Mikołaj Ligęza z Bobrku (1529–1603)
 Półkozic | |
| Rodzina | |
|---|---|
| Data urodzenia |
1529 |
| Data śmierci |
1603 |
| Ojciec | |
| Matka |
Zofia Tęczyńska |
| Żona | |
| Dzieci | |
| Rodzeństwo |
Stanisław, Zygmunt, Aleksander, Elżbieta, Regina[1] |
Mikołaj Ligęza z Bobrku herbu Półkozic (ur. 1529[2][a], zm. 2 maja 1603) – kasztelan czechowski od 1561, zawichojski od 1566 i wiślicki od 1577, chorąży koronny w 1560, starosta chełmski od 1557, starosta żydaczowski w latach 1561–1592, starosta biecki w latach 1561–1603[3][4], dworzanin i sekretarz królewski w 1557 roku[5].
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Najmłodszy syn burgrabiego krakowskiego Feliksa[2] oraz Zofii z Tarnowskich[6][7], córki kasztelana krakowskiego Jana Amora Tarnowskiego starszego[8], siostry rodzonej hetmana wielkiego koronnego Jana Amora Tarnowskiego młodszego.
W 1555 otrzymał zezwolenie królewskie na wykup starostwa żydaczowskiego od Michała Paniowskiego, które spłacał jeszcze w 1561[6]. W 1592 odstąpił je synowi Mikołajowi Spytkowi[9]. W 1557 uzyskał także starostwo chełmskie[6].
Po zawarciu w 1562 małżeństwa z Elżbietą Jordanówną, córką Spytka Wawrzyńca Jordana i Anny z Sieniawskich herbu Leliwa (zm. 1597)[5], primo voto Stanisławową Bonerową, z którą podpisał następnie w październiku 1563 umowę wzajemnego dożywocia na wszystkich dobrach[10], przejął od żony przed 22 maja 1565 obowiązki, a 15 maja 1569 pełną i dożywotnią władzę w starostwie bieckim[11]. Starostwo to zostało zastawione przez Zygmunta I Starego w 1520 teściowi Elżbiety, Sewerynowi Bonerowi, a następnie przeszło w ręce jej zmarłego męża. Elżbieta uzyskała je dożywotnio od króla Zygmunta II Augusta w 1562[12].
Jako przedstawiciel Korony Królestwa Polskiego podpisał akt unii lubelskiej 1569 roku[13]. Podczas pierwszego bezkrólewia zaciągnął na własny koszt wojsko dla obrony granic śląskiej i węgierskiej[9]. Podpisał wybór Henryka III Walezego na króla Polski[14]. Na sejmie koronacyjnym żądał od króla przysięgi na dochowanie wszystkich praw. Sygnatariusz deklaracji uzupełniającej do konfederacji warszawskiej w kwietniu 1574, zachował później neutralność wobec reformacji. Po ucieczce Henryka latem 1574 opowiedział się za natychmiastową elekcją z pominięciem konwokacji, a następnie za kandydaturą Stefana Batorego. W lutym 1576 towarzyszył Annie Jagiellonce podczas wjazdu do Krakowa, w marcu postulował jej koronację niezależnie od obecności prymasa[9].
W 1575 wykupił z rąk Jana Tarły, wojewody lubelskiego, wójtostwo bieckie wraz z dworem, gdzie odtąd rezydował[9][15].
Zasłużył się dla rozwoju gospodarczego Biecza, z którego mieszczanami i chłopami z wsi starościńskich pozostawał jednak w ciągłych zatargach na tle prowadzonej polityki[9]. W 1574 r. rozpoczął intensywną rozbudowę murów obronnych tego miasta. U króla Stefana Batorego wystarał się o przywilej na trzeci roczny jarmark dla Biecza[15]. Renesansowy nagrobek Mikołaja Ligęzy (1578) znajduje się w kościele Bożego Ciała w Bieczu (okazała rzeźba z postacią rycerza i płaskorzeźbą konia oraz kartuszem z herbami Półkozic, Leliwa, Nieczuja, Sulima). Ligęza zbudował także w latach 1561–1576 nowoczesny beluard i fosę w zamku w Ogrodzieńcu.
