalna Fujisaki Aomori, Japonia 1938	Ralls Janet × Red Delicious	odmiana zimowa	towarowa^[b]
Gala^[13]	J.H. Kidd, Nowa Zelandia, 1962	Kidd's Orange Red × Golden Delicious	odmiana zimowa	towarowa
Gloster^[13]	Stacja doświadczalna Jork, Niemcy, 1951	Glockenapfel × Richared Delicious	odmiana zimowa	towarowa
Goldstar^[17]	J. Tupy, Czechy, 1984	Rubin × Vanda	odmiana zimowa	towarowa i amatorska
Golden Delicious^[3]	A.H. Mullins, USA, 1890	siewka Golden Grimes	odmiana letnia	towarowa
Granny Smith^[13]	T. Smith, Australia, 1868	siewka nieznanego pochodzenia	odmiana zimowa	towarowa^[b]
Grochówka^[2]^[10] (niem. Bohnapfel)	Niemcy, ok. 1800	siewka nieznanego pochodzenia	odmiana zimowa	amatorska, odmiana zagrożona^[c]
Idared^[3]	Stacja doświadczalna Uniwersytetu Idaho, USA, 1942	Jonathan × Wagener	odmiana zimowa	towarowa i amatorska
James Grieve^[3]	J. Grieve, Szkocja, 1890	siewka Potta	odmiana letnia	towarowa i amatorska
Jonagold^[18]	USA, New York State Agricultural Experiment Station, Geneva, 1942^[15]	Jonathan × Golden Delicious	odmiana zimowa	towarowa
Katja^[19]	Instytut Sadownictwa Balsgård, Szwecja, 1947	James Grieve × Worcester Permain	odmiana letnia	amatorska
Koksa Pomarańczowa^[2] (ang. Cox's Orange Pippin)	Anglia, 1846	siewka Peppiny Ribstona	odmiana jesienna	amatorska
Kosztela^[20]	Polska, 1590	siewka nieznanego pochodzenia	odmiana jesienna	amatorska
Kronselska^[2] (fr. Transparente de Cronsels)	C. Baltet, Francja, 1869	siewka Antonówki	odmiana letnia	amatorska, odmiana zagrożona^[c]
Ligol^[3]	ISK, Polska, 1978	Linda × Golden Delicious	odmiana zimowa	towarowa i amatorska
Lobo^[3]	Kanada, 1900	siewka McIntosh	odmiana jesienna	towarowa
McIntosh^[13]	J. McIntosh, Kanada, 1796	siewka Famouse	odmiana jesienna	towarowa
Macoun^[3]	USA, New York State Agricultural Experiment Station, Geneva, 1923^[15]	McIntosh × Jersey Black	odmiana zimowa	towarowa
Malinowa Oberlandzka^[12]^[2] (Malinówka)	Niemcy (Oberschwaben), 1854	siewka nieznanego pochodzenia	odmiana jesienna	amatorska, odmiana zagrożona^[c]
Melrose^[3]	Stacja Doświadczalna Uniwersytetu Ohio, USA, 1932	Jonathan × Red Delicious	odmiana zimowa	towarowa i amatorska
Papierówka^[3] (Oliwka Żółta, Oliwka Inflancka)	Kraje bałtyckie	siewka nieznanego pochodzenia	odmiana letnia	towarowa i amatorska
Paulared^[14]	USA	siewka odmiany McIntosh	odmiana jesienna	towarowa i amatorska
Pinova^[19] (Corail, Pinata)	Instytut Juliusa Kühna, Desden-Pilnitz, Niemcy, 1986	Clivia × Golden Delicious	odmiana zimowa	towarowa i amatorska
Priam^[2]	L.M. Decouryte, Francja, 1974	Jonathan × No 14-126 (Rome Beauty × Malus floribunda 821)	odmiana zimowa	towarowa i amatorska
Rajka^[17]	J. Tupy, Czechy, 1983	Szampion × Katka	odmiana jesienna	towarowa i amatorska
Reneta		grupa odmian nieznanego pochodzenia	jesienne i zimowe	głównie amatorskie
Reneta Ananasowa^[12]	Belgia lub Holandia, 1820	siewka nieznanego pochodzenia	odmiana zimowa	amatorska, odmiana zagrożona^[c]
Reneta Landsberska^[3]	Niemcy, 1840	siewka nieznanego pochodzenia	odmiana jesienna	amatorska
Rubin^[13]	O. Louda, Czechy, 1960	Lord Lambourne × Golden Delicious	odmiana jesienna	towarowa
Rubinette^[13]	W. Hausenstein, Szwajcaria, 1966	Koksa Pomarańczowa × Golden Delicious	odmiana zimowa	towarowa i amatorska
Rubinola^[17]	J. Tupy, Czechy, 1980	Prima × Rubin	odmiana jesienna	towarowa i amatorska
Spartan^[3]	R.C Palmer, Kanada, 1936	McIntosh × Yellow Newton	odmiana zimowa	towarowa
Szampion^[13]	O. Louda, Czechy, 1970	Golden Delicious × Koksa Pomarańczowa	odmiana jesienna	towarowa
Topaz^[17]	J. Tupy, Czechy, 1984	Rubin × Vanda	odmiana zimowa	towarowa i amatorska

