Murarka ogrodowa
| Osmia bicornis[1] | |||
| (Linnaeus, 1758) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
murarka ogrodowa | ||
| Synonimy | |||
| |||
Murarka ogrodowa, murarka ruda (Osmia bicornis) – gatunek pszczoły samotnej z rodziny miesierkowatych (Megachilidae). Jest wykorzystywana gospodarczo do zapylania upraw[2].
Występowanie
[edytuj | edytuj kod]Zamieszkuje środkową i południową Europę[3][4]. Badania genetyczne wskazują na małą zmienność pomiędzy populacjami w obrębie kontynentu[4]. W Polsce jest gatunkiem pospolitym[5]. Zasiedla ogrody, sady i łąki.
Wygląd
[edytuj | edytuj kod]U murarki ogrodowej występuje dymorfizm płciowy, wyrażający się w morfologii oraz wielkości ciała. Samica osiąga większe rozmiary (długość 10–12 mm) niż samiec (8–10 mm). Czułki samców są proporcjonalnie dłuższe niż czułki samic. Włoski na głowie samicy są czarne, a u samca jasnożółte. Wierzchołek odwłoka u obu płci jest porośnięty czarnymi włoskami[3]. Żądło samic jest pozbawione zadziorów. Na nadustku samic znajdują się dwa guzki. Murarka ogrodowa jest brzuchozbieraczką, tzn. zbiera pyłek na szczoteczce na spodzie odwłoka (w przeciwieństwie np. do pszczoły miodnej, która jako nogozbieraczka gromadzi pyłek na tylnych odnóżach). Szczoteczkę tworzą dość długie i gęste włoski koloru rudoczerwonego.
Wielkość ciała murarki ogrodowej zależy od ilości pokarmu, który zje larwa[6][7].
Rozród
[edytuj | edytuj kod]Cykl życiowy
[edytuj | edytuj kod]
Dorosłe osobniki pojawiają się wczesną wiosną, w polskich warunkach około kwietnia. Gatunek protoandryczny, tzn. jako pierwsze z gniazd wychodzą samce. Około 1–2 tygodni później, gdy tylko samicom uda się wygryźć z kokonu, samce kopulują z nimi. W przeciwieństwie do pszczoły miodnej samce murarki ogrodowej mogą kopulować z kilkoma samicami, natomiast samice prawdopodobnie kopulują tylko raz[8]. Samce czekają na dziewicze samice w pobliżu gniazd, z których samice się wygryzają, lub kwitnących kwiatów. Jeden samiec penetruje obszar o powierzchni od kilku do kilkudziesięciu m², w kolejnych dniach może zmieniać jego granice lub porzucić na rzecz zupełnie nowej lokalizacji[8]. Samce nie wykazują agresji wobec siebie nawzajem, nie bronią kontrolowanych przez siebie obszarów przed innymi osobnikami, a w przypadku konkurencji o tę samą samicę próbują jedynie przepychać się przed rywalami na jej grzbiet[8]. Kopulację poprzedza rytuał, w czasie którego samica podejmuje decyzję, czy zaakceptować danego partnera. Siedzący na grzbiecie samicy samiec wibruje mięśniami tułowia, pociera swoimi czułkami o czułki samicy, a przednimi nogami o jej oczy[9]. Samica prawdopodobnie podejmuje decyzję na podstawie wielu czynników (zachowanie godowe samca, jego zapach, stopień pokrewieństwa i wielkość ciała)[9]. Gniazda zakładane są najczęściej w pustych łodygach roślin[3].
Cały rozwój larwalny zachodzi wewnątrz gniazda, w polskich warunkach klimatycznych zostaje ukończony około września[10]. Zimuje imago zamknięte w kokonie[10]. Diapauza zimowa jest obligatoryjna dla tego gatunku, w polskich warunkach klimatycznych trwa mniej więcej od września do marca[11]. Pszczoły są w tym czasie odporne na niską temperaturę, są w stanie przeżyć nawet poniżej –20 °C, a zmierzony punkt zamarzania wynosił między −26 a −31 °C, zmieniając się w trakcie zimowania (najniższe wartości między grudniem a lutym)[12]. W trakcie zimowania rozwój jajników i oocytów u samic nie zostaje całkowicie zahamowany, jedynie przerwany lub mocno zwolniony w zimowych miesiącach (listopad–styczeń)[11].