Przyjął prawo miejskie w Krakowie[16].
We wrześniu 1582 opowiedział się po stronie przeciwników kanclerza Jana Zamoyskiego na sejmiku sandomierskim, ale nie należał do opozycji przeciw kanclerzowi w kolejnych latach i nie uczestniczył w konflikcie podczas bezkrólewia po Stefanie Batorym[9].
W styczniu 1603 protestował w Krakowie przeciwko wolnemu spławowi na rzece Ropie ustanowionemu przez sejmik proszowicki[9].
Jako senator wziął udział w sejmie zwyczajnym 1603 roku[17].
Rodzina
[edytuj | edytuj kod]Przed 25 kwietnia 1562[b] Ligęza poślubił Elżbietę Jordanównę[18], od 14 listopada 1560 wdowę po Stanisławie Bonerze[19]. Elżbieta zachowywała znaczną niezależność od swego drugiego męża. Od lutego 1561 sprawowała jako kobieta obowiązki starosty bieckiego, co wzbudziło protesty posłów na sejm piotrkowski. Przekazała Ligęzie te obowiązki ok. 1565, a samo starostwo dopiero na mocy postanowienia sejmu lubelskiego z maja 1569[20][c]. W sierpniu 1575 Ligęza zarzucił jej zdradę małżeńską z dwoma kochankami i próbę otrucia go[21]. W maju 1576 para formalnie rozstała się na podstawie wpisów do Metryki Koronnej, w których skasowane zostały zapisy wzajemnego dożywocia na wszystkich dobrach, przyznana Elżbiecie opieka nad dziećmi w razie śmierci Mikołaja oraz oprawa jej posagu i wiana na jego dobrach[22]. W 1582 przed Trybunał Koronny trafił wniosek Elżbiety o zwrot wniesionych w posagu kosztowności[23].
Ligęza miał z Elżbietą Jordanówną czworo dzieci:
- Mikołaja Spytka (ok. 1562–1637) – od 1584 pana na Rzeszowie, od 1619 kasztelana sandomierskiego (ojcostwo było współcześnie kwestionowane[9])
- starszą córkę Annę (zm. przed 28 lutego 1617[24]) – najpierw synową kasztelana sandomierskiego Stanisława Sobka h. Brochwicz, później żonę Krzysztofa Bogusza h. Półkozic (zm. przed 1616), od 1603 starosty zwoleńskiego[25]
- młodszą córkę Zofię (zm. 1653[26]) – kasztelanową połaniecką
- Jana (zm. 1599/1600[27]) – dworzanina Anny Jagiellonki, męża Anny z Dembińskich h. Rawicz, ojca Mikołaja, Anny i Zofii[28]
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Halina Kowalska podaje datę urodzenia ok. 1530[6].
- ↑ Małżeństwo Ligęzy z Bonerową nie zostało zawarte przed 15 sierpnia 1561, jak przyjmował m.in. Adam Przyboś, bo Elżbieta występuje wówczas jeszcze jako wdowa[18].
- ↑ Informacja o uzyskaniu przez Ligęzę pozwolenia na wykup starostwa bieckiego od żony w czerwcu 1561[6] jest oparta na błędnym odczytaniu dokumentu z czerwca 1562[29].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Anusik 2022 ↓, s. 95–96.
- ↑ a b Boniecki 1911 ↓, s. 256.
- ↑ Urzędnicy centralni i nadworni Polski XIV-XVIII wieku. Spisy”. Oprac. Krzysztof Chłapowski, Stefan Ciara, Łukasz Kądziela, Tomasz Nowakowski, Edward Opaliński, Grażyna Rutkowska, Teresa Zielińska. Kórnik 1992, s. 180.
- ↑ Kowalska 1972 ↓, s. 318–319.
- ↑ a b Anusik 2022 ↓, s. 77.
- ↑ a b c d e Kowalska 1972 ↓, s. 318.
- ↑ Anusik 2022 ↓, s. 76.
- ↑ Boniecki 1911 ↓, s. 254.
- ↑ a b c d e f g h Kowalska 1972 ↓, s. 319.
- ↑ Anusik 2022 ↓, s. 80.