Odmiany oferowane do sprzedaży przez szkółki w Polsce w 2018 roku

Tę sekcję należy dopracować:

brak źródeł, ponadto oferta zmienia się corocznie.
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Lista zawiera odmiany, mutanty, klony i sporty – stan 2018 r.^[21]

Alpigala
Alwa
Ambassy
Ananas Berżenicki
Antonówka
Antonówka Półtorafuntowa
Ariwa
Arnika
Beni Shogun
Bigigalaprim
Bohemia
Boiken
Boskoop
Boskoop Bielaar
Boskoop Red
Braeburn
Braeburn Arno
Braeburn Mariri Red
Bramley's Seedling
Cap Red
Camspur
Celeste
Cesarz Wilhelm
Chopin
Close
Cortland
Cortland Wicki
Cosmic Crisp
Cox’s La Vera
Crimson Crisp
Dabinett
Daliclass
Dalilight
Dark Idol
Dark Ligol
Dark Rubin
Delcorf Sissired
Delela
Delicious Red
Delikates
Discovery
Early Geneva
Early Red One – Erovan
Ecolette
Egremont Russet
Eliza (Elise)
Elpin
Elshof
Elstar
Elstar Red
Empire
Enterprise
Evereste
Excel
Fantazja
Florina
Free Redstar
Freedom
Fuji
Fuji IP
Fuji Kiku Fubrax
Gala
Gala Brookfield
Gala Brookfield Baigent
Gala Dark Ann
Gala Mitchgla
Gala Mondial
Gala Must
Gala Royal
Gala Schniga
Gala Schniga Schnico
Gala Schniga Schnico Red
Gala Weronica
Galaval
Geneva Early
Glosan
Gloster
Gold Bohemia
Gold Milenium
Golden Delicious
Golden Delicious Kloon B
Golden Delicious Reinders
Golden Delicious Smoothee
Golden Dream
Golden Gem
Golden Parsi Da Rosa
Grafsztynek
Granny Smith
Hana
Honeycrisp
Honeygold
Idared
Idaredest
James Grieve
Jeromine
Jerseymac
Jester
Jonagold
Jonagold Boerekamp
Jonagold Decosta
Jonagold Navajo
Jonagold Rooja
Jonagored
Jonagored Supra
Jonaprince Wilton’s Red
(Red Prince)
Jonaprince Wilton's Red Star
Jonica
Julia
July Red
Katja
Kiku
King Roat Red Delicious
Koksa Pomarańczowa
Kosztela
Kronselska
Książę Albrecht Pruski
Księżna Luiza
Lafayette
Landsberska
Ligol
Ligol Red
Ligol Redspur
Ligol Spur
Ligolina
Lired
Lobo
Lodel
Malinowa Oberlandzka
McIntosh
Melfree
Melrose
Miodzianka
Mitchgla
Muna
Mutsu
Mutsu NK
Najdared
Natali Gala
Novamac
Papierówka (Oliwka Żółta)
Paulared
Pilot
Pinova
Piros
Primula
Rajka
Redcord
Redkroft
Reneta
Reneta Landsberska
Reneta Simirenki
Reneta Szara
Reneta Złota (Królowa Renet)
Rubin
Rubinola
Rubinstar
Rubinstep
Sander
Santana
Sawa
Sentinel Red
Smalcówka
Spartan
Starking
Summerred
Szampion
Szampion Arno
Szampion Red
Szampion Reno
Titówka
Topaz
Topaz Red
Topaz Red Interstam
Trinity
Vikto Red
Witos
Yarlington Mill
Zuzi Gala
Zuzi Gala Selekt
Zuzi Red