Gniazdo
[edytuj | edytuj kod]
Murarka ogrodowa należy do pszczół nie budujących gniazd samodzielnie, ale zakładających je w istniejących szczelinach o podłużnym kształcie: pustych łodygach roślin, szczelinach pod korą drzew, korytarzach w drewnie pozostawionych przez larwy chrząszczy i tym podobnych miejscach. Optymalna średnica takiej szczeliny to ok. 7–8 mm[13]. Gniazdo składa się z szeregu leżących jedna za drugą komórek, przedzielonych budowanymi przez samicę z błota poprzecznymi ściankami[14]. Ścianki, podobnie jak u wielu innych gatunków błonkówek budujących gniazda o podobnej architekturze[15], są asymetryczne – strona ścianki skierowana do wewnątrz gniazda jest gładka i wklęsła, a strona skierowana na zewnątrz – chropowata i prosta lub wypukła[14]. Wewnątrz komórki samica umieszcza pokarm dla larwy w postaci pyłku z domieszką nektaru, uformowanego w kulę, oraz składa jedno jajo. W gnieździe, zależnie od jego długości, może znajdować się kilka–kilkanaście komórek. Pierwsza komórka od wejścia do gniazda często jest pozostawiona pusta – jest to vestibulum, którego funkcja prawdopodobnie jest związana z ochroną przed zapasożyceniem gniazda, oraz buforowaniem zmian temperatur wewnątrz gniazda[16].
Oprócz opisanych powyżej regularnych, liniowych gniazd, czasem bywają budowane gniazda o nieregularnym kształcie, gdzie wszystkie ścianki (nie tylko poprzeczne) wymurowywane są przez samicę z błota[14].
Pożywienie
[edytuj | edytuj kod]Nektar i pyłek kwiatowy jest pokarmem zarówno larw, jak i dorosłych osobników. Murarka ogrodowa jest gatunkiem polilektycznym, czyli mogącym żerować na szerokim spektrum gatunków roślin, jednak badania wskazują, że może preferować pewien wąski zakres gatunków, nawet jeśli w środowisku dostępne są również inne[17].
Pasożyty
[edytuj | edytuj kod]
W gniazdach murarki spotkać można szereg gatunków pasożytów, które mogą żerować na pyłku zgromadzonym w gnieździe przez samicę (kleptopasożyty) bądź atakować samą rozwijającą się pszczołę (drapieżniki lub parazytoidy)[18]. Do kleptopasożytów należą m.in. Cacoxenus indagator (muchówka), Chaetodactylus osmiae (roztocz), złotolitka ognista (błonkówka)[18]. Do drapieżników zaliczany jest m.in. barciel pszczołowiec, którego larwy potrafią po zjedzeniu zawartości jednej komórki przegryźć się do kolejnych[18]. Parazytoidy to m.in. Melittobia acasta i Monodontomerus obscurus (błonkówki)[18]. Samice tej drugiej prawdopodobnie odnajdują gniazda gospodarza na podstawie sygnałów zapachowych; u innego przedstawiciela rodzaju wykazano preferencje w stosunku do substancji zapachowych z kokonów i materiału gniazdowego gospodarza[19].
Ponieważ samica w czasie lotów po pokarm pozostawia wejście do gniazda otwarte, ryzyko dostania się do gniazda kleptopasożyta i złożenia przezeń jaja rośnie wraz z czasem, który samica murarki spędza poza gniazdem. Czas zaopatrywania jednej komórki gniazdowej zależy od ilości pokarmu, który ma zostać w niej zgromadzony, a także od wielkości[20] i wieku[21] samicy (mniejsze i starsze osobniki zbierają pokarm wolniej). Aby ograniczyć ryzyko zapasożycenia gniazda, samice mniejsze[20] i starsze[21] produkują proporcjonalnie więcej synów, którzy – jako mniejsza z płci – potrzebują mniej pokarmu do ukończenia rozwoju niż córki.
Hodowla
[edytuj | edytuj kod]Murarka ogrodowa jest często hodowanym gatunkiem pszczoły samotnej[22][23]. Samice mają tendencję do zakładania własnych gniazd w pobliżu miejsca ich macierzystego gniazda[24], a także chętnie gniazdują w dużych zagęszczeniach, więc dostarczenie odpowiedniej ilości materiału gniazdowego i wystawienie w pobliżu kokonów z gotowymi do wygryzienia pszczołami pozwala na stworzenie kolonii gniazdowej.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Osmia bicornis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ www.expertogrody.pl. [dostęp 2012-01-03].
- ↑ a b c Ursula Stichmann-Marny, Erich Kretzschmar: Przewodnik. Rośliny i zwierzęta. Warszawa: Multico, 2006. ISBN 83-7073-429-4.
- ↑ a b Karsten Neumann, Karsten Seidelmann, Microsatellites for the inference of population structures in the Red Mason bee Osmia rufa(Hymenoptera, Megachilidae), „Apidologie”, 37 (1), 2006, s. 75–83, DOI: 10.1051/apido:2005060, ISSN 0044-8435 [dostęp 2017-08-16] (ang.).
- ↑ Fauna Polski – charakterystyka i wykaz gatunków. Bogdanowicz W., Chudzicka E., Pilipiuk I. i Skibińska E. (red.). T. I. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2004. ISBN 83-88147-04-8.
- ↑ Sabine Radmacher, Erhard Strohm, Factors affecting offspring body size in the solitary bee Osmia bicornis (Hymenoptera, Megachilidae), „Apidologie”, 41 (2), 2010, s. 169–177, DOI: 10.1051/apido/2009064, ISSN 0044-8435 [dostęp 2017-08-19] (ang.).
- ↑ Jordi Bosch, Narcís Vicens, Body size as an estimator of production costs in a solitary bee, „Ecological Entomology”, 27 (2), 2002, s. 129–137, DOI: 10.1046/j.1365-2311.2002.00406.x, ISSN 1365-2311 [dostęp 2017-08-19] (ang.).
- ↑ a b c Karsten Seidelmann, The Race for Females: The Mating System of the Red Mason Bee, Osmia rufa (L.) (Hymenoptera: Megachilidae), „Journal of Insect Behavior”, 1, s. 13–25, DOI: 10.1023/A:1020920929613, ISSN 0892-7553 [dostęp 2016-12-28] (ang.).
- ↑ a b Taina Conrad i inni, Female choice in the red mason bee, Osmia rufa (L.) (Megachilidae), „Journal of Experimental Biology”, 213 (23), 2010, s. 4065–4073, DOI: 10.1242/jeb.038174, ISSN 0022-0949, PMID: 21075948 [dostęp 2017-08-15] (ang.).
- ↑ a b Individual development of the red mason bee (Osmia rufa L., Megachilidae) under natural and laboratory conditions [online], www.jas.org.pl [dostęp 2016-12-28].
- ↑ a b Oskar Wasielewski i inni, Ovary growth and protein levels in ovary and fat body during adult-wintering period in the red mason bee, Osmia rufa, „Apidologie”, 42 (6), 2011, s. 749–758, DOI: 10.1007/s13592-011-0084-y, ISSN 0044-8435 [dostęp 2017-08-17] (ang.).
- ↑ M.D. Krunić, L.Ž. Stanisavljević, Supercooling points and diapause termination in overwintering adults of orchard bees Osmia cornuta and O. rufa (Hymenoptera: Megachilidae)., „Bulletin of entomological research”, 96 (3), 2006, s. 323–326.
- ↑ Tadeusz Netczuk, Hodowla murarki ogrodowej (Osmia rufa L.) Portal Pszczelarski – Artykuły, forum i ogłoszenia pszczelarskie [online] [dostęp 2017-08-16] (pol.).
- ↑ a b c Anthony Raw, The biology of the solitary bee Osmia rufa (L.)(Megachilidae), „Ecological Entomology”, 124 (3), 1972.
- ↑ Kenneth W. Cooper, Biology of Eumenine wasps. V. Digital communication in wasps, „Journal of Experimental Zoology”, 134 (3), 1957, s. 469–513, DOI: 10.1002/jez.1401340305, ISSN 1097-010X [dostęp 2017-08-16] (ang.).
- ↑ Karsten Seidelmann, The function of the vestibulum in nests of a solitary stem-nesting bee, Osmia rufa (L.), „Apidologie”, 30 (1), 1999, s. 19–29.
- ↑ Sabine Radmacher, Erhard Strohm, Factors affecting offspring body size in the solitary bee Osmia bicornis (Hymenoptera, Megachilidae), „Apidologie”, 2, s. 169–177, DOI: 10.1051/apido/2009064, ISSN 0044-8435 [dostęp 2016-12-28] (ang.).
- ↑ a b c d Miloje Krunić i inni, The accompanying fauna of Osmia cornuta and Osmia rufa and effective measures of protection, „Bulletin of Insectology”, 58 (2), 2005, s. 141–152, ISSN 1721-8861.
- ↑ Iolanda Filella i inni, The Role of Frass and Cocoon Volatiles in Host Location by Monodontomerus aeneus, a Parasitoid of Megachilid Solitary Bees, „Environmental Entomology”, 40 (1), 2011, s. 126–131, DOI: 10.1603/en10165, ISSN 0046-225X [dostęp 2017-08-16].
- ↑ a b Karsten Seidelmann, Karin Ulbrich, Norbert Mielenz, Conditional sex allocation in the Red Mason bee, Osmia rufa, „Behavioral Ecology and Sociobiology”, 64 (3), 2010, s. 337–347, DOI: 10.1007/s00265-009-0850-2, ISSN 0340-5443 [dostęp 2017-08-19] (ang.).
- ↑ a b Karsten Seidelmann, Open-cell parasitism shapes maternal investment patterns in the Red Mason bee Osmia rufa, „Behavioral Ecology”, 17 (5), 2006, s. 839–848, DOI: 10.1093/beheco/arl017, ISSN 1045-2249 [dostęp 2017-08-19].
- ↑ Murarka ogrodowa – hodowla – Piąty radzi [online], 5ty.pl [dostęp 2017-08-16] (pol.).
- ↑ a, Gospodarstwo kulturowe BioDar – Dr inż. Stanisław Flaga – Ekologia [online], www.biodar.com.pl [dostęp 2017-08-16] (pol.).
- ↑ Schiele Steffan-Dewenter, Nest-site fidelity, body weight and population size of the red mason bee, Osmia rufa (Hymenoptera: Megachilidae), evaluated by mark-recapture experiments, „Entomologia Generalis”, 27 (2), 2004, s. 123–131.