Neonazizm

Krzyż celtycki oraz wolfsangel,
symbole współcześnie popularnie wykorzystywane przez neonazistów

Neonazizm – współczesny skrajnie prawicowy ruch polityczny zmierzający do budowy ustroju opartego na niemieckiej wersji faszyzmu, czyli nazizmu.

Głosi nadrzędność interesów narodowych umieszczając je jednak w szerszym kontekście supremacji rasowej. Odrzuca założenia komunizmu i liberalnej demokracji. Zawiera elementy antysemityzmu, kultu siły i darwinizmu społecznego. W obrębie neonazizmu występuje pewne napięcie pomiędzy dążeniem do pełnej suwerenności narodu (akcentowanym np. przez nacjonalitaryzm o zabarwieniu plemienno-rasowym) a podporządkowaniem działalności politycznej celom „białego internacjonalizmu”. Używa symboliki neonazistowskiej.

Neonazizm czerpie treści do budowy organizacji narodowych z określonej historycznie kultury poszczególnych państw.

Elementy ideologii

Głównymi podstawami ideologii neonazistowskiej są:

• antysemityzm
• antykomunizm
• biała supremacja

Różnice w stosunku do nazizmu

W przeciwieństwie do hitlerowskiego pangermanizmu neonazizm znamionuje panaryjskie pojmowanie większości narodów Europy jako równych sobie. Niemniej główne grupy neonazistowskie, czy to międzynarodowe (Blood & Honor), czy brytyjskie (Combat 18, najbardziej znana organizacja neonazistowska na świecie), czczą pamięć Adolfa Hitlera jako twórcy ideologii narodowego socjalizmu.

Neonazizm nazywany jest tak ze względu na wtórne kontynuowanie ideologii nazizmu po przegranej przez Niemcy II wojnie światowej. Hołdując spuściźnie Trzeciej Rzeszy, posługuje się niekiedy kłamstwem oświęcimskim. Pod wpływem ugrupowań wywodzących się z Stanów Zjednoczonych odwołuje się także do ideologii i symboliki Ku Klux Klanu, rasistowskiej organizacji terrorystycznej białych protestantów anglosaskich.

Neonaziści o orientacji globalnej, nawiązując do koncepcji „nadnarodu” aryjskiego oraz białej rasy, przyjmują stanowisko antynacjonalistyczne.

Neonazizm na świecie

Marsz niemieckich neonazistów w Monachium

Marsz niemieckich neonazistów ku czci Rudolfa Heßa

Neonazizm jest silnie rozwinięty w Stanach Zjednoczonych, Niemczech oraz Rosji. Wśród postaci kojarzonych z ruchami neonazistowskimi znajdują się m.in. Colin Jordan, George Lincoln Rockwell, Savitri Devi, Francis Parker Yockey, William Luther Pierce oraz David Myatt. Do ideowych inspiratorów neonazizmu zaliczany jest m.in. Julius Evola.

Stany Zjednoczone

Pierwsza poprawka do konstytucji, gwarantująca wolność wypowiedzi, którą amerykańskie sądy zinterpretowały bardzo szeroko, aby objąć mowę nienawiści, ograniczając uprawnienia rządu do jej zwalczania.

Niemcy

W Niemczech częste są ataki na ośrodki dla osób starających się o azyl, lub na rodziny przesiedleńców do Niemiec. Grupy bezpośrednio odwołujące się do faszyzmu i hitleryzmu nie mogą legalnie działać w RFN, dlatego tradycyjnie przenoszą swoje demonstracje do Danii, gdzie obowiązuje łagodniejsze prawo w tym zakresie.

Wielka Brytania

Następujące organizacje w Wielkiej Brytanii zostały opisane jako neonazistowskie:

• British Movement
• November 9th Society
• International Third Position
• National Front
• National Socialist Movement
• Flag Group
• League of Saint George
• Combat 18
• White Nationalist Party
• Blood and Honour

Neonazizm w Polsce

Demonstracja polskich neonazistów w 2015 roku

Pierwsze grupki o charakterze neonazistowskim powstały w Polsce w latach 80. w środowisku skinheadów. Ekstremiści wydają własne niskonakładowe czasopisma i podejmują działalność bojówkarską. Istnieją zespoły grające muzykę powielające hasła neonazistów. W kraju funkcjonują lokalne sekcje międzynarodowych organizacji Combat 18 i Blood and Honour.

W ocenie Olgierda Grotta współczesne grupy narodowosocjalistyczne w Polsce w większości przynależą do międzynarodowego neonazizmu. Jego recenzent Arkadiusz Meller wskazuje, że ten politolog w swoich badaniach skupia uwagę na „rachitycznych grupach, środowiskach przeważnie związanych z subkulturami młodzieżowymi, które same określają się jako narodowosocjalistyczne”. Grupki te apoteozują III Rzeszę i jej przywódców, demonstrują wrogość do chrześcijaństwa, a nawet do nacjonalizmu jako kierunku dzielącego „rasę aryjską”. Wielokrotnie odnoszą się pogardliwie do polskiej kultury i tradycji. W swoich publikacjach często stosują język niemiecki oraz przedruki z pism hitlerowskich. Te elementy sprawiają, że pełnią one rolę także czynnika germanizującego .