Zobacz też

Uwagi

↑ Pora dojrzewania zależy od wielu czynników, m.in. od stanowiska, długości okresu wegetacji, daty rozpoczęcia wegetacji, zastosowanej podkładki, temperatur w danym roku itp.^[8]. Umownie przyjmuje się jednak, iż odmiany letnie to odmiany, których dojrzałość zbiorcza przypada pomiędzy połową lipca a końcem sierpnia, odmiany jesienne dojrzewają we wrześniu, a odmiany zimowe w październiku i listopadzie (do odmian zimowych zalicza się jednak czasem odmiany dojrzewające we wrześniu jednak wyróżniające się dużą zdolnością przechowalniczą (całą zimę).
↑ ^a ^b ^c ^d Ze względu na wrażliwość na niskie temperatury lub wymagania długiego okresu wegetacji odmiana jest bardzo rzadko lub wcale nie jest uprawiana w Polsce.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Odmiany coraz rzadziej spotykane w uprawie, ze względu na zalety oraz w celu ochrony zasobów genowych objęte programami ochronnymi^[11].

Przypisy

↑ ^a ^b Włodzimierz Seneta, Jakub Dolatowski: Dendrologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997, s. 240. ISBN 83-01-12099-1.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Bolesław Sękowski: Pomologia systematyczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993. ISBN 83-01-10859-2.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x Aleksander Rejman: Pomologia. Warszawa: PWRiL, 1994. ISBN 83-09-01612-3.
↑ Szczepan A. Pieniążek: Sadownictwo. Warszawa: PWRiL, 1988, s. 823. ISBN 83-09-01251-9.
↑ Red. Tadeusz Hołubowicz: Sadownictwo w Wielkopolsce : praca zbiorowa. Poznań: Państw, Wydawn. Rolnicze i Leśne, 1987. ISBN 83-09-01197-0.
↑ ^a ^b Amandine Cornille, Pierre Gladieux, Marinus J.M. Smulders, Isabel Roldán-Ruiz, François Laurens, Bruno Le Cam, Anush Nersesyan, Joanne Clavel, Marina Olonova, Laurence Feugey, Ivan Gabrielyan, Xiu-Guo Zhang, Maud I. Tenaillon, Tatiana Giraud. New Insight into the History of Domesticated Apple: Secondary Contribution of the European Wild Apple to the Genome of Cultivated Varieties. „PLoS Genetics”. 8, 5, 2012. DOI: 10.1371/journal.pgen.1002703.
↑ Apple Production Quantity. FAOSTAT, FAO Statistics Division 2014. [dostęp 2014-04-14]. (ang.).
↑ Grzegorz Łysiak. Ocena metod określania dojrzałości zbiorczej jabłek. „Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej im H. Kołłątaja w Krakowie”. Zeszyt 57, Tom 2, s. 505–513, 1998.
↑ Adams’s Pearmain apple. Orange Pippin. [dostęp 2014-04-02]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Franz Mühl: Alte und neue Apfelsorten. München: Obst und Gartenbauverlag, 1999, s. 208. ISBN 3-87596-093-9.
↑ GrzegorzG. Hodun GrzegorzG., WiesławW. Podyma WiesławW., Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie, Warszawa: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, 2011 (Biblioteczka programu rolnośrodowiskowego 2007–2013), s. 21–22, ISBN 978-83-62164-36-3 [dostęp 2014-04-02] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-05] .
↑ ^a ^b ^c Walter Hartmann: Farbatlas Alte Obstsorten. Stuttgart: Ulmer, 2000, s. 318. ISBN 3-8001-3173-0.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ Mikołaj. Ugolik: Odmiany jabłoni. Kraków: Plantpress, 1996. ISBN 83-85982-11-6.
↑ ^a ^b Augustyn Mika: Jabłoń. Warszawa: MULTICO Oficyna Wydawnicza, 2002. ISBN 83-7073-304-2.
↑ ^a ^b ^c Developing New Fruit Varieties. [dostęp 2016-01-03]. (ang.).
↑ Ilustrowany katalog odmian jabłoni. Instytut Ogrodnictwa Skierniewice. [dostęp 2016-05-09].
↑ ^a ^b ^c ^d Grzegorz Łysiak, Robert Kurlus. Czeskie odmiany przyszłości. „VIII Spotkanie Sadownicze Sandomierz ’99”, s. 125–131, 1999. Plantpress.
↑ Jonagold i jego sporty : praca zbiorowa. Kraków: Wydawnictwo Plantpress, 1999. ISBN 83-85982-25-6.
↑ ^a ^b Dorota Kruczyńska: Jabłonie : nowe odmiany. Warszawa: Hortpress, 2008. ISBN 978-83-89211-49-1.
↑ M.M. Kantorowicz-Bąk M.M., „Jabłoń w każdym ogrodzie”, Poznań, Wydawnictwo PWRiL, s. 66., 2000 .
↑ Odmiany jabłoni szkolkarstwo.com.pl [dostęp 2018-10-28]

Bibliografia

Aleksander Rejman (red.): Pomologia odmianoznawstwo roślin sadowniczych. Warszawa: PWRiL, 1994, s. 679. ISBN 83-09-01612-3.
Dorota Kruczyńska: Jabłonie : nowe odmiany. Warszawa: Hortpress, 2008. ISBN 978-83-89211-49-1.
Mikołaj Ugolik: Odmiany jabłoni. Kraków: Plantpress, 1996. ISBN 83-85982-11-6.

[pora-dojrzewania-9] Pora dojrzewania zależy od wielu czynników, m.in. od stanowiska, długości okresu wegetacji, daty rozpoczęcia wegetacji, zastosowanej podkładki, temperatur w danym roku itp.^[8]. Umownie przyjmuje się jednak, iż odmiany letnie to odmiany, których dojrzałość zbiorcza przypada pomiędzy połową lipca a końcem sierpnia, odmiany jesienne dojrzewają we wrześniu, a odmiany zimowe w październiku i listopadzie (do odmian zimowych zalicza się jednak czasem odmiany dojrzewające we wrześniu jednak wyróżniające się dużą zdolnością przechowalniczą (całą zimę).

[rzadka-w-Polsce-10] Ze względu na wrażliwość na niskie temperatury lub wymagania długiego okresu wegetacji odmiana jest bardzo rzadko lub wcale nie jest uprawiana w Polsce.

[odmiana-zagrozona-14] Odmiany coraz rzadziej spotykane w uprawie, ze względu na zalety oraz w celu ochrony zasobów genowych objęte programami ochronnymi^[11].

[seneta-1] Włodzimierz Seneta, Jakub Dolatowski: Dendrologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997, s. 240. ISBN 83-01-12099-1.

