Maria Znamierowska-Prüfferowa

Maria Znamierowska-Prüfferowa

Portret Marii Prüfferowej pędzla Stanisława Ignacego Witkiewicza z 1922
Data i miejsce urodzenia	13 maja 1898 Kibarty
Data i miejsce śmierci	20 sierpnia 1990 Toruń
profesor nauk historycznych
Specjalność: etnologia, muzeologia, tradycyjne rybołówstwo
Alma Mater	Uniwersytet Wileński
Doktorat	1939 Uniwersytet Wileński
Profesura	1955
Nauczyciel akademicki
Uczelnia	Uniwersytet Wileński Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Odznaczenia

Tablica upamiętniająca Marię Znamierowską-Prüfferową na budynku arsenału w Muzeum Etnograficznym w Toruniu

Maria Znamierowska-Prüfferowa (ur. 13 maja 1898 w Kibartach, zm. 20 sierpnia 1990 w Toruniu) – polska etnograf, profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, twórca i wieloletni dyrektor Muzeum Etnograficznego w Toruniu, któremu po jej śmierci nadano jej imię. Działaczka Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego.

Życiorys

Dzieciństwo i wykształcenie

Była córką Stanisława, urzędnika komory celnej, i Leokadii z Andrzejewskich, guwernantki. Jej brat Jerzy był polskim filozofem i teologiem.

Ukończyła szkołę podstawową, następnie gimnazjum w Lipawie, zdając w 1915 maturę. W październiku tego samego roku wyjechała do Kijowa, gdzie przebywała blisko 3 lata. Związała się tam ze środowiskiem polskim. Uczestniczyła w wykładach Wyższych Kursów Żeńskich na Wydziale Filologicznym, a od 1917 roku w polskim Kolegium Uniwersyteckim.

Zajęcie Kijowa przez bolszewików zmusiło Prüfferową do opuszczenia miasta. Późną jesienią 1918 roku wyjechała do Warszawy. Przez kolejny rok pracowała najpierw w szkole w Mokasie, a następnie w pruszkowskim Domu Sierot, prowadzonym przez Janusza Korczaka i Marię Falską. Pod koniec 1920 r. zamieszkała w Wilnie W 1921 r. rozpoczęła studia na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Stefana Batorego (USB). Edukacja została przerwana z powodu gruźlicy, którą Prüfferowa leczyła w Zakopanem. Po ponad roku studiów na Wydziale Humanistycznym kontynuowała naukę na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym. Poznała tam swojego przyszłego męża prof. Jana Prüffera, wykładowcę zatrudnionego na tym wydziale od 1922, który przybył z Krakowa. 4 lutego 1925 roku zawarli ślub.

Praca na Uniwersytecie Wileńskim

Maria Znamierowska-Prüfferowa jesienią 1926 roku podjęła studia na kierunku etnologia, powołanym 2 lata wcześniej staraniem prof. Cezarii Baudouin de Courtenay-Ehrenkreutzowej. W kolejnym roku akademickim rozpoczęła pracę w Muzeum Etnograficznym USB pod kierunkiem inicjatorki studiów etnologicznych. Zatrudniona była tam do 1939 r. Działalność na rzecz etnografii i muzealnictwu pozostała z nią do końca życia.

W 1930 roku wydana została jej monografia pt. Rybołówstwo jezior trockich, po której nastąpiła kontynuacja badań w dziedzinie etnologii. Naukowymi opiekunami badaczki byli, najpierw prof. Ehrenkreutzowa, a po jej przejściu do katedry w Warszawie, Znamierowska-Prüfferowa naukowo wspierana była przez prof. Kazimierza Moszyńskiego, który w 1935 roku objął Zakład Etnologii. W 1932 roku uzyskała tytuł zawodowy magistra etnologii i etnografii. W roku 1936 została zatrudniona na stanowisko adiunkta w Zakładzie Etnologii USB. W 1939 roku obroniła doktorat na podstawie dysertacji pt. Ości rybackie. Próba klasyfikacji ości północno-wschodniej Polski napisanej pod kierunkiem prof. Moszyńskiego.

Okres międzywojenny był dla młodej naukowczyni czasem podnoszenia kwalifikacji w profesji muzeologa podczas licznych wyjazdów zagranicznych. Odbyła podróż do Francji, Austrii, Jugosławii, na Węgry, do Czechosłowacji oraz do wszystkich krajów bałtyckich. Prowadziła wtenczas także badania terenowe, gromadziła zbiory i dokumentacji dla muzeum. Podjęła dodatkowo działalność dydaktyczną, prowadząc ćwiczenia etnograficzne w Szkole Nauk Politycznych przy Instytucie Naukowo-Badawczym Europy Wschodniej w Wilnie. Zaangażowała się na rzecz popularyzacji ochrony zabytków etnograficznych poprzez pogadanki w szkołach wiejskich, na uniwersytetach ludowych i w Polskim Radiu. Podczas swojej pracy muzeologicznej awansowała latami, dochodząc do stanowiska kustosza.