- ↑ Anusik 2022 ↓, s. 81.
- ↑ Anusik 2022 ↓, s. 78–79.
- ↑ Akta Unji Polski z Litwą: 1385–1791, wydali Stanisław Kutrzeba i Władysław Semkowicz, Kraków 1932, s. 340.
- ↑ Świętosława Orzelskiego bezkrólewia ksiąg ośmioro 1572–1576, Kraków 1917, s. 150.
- ↑ a b Przyboś 1968 ↓, s. 252–253.
- ↑ Belzyt 2003 ↓, s. 67.
- ↑ Wierzbicki 2017 ↓, s. 97.
- ↑ a b Anusik 2022 ↓, s. 106.
- ↑ Anusik 2022 ↓, s. 78.
- ↑ Anusik 2022 ↓, s. 79–81.
- ↑ Anusik 2022 ↓, s. 81–82.
- ↑ Anusik 2022 ↓, s. 83.
- ↑ Anusik 2022 ↓, s. 84.
- ↑ Anusik 2022 ↓, s. 89.
- ↑ Anusik 2022 ↓, s. 88–89.
- ↑ Anusik 2022 ↓, s. 90.
- ↑ Anusik 2022 ↓, s. 91.
- ↑ Anusik 2022 ↓, s. 90–91.
- ↑ Anusik 2022 ↓, s. 79.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Zbigniew Anusik, Kasztelana sandomierskiego Mikołaja Spytka Ligęzy (ok. 1563–1637) sprawy rodzinne i majątkowe. Przyczynek do genealogii i dziejów gorzyckiej linii rodziny Ligęzów herbu Półkozic, „Przegląd Nauk Historycznych”, 21 (1), 2022, s. 73–124, ISSN 1644-857X.
- Leszek Belzyt, Wzajemne przenikanie się stanów szlacheckiego i mieszczańskiego w Krakowie i Pradze około 1600 r. Próba porównawczej analizy wstępnej, [w:] Jarosław Dumanowski (red.), Między Zachodem a Wschodem, Studia ku czci profesora Jacka Staszewskiego, t. 2, Toruń: Adam Marszałek, 2003, ISBN 83-7322-715-6.
- Adam Boniecki, Herbarz polski. Wiadomości historyczno-genealogiczne o rodach szlacheckich, cz. 1, t. 14, Warszawa: Warszawskie Towarzystwo Akcyjne Artystyczno-Wydawnicze, 1911, s. 256..
- Halina Kowalska, Ligęza Mikołaj z Bobrku h. Półkozic (ok. 1530–1603), [w:] Emanuel Rostworowski (red.), Polski Słownik Biograficzny, t. 17, Wrocław: Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk, 1972, s. 318–319 [zarchiwizowane z adresu 2018-10-25].
- Adam Przyboś, Udział szlachty bieckiej w życiu politycznym Rzeczypospolitej w XVI i XVII wieku, [w:] Władysław Michalus, Zofia Żarnecka (red.), Nad rzeką Ropą. Szkice historyczne, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1968.
- Leszek Andrzej Wierzbicki, Senatorowie koronni na sejmach Rzeczypospolitej, Warszawa 2017.
- Chorążowie wielcy koronni
- Dworzanie Zygmunta II Augusta
- Elektorzy Henryka III Walezego
- Kasztelanowie czechowscy
- Kasztelanowie wiśliccy (I Rzeczpospolita)
- Kasztelanowie zawichojscy
- Ligęzowie herbu Półkozic
- Sekretarze Zygmunta II Augusta
- Senatorowie na sejmie zwyczajnym 1603
- Senatorowie świeccy I Rzeczypospolitej
- Senatorowie za panowania Stefana Batorego
- Senatorowie za panowania Zygmunta III Wazy
- Starostowie bieccy
- Starostowie chełmscy
- Starostowie żydaczowscy
- Sygnatariusze unii lubelskiej 1569 (Korona Królestwa Polskiego)
- Szlachta przyjmująca prawo miejskie w I Rzeczypospolitej
- Urodzeni w XVI wieku
- Urzędnicy ziemscy I Rzeczypospolitej
- Zmarli w 1603