Neopogańskie i filogermańskie formacje o buntowniczym wizerunku stanowią „niedojrzałe politycznie” zaplecze dla ugrupowań neofaszystowskich lub narodowo-radykalnych, takich jak NOP czy ONR, które w swoich programach nie odwołują się wprost do neonazizmu, choć chętnie sięgają po jego symbolikę i utrzymują stosunki z zagranicznymi ruchami z tego nurtu.

Sytuacja prawna

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 1997 r. nr 78, poz. 483):

Art. 13.

Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa.

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. z 2022 r. poz. 1138, z późn. zm.):

Art. 256.

§ 1. Kto publicznie propaguje nazistowski, komunistyczny, faszystowski lub inny totalitarny ustrój państwa lub nawołuje do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

§ 1a. Tej samej karze podlega, kto publicznie propaguje ideologię nazistowską, komunistyczną, faszystowską lub ideologię nawołującą do użycia przemocy w celu wpływania na życie polityczne lub społeczne.

§ 2. Karze określonej w § 1 podlega, kto w celu rozpowszechniania produkuje, utrwala lub sprowadza, nabywa, zbywa, oferuje, przechowuje, posiada, prezentuje, przewozi lub przesyła druk, nagranie lub inny przedmiot, zawierające treść określoną w § 1 lub 1a albo będące nośnikiem symboliki nazistowskiej, komunistycznej, faszystowskiej lub innej totalitarnej, użytej w sposób służący propagowaniu treści określonej w § 1 lub 1a.

Art. 257.

Kto publicznie znieważa grupę ludności albo poszczególną osobę z powodu jej przynależności narodowościowej, etnicznej, rasowej, wyznaniowej albo z powodu jej bezwyznaniowości lub z takich powodów narusza nietykalność cielesną innej osoby, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

Bibliografia

• OlgierdO. Grott OlgierdO., Faszyści i narodowi socjaliści w Polsce, Kraków: Nomos, 2007, ISBN 978-83-60490-19-8 .
• ArkadiuszA. Meller ArkadiuszA., O. Grott, Faszyści i narodowi socjaliści w Polsce (recenzja), „Historia i Polityka” (8), 2009, s. 221–226 .
• KrzysztofK. Karczewski KrzysztofK., Ani liberalizm, ani marksizm. Koncepcje ideowo-polityczne współczesnego polskiego narodowego radykalizmu na przykładzie Narodowego Odrodzenia Polski [online], 2015 .
• Leszek JakubL.J. Zaborowski Leszek JakubL.J., Przeciw systemowi w imię „Wielkiej Polski”. Geneza Ruchu Narodowego i jego działalność w latach 2012–2015, rozprawa doktorska: Uniwersytet Warszawski, 2020 .
• H-J. Schindler, M. Zaborowski, Mapping Right-Wing Extremism in Central and Eastern Europe, 2023.
• R. Axtmann, Understanding Democratic Politics: An Introduction, 2003.
• A. Moroska-Bonkiewicz, Organizacje skrajne we współczesnej Europie ogólna charakterystyka, 2013.
• Ł. Lewkowicz, Ekstremizm prawicowy Partii Ludowej-Nasza Słowacja w Republice Słowackiej: ideologia i praktyka polityczna, [w:] Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej 20, z. 3, 2022.
• A. Hołub, Niemiecka skrajna prawica wobec systemu politycznego RFN – przypadek Narodowodemokratycznej Partii Niemiec, [w:] Świat Idei i Polityki, t. 4 [15], 2004.
• P. Davies, D. Lynch, Fascism and the Far Right, 2002.
• L. J. Zaborowski, Przeciw systemowi w imię „Wielkiej Polski”? Geneza Ruchu Narodowego i jego działalność w latach 2012–2015, 2020.
• M. Weitzman, R. J. Williams, J. Wald, The Routledge History of Antisemitism, 2023.
• S. von Mering, T. W. McCarty, Right-Wing Radicalism Today: Perspectives from Europe and the US, 2014.
• R. Wilsom, P. Hainsworth, Far Right Parties and Discourse in Europe: A Challenge for our Times, 2012.
• S. Salzborn, German Right-Wing Extremism and Right-Wing Populism: Conceptual Foundations, [w:] Stifled Progress – International Perspectives on Social Work and Social Policy in the Era of Right-Wing Populism (pod red. K. Dunn, ‎J. Fischer), 2019.
• G. Braunthal, Right-Wing Extremism in Contemporary Germany, 2009.
• A. Lochmannová, ‎O. Kolář, Extremism Behind Bars, 2021.
• S. Brockmann, The Freest Country in the World. East Germany's Final Year in Culture and Memory, 2023.
• L. L. Snyder, The New Nationalism, 2003.
• D. F. Crew, Nazism and German Society, 1933-1945, 1994.
• Konrad Adenauer Stiftung, German Democracy on Guard: Confronting Political Extremism, Neo-Nazism, and Xenophobia, 1993.

Linki zewnętrzne

• Neofaszyzm za rogiem, Lech M. Nijakowski
• Neofaszyzm w Polsce – geneza, charakterystyka i zagrożenia, Marta Polaczek. krytyka.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-05-02)].