Przez 3 pierwsze lata II wojny światowej miała możliwość wykonywania swojej pracy w muzeum. W 1942 roku została zwolniona przez Niemców. Zaczęła wówczas zarabiać, prowadząc prywatne lekcje. Rok później zaangażowała się w działalność na tajnych kompletach. Po opuszczeniu Wilna przez wojska hitlerowskie w lipcu 1944 powróciła do pracy muzealnej.

Po II wojnie światowej

Praca na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu

Po zakończeniu wojny i odłączeniu Wilna od państwa polskiego Prüfferowa wraz z mężem i środowiskiem uniwersyteckim przeprowadziła się do Torunia. Mieszkała tam od 14 lipca 1945. W nowo powstającym Uniwersytecie Mikołaja Kopernika Znamierowska-Prüfferowa otrzymała etat na stanowisku adiunkta w Katedrze Etnologii. Podejmowała nieudane próby reaktywacji wileńskiej idei etnograficznej muzeum uniwersyteckiego, nie zyskując aprobaty ówczesnych władz. Dokonała jednak zestawienia zbiorów w Dziale Etnograficznym Muzeum Miejskiego (od 1950 r. Muzeum Pomorskiego), gdzie została zorganizowana przez nią pierwsza wystawa w 1948 roku.

W 1955 roku podniesiono ją do godności profesora nadzwyczajnego. Dysertacja habilitacyjna Rybackie narzędzia kolne w Polsce i w krajach sąsiednich opublikowana została w roku 1957, a w 1966 Oficyna Kościuszkowska w Stanach Zjednoczonych wydała wersję w języku angielskim.

Bibliografia dorobku naukowego prof. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej obejmuje ponad 130 pozycji. Prace dotyczą rybołówstwa dotyczą, muzealnictwa, folkloru, sztuki, budownictwa. Będąc już na emeryturze, podjęła się opracowania pozycji Tradycyjne rybołówstwo ludowe na tle zbiorów i badań Muzeum Etnograficznego w Toruniu. Była to jej ostatnia książka.

Muzeum Etnograficzne

Kierując Działem Etnograficznym Muzeum Miejskiego w Toruniu w latach 1946–1958, od początku formułowała koncepcję utworzenia Muzeum Etnograficzne wraz ze skansenem jako samodzielnej placówki. Uzyskawszy zgodę władz na jego utworzenie (1953), doprowadziła do jego powstania w dniu 1 stycznia 1959 roku, w budynku dawnego Arsenału.

W latach 1959–1972 pełniła funkcję dyrektora Muzeum Etnograficznego w Toruniu. W roku kończącym pracę kierowniczą przeszła na emeryturę. Inwentarz muzealny, jaki pozostawiła po sobie prof. M. Znamierowska-Prüfferowa składał się z blisko 14 tys. zbiorów etnograficznych pochodzących z obszaru północnej Polski, w tym obejmował najbogatszą w ówczesnym okresie kolekcję tradycyjnego rybołówstwa. Zawierał 3 wystawy stałe, dotyczące kultury materialnej i sztuki ludowej oraz zorganizowaną salę rybacką. Obejmował także zaprojektowany w całości skansen o charakterze kujawskim, w formie zagrody i spichlerza podworskiego. Dyrektorka wydała kilkanaście książek muzealnych w postaci przewodników i monografii.

Działalność społeczna i popularyzatorska

W styczniu 1947 roku powołano ją do Zarządu Głównego przekształcającego się Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego (PTL), który utworzono się na 22 Walnym Zgromadzeniu Towarzystwa Ludoznawczego w Lublinie (24-25 stycznia 1947 r.). W marcu tego samego roku założyła oddział PTL w Toruniu, podejmując próbę zjednoczenia dwóch środowisk: etnograficznego i około etnograficznego. Objęła funkcję sekretarza oddziału, a następnie 1949 r. została wiceprezesem. W roku 1954 powołano ją na stanowisko prezesa. Toruńskim oddziałem Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego zarządzała do roku 1981. Do 1978 była dodatkowo członkiem Zarządu Głównego PTL, a latach 1967-1970 wiceprezesem.

Pracę w muzeum łączyła z wyjazdami na konferencje krajowe, zagraniczne i uczestnictwem w prestiżowych gremiach takich m.in. jak Zespół Doradczy przy Zarządzie Muzeów i Ochrony Zabytków, Sekcja Muzeów i Ochrony Dóbr Kultury przy Ministerstwie Kultury i Sztuki.

W 1978 roku za zasługi dla działalności PTL zostało nadane jej członkostwo honorowe PTL.

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1978)
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
• Złoty Krzyż Zasługi (10 marca 1939)
• Medal Komisji Edukacji Narodowej (1984)
• Odznaka tytułu honorowego „Zasłużony dla Kultury Narodowej” (1988)
• Nagroda im. Oskara Kolberga (1976)

Upamiętnienie

Od 15 grudnia 1999 roku Muzeum Etnograficzne w Toruniu nosi jej imię. Uroczysty akt nadania imienia miał miejsce z okazji 40-lecia działalności instytucji. Uroczystość uwieńczono wmurowaniem pamiątkowej tablicy. Jedną z ulic lewobrzeżnego Torunia nazwano imieniem Marii i Jana Prüfferów.

Bibliografia

• Biografia Marii Znamierowskiej-Prüfferowej na stronie Oddziału Toruńskiego Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego