Metamorfik kaczawski

Metamorfik kaczawski (strefa kaczawska) – jednostka geologiczna (tektoniczna) o dość niewyraźnych granicach i charakterze, obejmująca znaczną część bloku dolnośląskiego. Jej część zachodnia (południowo-zachodnia) leży w Sudetach, natomiast część wschodnia (północno-wschodnia) na bloku przedsudeckim. Ta ostatnia jest w znacznej mierze przykryta młodszymi osadami, głównie trzeciorzędowymi i czwartorzędowymi, spod których odsłania się wyspowo. Najdalej na północ i wschód wysunięte fragmenty metamorfiku kaczawskiego znane są jedynie fragmentarycznie z głębokich wierceń, dlatego trudno określić dokładny zasięg metamorfiku kaczawskiego z tej strony.

Granice

Metamorfik kaczawski południa graniczy z blokiem karkonosko-izerskim wzdłuż uskoku śródsudeckiego, od południowego wschodu z niecką śródsudecką oraz depresją Świebodzic. Od zachodu podściela leżące na niej utwory niecki północnosudeckiej i jej wschodnich odgałęzień – niecki leszczyńskiej, półrowu Lwówka, rowu Świerzawy oraz rowu Wlenia, a także zapadliska Wolbromka i zapadliska Wierzchosławic. Na bloku przedsudeckim od wschodu graniczy z granitem strzegomskim oraz ze skałami metamorfiku Imbramowic i, być może, z innymi utworami metamorficznymi. Od północy obcięta jest strefą uskokową środkowej Odry od skał monokliny przedsudeckiej.

Litologia

Metamorfik kaczawski zbudowany jest ze skał metamorficznych facji zieleńcowej. Są to zieleńce, łupki zieleńcowe, łupki serycytowe, łupki kwarcowe, kwarcyty, fyllity, wapienie krystaliczne, keratofiry, porfiroidy. Są one silnie zaangażowane tektonicznie – zafałdowane, poprzecinane uskokami i żyłami kwarcowymi. Występują też brekcje sedymentacyjne i tektoniczne.

Budowa wewnętrzna

W części sudeckiej wyróżnia się dwie części (dwa pnie) metamorfiku – północną i południową, oddzielone rowem Świerzawy. W części północnej płaszczowiny mają wergencję północną, w części południowej - południową.

Północna część składa się z następujących jednostek:

• jednostka Złotoryja-Luboradz
• jednostka Chełmca
• jednostka Rzeszówek-Jakuszowa

W części południowej występują:

• jednostka Świerzawy
• jednostka Radzimowic
• jednostka Bolkowa
• jednostka Dobromierza
• jednostka Cieszowa
• jednostka Wlenia
• jednostka Pilchowic
• jednostka Lubania

W części północnej poszczególne jednostki oddzielone są uskokami. W części południowej ich granice interpretuje się jako nasunięcia, a na zachodzie (jednostka Wlenia, jednostka Pilchowic i jednostka Lubania) jako uskoki. Jednostkę Dobromierza od jednostki Pilchowic częściowo oddziela rów Wlenia, ponadto we wschodniej części jednostki Dobromierza znajduje się zapadlisko Wierzchosławic.

Datowanie

Wiek części serii skalnych został określony na podstawie skamieniałości przewodnich, głównie archeocjatów, konodontów i graptolitów, innych natomiast jest problematyczny. Udowodniono tam występowanie skał z interwału kambr - wczesny karbon, po którym ruchy górotwórcze hercyńskie zakończyły depozycję osadów, sfałdowały i zmetamorfizowały dotychczasowe utwory kończąc tworzenie się metamorfiku kaczawskiego. Przez długi czas problematyczne było datowanie najstarszych skał metamorfiku, za które od XIX wieku uważano tzw. wapienie wojcieszowskie i łupki radzimowickie, zaliczane początkowo głównie do kambru. W latach 80. i 90. XX w. łupki radzimowickie, a przynajmniej ich część, zaliczono do ordowiku na podstawie badań konodontów, natomiast wiek wapieni wojcieszowskich uważano za niepewny ze względu na brak dobrych skamieniałości przewodnich, jednak dane z lat 2000–2003, bazujące m.in. na otwornicach i kręgowcach, wskazywały na ordowik. Dopiero znalezisko bardzo licznych i dobrze zachowanych archeocjatów w wapieniach wojcieszowskich pozwoliło udowodnić ich wczesnokambryjski wiek.

Występowanie

Skały metamorfiku kaczawskiego budują główne masywy Gór Kaczawskich, niewielki fragment Rudaw Janowickich (element Przybkowic), znaczną część Pogórza Kaczawskiego i północną Pogórza Izerskiego w Sudetach oraz północno-zachodni fragment Przedgórza Sudeckiego i, częściowo, Niziny Śląskiej oraz Niziny Śląsko-Łużyckiej. Na bloku przedsudeckim rozciągają się do okolic Wilkowa (Kątów Wrocławskich). Wychodnie skalne na obszarze bloku przedsudeckiego występują w okolicach Luboradza, Mierczyc i Jenkowa na wschód od Jawora. Dalej na wschód rozpoznano je punktowo za pomocą wierceń. Ze względu na stopień przykrycia terenu najdokładniej zbadane zostały fragmenty występujące w Górach Kaczawskich oraz w północno-wschodniej części Pogórza Kaczawskiego.

Nazewnictwo

Metamorfik kaczawski określano też jako strefę kaczawską, strukturę kaczawską, metamorfik Gór Kaczawskich.

Niedawno na określenie metamorfiku kaczawskiego zaproponowano nazwę Kaczawskie łupkowo-zieleńcowe pasmo fałdowe.

Bibliografia

• Józef Oberc: Budowa geologiczna Polski, t. IV Tektonika, cz. 2 Sudety i obszary przyległe, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1972
• D. Białek, P. Raczyński, P. Sztajner, D. Zawadzki, 2007. Archeocjaty wapieni wojcieszowskich. Przegląd Geologiczny, 12 (2): 1112-1116.
• Skowronek & Steffahn 2000: Neues Jahrbuch Geol. Palaontolog., Monasch., 2: 65-82.
• A. Skowronek, 2003: Der Kauffunger Kalkstein, Geologische Beitrage Hannover, band 5.