[Sekowski-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Bolesław Sękowski: Pomologia systematyczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993. ISBN 83-01-10859-2.

[Rejman-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x Aleksander Rejman: Pomologia. Warszawa: PWRiL, 1994. ISBN 83-09-01612-3.

[4] Szczepan A. Pieniążek: Sadownictwo. Warszawa: PWRiL, 1988, s. 823. ISBN 83-09-01251-9.

[5] Red. Tadeusz Hołubowicz: Sadownictwo w Wielkopolsce : praca zbiorowa. Poznań: Państw, Wydawn. Rolnicze i Leśne, 1987. ISBN 83-09-01197-0.

[cornille-6] Amandine Cornille, Pierre Gladieux, Marinus J.M. Smulders, Isabel Roldán-Ruiz, François Laurens, Bruno Le Cam, Anush Nersesyan, Joanne Clavel, Marina Olonova, Laurence Feugey, Ivan Gabrielyan, Xiu-Guo Zhang, Maud I. Tenaillon, Tatiana Giraud. New Insight into the History of Domesticated Apple: Secondary Contribution of the European Wild Apple to the Genome of Cultivated Varieties. „PLoS Genetics”. 8, 5, 2012. DOI: 10.1371/journal.pgen.1002703.

[7] Apple Production Quantity. FAOSTAT, FAO Statistics Division 2014. [dostęp 2014-04-14]. (ang.).

[Łysiak-8] Grzegorz Łysiak. Ocena metod określania dojrzałości zbiorczej jabłek. „Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej im H. Kołłątaja w Krakowie”. Zeszyt 57, Tom 2, s. 505–513, 1998.

[11] Adams’s Pearmain apple. Orange Pippin. [dostęp 2014-04-02]. (ang.).

[Muhl-12] Franz Mühl: Alte und neue Apfelsorten. München: Obst und Gartenbauverlag, 1999, s. 208. ISBN 3-87596-093-9.

[Hodun-13] GrzegorzG. Hodun GrzegorzG., WiesławW. Podyma WiesławW., Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie, Warszawa: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, 2011 (Biblioteczka programu rolnośrodowiskowego 2007–2013), s. 21–22, ISBN 978-83-62164-36-3 [dostęp 2014-04-02] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-05] .

[Hartmann-15] Walter Hartmann: Farbatlas Alte Obstsorten. Stuttgart: Ulmer, 2000, s. 318. ISBN 3-8001-3173-0.

[ugolik-16] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ Mikołaj. Ugolik: Odmiany jabłoni. Kraków: Plantpress, 1996. ISBN 83-85982-11-6.

[:0-17] Augustyn Mika: Jabłoń. Warszawa: MULTICO Oficyna Wydawnicza, 2002. ISBN 83-7073-304-2.

[Geneva-18] Developing New Fruit Varieties. [dostęp 2016-01-03]. (ang.).

[iko-19] Ilustrowany katalog odmian jabłoni. Instytut Ogrodnictwa Skierniewice. [dostęp 2016-05-09].

[LiK-20] Grzegorz Łysiak, Robert Kurlus. Czeskie odmiany przyszłości. „VIII Spotkanie Sadownicze Sandomierz ’99”, s. 125–131, 1999. Plantpress.

[21] Jonagold i jego sporty : praca zbiorowa. Kraków: Wydawnictwo Plantpress, 1999. ISBN 83-85982-25-6.

[Krucz-22] Dorota Kruczyńska: Jabłonie : nowe odmiany. Warszawa: Hortpress, 2008. ISBN 978-83-89211-49-1.

[23] M.M. Kantorowicz-Bąk M.M., „Jabłoń w każdym ogrodzie”, Poznań, Wydawnictwo PWRiL, s. 66., 2000 .

[24] Odmiany jabłoni szkolkarstwo.com.pl [dostęp 2018-10-28]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[a]

[b]

[9]

[10]

[c]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[8]

[11]