Na srebrnym globie (film)

Na srebrnym globie

Gatunek	science fiction dramat
Rok produkcji	1976–1977
Data premiery	12 maja 1988
Kraj produkcji	Polska
Język	polski
Czas trwania	159 min
Reżyseria	Andrzej Żuławski
Scenariusz	Andrzej Żuławski (na podstawie prozy Jerzego Żuławskiego)
Główne role	Andrzej Seweryn Jerzy Trela Iwona Bielska
Muzyka	Andrzej Korzyński
Zdjęcia	Andrzej J. Jaroszewicz
Scenografia	Tadeusz Kosarewicz Jerzy Śnieżawski
Kostiumy	Magdalena Tesławska
Wytwórnia	Zespół Filmowy „Pryzmat” (1976–1978) Zespół Filmowy Kadr (1986–1987)

Na srebrnym globie – polski film fantastycznonaukowy kręcony w latach 1976–1977 przez Andrzeja Żuławskiego, na podstawie powieści Jerzego Żuławskiego Na srebrnym globie. Rękopis z Księżyca i Zwycięzca. Jego premiera odbyła się dopiero w 1988 roku.

Fabuła

Mała grupka badaczy kosmosu opuszcza Ziemię w poszukiwaniu wolności i szczęścia. Lądują na nieznanej planecie i rozpoczynają budowę nowej cywilizacji. Badacze wkrótce umierają, a ich potomkowie powracają do prymitywnej kultury, wymyślają nowe mity i nowego Boga. Po latach na planecie pojawia się ekspedycja Marka. Potomkowie badaczy kosmosu upatrują w Marku zbawiciela, który wyzwoli ich spod jarzma skrzydlatych potworów Szernów.

Obsada

W filmie wystąpili m.in. (role pierwszoplanowe pogrubione):

• Jerzy Trela – Jerzy
  (dubbingowany przez Michała Bajora)
• Andrzej Seweryn – Marek
• Iwona Bielska – Marta
• Grażyna Dyląg – Ihezal
  (dubbingowana przez Marię Pakulnis)
• Waldemar Kownacki – Jacek
• Jerzy Grałek – Piotr
• Krystyna Janda – Aza
• Elżbieta Karkoszka – Ada
• Maciej Góraj – Jeret
• Henryk Talar – przewodnik Marka
• Leszek Długosz – Tomasz
• Jan Frycz – Tomasz II
• Henryk Bista – Malahuda
• Wiesław Komasa – Aktor
• Erwin Nowiaszek – Aktor II

Produkcja

Andrzej Żuławski, reżyser filmu

Po sukcesie Najważniejsze to kochać Żuławski powrócił z Francji do Polski i uzyskał warunkową zgodę na realizację filmu fantastycznego na podstawie trylogii księżycowej stryjecznego dziadka, Jerzego Żuławskiego. Żuławski założył, że koszt stworzenia filmu będzie stosunkowo niski. Dekoracje miały być minimalne, a jako plenery wykorzystano m.in. Kraków, kopalnię soli w Wieliczce, opuszczoną fabrykę sztucznej benzyny w Policach obok Szczecina oraz plażę w Jastrzębiej Górze. Ogromna część filmu była kręcona na pustyni Gobi w Mongolii, ponieważ ów kraj miał dług za import filmów z Polski. Ekipa filmowa nieustannie zmagała się z brakami logistycznymi – brakowało kostiumów i materiałów do dekoracji. Przy kręceniu zdjęć w Wieliczce ekipa filmowa mierzyła się też z nieustanną groźbą wybuchu metanu.

Zdjęcia do filmu nakręcił Andrzej J. Jaroszewicz. Do tworzenia filmu użyto dwóch obiektywów: 48-milimetrowego oraz szerokokątnego 9,8 mm. Dopiero trzecia część filmu wykorzystywała szerokie spektrum środków technicznych, takie jak ujęcia z kranów kamerowych, jazdy i transfokatory. Budżet produkcyjny filmu wynosił 57,4 miliona ówczesnych (1976) złotych , co jednak na tle ówczesnych superprodukcji pokroju Potopu było sumą niewygórowaną.

Zdjęcia zostały przerwane w 1977 roku decyzją wiceministra kultury i sztuki Janusza Wilhelmiego, który nawet nie poinformował o tym osobiście Żuławskiego. Dekoracje i kostiumy polecono spalić, co w praktyce zniweczyło dalsze prace nad filmem. Na srebrnym globie miał premierę dopiero w 1988 roku i to tylko dlatego, że udało się zrekonstruować zachowany negatyw. Żuławski dokręcił zdjęcia w Warszawie i Krakowie, dodając z offu swój głos wyjaśniający, czego dotyczą brakujące fragmenty. Na srebrnym globie został pokazany w okaleczonej formie w 1988 roku na Festiwalu Filmowym w Cannes, stopniowo zdobywając status dzieła kultowego.

Odbiór

Piotr Kletowski z entuzjazmem pisał o filmie Żuławskiego jako „filmie-legendzie” i „jedynym epickim filmie fantastycznonaukowym w całej historii polskiej kinematografii”. Zdaniem Kletowskiego Na srebrnym globie to rodzaj „Nowej Biblii, ale Biblii pozbawionej pierwiastka transcendencji”. Łukasz Pisarzewski uznał Na srebrnym globie za „opus magnum Żuławskiego” o śmiałości wizji porównywalnej w polskiej kinematografii okresu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wyłącznie z dziełami Andrzeja Wajdy. Richard Brody z „The New Yorkera” ocenił film Żuławskiego jako „jeden z najbardziej ekstrawaganckich wizualnie filmów, jakie kiedykolwiek powstały […] z dziko wirującą kamerą, która przemierza pola, wznosi się nad szczytami wzgórz, przedziera się przez falangi wojowników i obraca się, by ukazać żołnierzy tańczących na plaży przed pomarańczowymi płomieniami” . Robert Birkholc zastrzegał wprawdzie, że dzieło może być hermetyczne w odbiorze, „zachwyca jednak stroną wizualną – brutalne i pełne fantazji obrazy, np. w scenie ukrzyżowania, zapadają głęboko w pamięć”.

W 2024 roku Na srebrnym globie znalazło się na 7. miejscu w zestawieniu najlepszych polskich filmów w historii według portalu Pełna Sala. Julia Palmowska pisała w uzasadnieniu, że film „wprowadza widza w trzygodzinny seans hipnotyczny. Zachwyca estetyczną – barokową wręcz – śmiałością, gnębi mrokiem i szepcze słówka o niezrealizowanych planach. Wprowadza w trans, w którym myśli pędzą pomiędzy humanistycznymi rozważaniami, religijną wątpliwością a zaintrygowaniem tym, czego nie ma i nie będzie”.

Bibliografia

• Richard Brody, On the Silver Globe [online], The New Yorker, 21 lipca 2016 [dostęp 2024-07-29]  (ang.).
• PiotrP. Kletowski PiotrP., „Najważniejsze to kochać”. O filmowej twórczości Andrzeja Żuławskiego, „Kwartalnik Filmowy” (46), 2004, s. 92–108 [dostęp 2024-07-29] .
• KubaK. Mikurda KubaK., Zagadki srebrnego globu [online], Pleograf. Kwartalnik Akademii Polskiego Filmu, nr 4/2018 [dostęp 2024-09-25] .
• ŁukaszŁ. Pisarzewski ŁukaszŁ., W poszukiwaniu opus magnum. Jak oglądać „Na srebrnym globie” Andrzeja Żuławskiego?, „Kwartalnik Filmowy”, nr 77–78, 2012, s. 212–222 [dostęp 2024-07-29] .
• AndrzejA. Żuławski AndrzejA., PiotrP. Kletowski PiotrP., PiotrP. Marecki PiotrP., Żuławski, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2019, ISBN 978-83-66232-18-1 .

Linki zewnętrzne

• Na srebrnym globie w bazie filmpolski.pl
• Na srebrnym globie w bazie IMDb (ang.)
• Na srebrnym globie w bazie Filmweb
• Zdjęcia z filmu Na srebrnym globie w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”