Niełaz plamisty
| Dasyurus viverrinus | |||
| (G. Shaw, 1800)[1] | |||
 Niełaz plamisty (ubarwienie ciemne) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
niełaz plamisty | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[9] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Niełaz plamisty[10][11][12], kuna workowata[11] (Dasyurus viverrinus) – gatunek ssaka z podrodziny niełazów (Dasyurinae) w obrębie rodziny niełazowatych (Dasyuridae), występujący endemicznie w rozproszonych populacjach na Tasmanii i wyspie Bruny[9][13].
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1800 roku brytyjski zoolog i botanik George Shaw nadając mu nazwę Didelphis viverrinus[1]. Miejsce typowe to obszar Sydney, Nowa Południowa Walia, Australia[13][14][15][4].
W niedawno przeprowadzonych analizach filogenetycznych opartych o dane mitochondrialne i jądrowe Dasyurus viverrinus, D. maculatus, D. geoffroii i D. hallucatus tworzą klad monofiletyczny, z Sarcophiius harrisii jako taksonem siostrzanym[16][17]. D. viverrinus jest wyraźnie genetycznie odmienny od wszystkich innych niełazów, z silnym wsparciem dla jego monofiletyczności w stosunku do kongenerów; jednak jego siostrzany związek z kladem D. geoffroii/D. spartacus/D. albopunctatus lub kladem D. maculatus jest niepewny[14].
Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten gatunek za monotypowy[14].
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]- Dasyurus: gr. δασυς dasus ‘włochaty’; ουρα oura ‘ogon’[18].
- viverrinus: łac. viverrinus ‘jak fretka’, „fretkowaty", od viverra ‘wiwera’[19].
Zasięg geograficzny
[edytuj | edytuj kod]Historycznie niełaz plamisty zamieszkiwał tereny południowo-wschodniej Australii kontynentalnej (głównie w Australii Południowej, Nowej Południowej Walii i Wiktorii) oraz Tasmanii, jednak zasięg występowania zmniejszył się o 50–90%. Ostatni udokumentowany okaz w Australii kontynentalnej został upolowany 31 stycznia 1963. Od tego czasu pojawiały się niepotwierdzone doniesienia o napotkaniu przedstawicieli gatunku. Ostatecznie D. viverrinus występuje tylko w rozproszonych populacjach w Tasmanii i na wyspie Bruny, na której prawdopodobnie był introdukowany. W Nowej Południowej Walii, Australii Południowej i Wiktorii jest uznawany za gatunek regionalnie wymarły[9].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała (bez ogona) samic 28–40 cm, samców 32–45 cm, długość ogona samic 17–24 cm, samców 20–28 cm; masa ciała samic 0,7–1,1 kg, samców 0,9–1,9 kg[15][20]. Pokryty jest miękką, krótką i gęstą sierścią. Owłosiony ogon osiąga długość 21–30 cm. Niełazy występują w dwóch typach ubarwienia. Częściej spotykane – brunatne w kremowobiałe kropki, zaś rzadziej odnotowywane – czarne z białym nakrapianiem. Białe plamki są intensywniejsze na tułowiu, a mniej wyraźne na głowie. Plamy nie występują na ogonie, ale jego zakończenie jest białe. Część brzuszna i kończyny są wybarwione w jaśniejszych kolorach. Zwierzęta o obu typach ubarwienia mogą występować w jednym miocie. Włosy czuciowe (wibryssy) u osobników o ciemnym ubarwieniu są czarne, a u płowych mogą być czarne, brązowe albo białe[21]. Torba jest płytka, wyposażona w 6–8 sutków[11]. W przeciwieństwie do innych gatunków z rodzaju Dasyurus niełaz plamisty ma po 4 palce u stóp kończyn tylnych i po 5 u przednich (inne gatunki mają po 5 palców u stóp wszystkich kończyn). Wzór zębowy: 4.1.2.4-3.1.2.4[22]. Wyjątkową cechą występującą u młodych Niełaza plamistego jest przerwa pomiędzy komorami serca i pomiędzy przedsionkami u noworodków. Dziury te zamykają się po paru dniach[23].
Tryb życia
[edytuj | edytuj kod]Niełaz plamisty wiedzie nocny, naziemny tryb życia. Podczas dnia śpi w wydrążonych pniach lub pod osłoną stosów kamieni. Podczas snu zwija się w kłębek i kładzie uszy. Samica rodzi zazwyczaj 4–8 młodych. Niełazy nadają się do hodowli. Chów jest łatwy[11].
Ekologia
[edytuj | edytuj kod]D. viverrinus żywi się myszami, żabami, ptakami, rybami, młodymi królikami, ale także padliną, owadami i skorupiakami. Zamieszkuje zarówno lasy jak i tereny otwarte – także w pobliżu zabudowań zamieszkałych przez ludzi[11]. Niełaz plamisty urządza swoje legowiska w gęstym runie, pustych pniach, małych jaskiniach, pod budynkami i pod ziemią[21].
Znaczenie w ochronie środowiska
[edytuj | edytuj kod]Niełaz plamisty jest gatunkiem zagrożonym, dla którego głównym zagrożeniem są choroby i dzikie koty. Gatunek ten należy do projektu rządu australijskiego 20 ssaków, do 2020, który jest częścią inicjatywy mającej na celu ochrona rodzimych roślin i zwierząt Australii. Rząd Australijskiego Terytorium Stołecznego wraz z rządem australijskim przeznaczyły 600 tysięcy dolarów na stworzenie bezpiecznego azylu dla niełaza plamistego na kontynencie. W planach priorytetem jest ulepszenie siedlisk, zapewnienie odpowiedniej przestrzeni i optymalnych warunków rozwoju dla tego zagrożonego gatunku[24].
Znaczenie dla gospodarki
[edytuj | edytuj kod]Niełaz plamisty usuwa szkodniki, które niszczą uprawy np. myszy i owady (w tym ich larwy), co wpływa pozytywnie na rolnictwo. Są również atrakcją turystyczną w Tasmanii. D. viverrinus potrafi atakować drób i słabsze zwierzęta hodowane przez farmerów, co wpływa negatywnie na hodowlę[25].
Status zagrożenia
[edytuj | edytuj kod]W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii EN (ang. endangered „zagrożony”)[9].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c G. Shaw: General zoology, or Systematic natural history. T. 1. Cz. 2: Mammalia. London: G. Kearsley, 1800, s. 491. (ang.).
- ↑ F. Hemming (red.). Opinion 257. Rejection for nomenclatorial Purposes of the work by Zimmermann (a. E.W. Von) published in 1777 under the title specimen Zoologiae Geographicae, Quadrupedum Domicilia Ei Migrationes Sistens and Acceptance for the same Purposes of the work by the same author Pubhshed in the period 1778 – 1783 under the title Geographische Geschichte des Menschen, und der Allgemein Verbreiteten Vierfussigen Thiere. „Opinions and declarations rendered by the International Commission on Zoological Nomenclature”. 5 (18), s. 231–244, 1954. (ang.).
- ↑ E.A.W. von Zimmermann: Specimen zoologiae geographicae, quadrupedum domicilia et migrationes sistens. Lugduni Batavorum: Apud Theodorum Haak, et Socios, 1777, s. 489. (łac.).
- ↑ a b N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Dasyurus viverrinus (G. Shaw, 1800). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-07-25]. (ang.).
- ↑ Anonim: Voyage du Gouverneur Phillip à Botany-Bay, avec une description de l’établissement des colonies du port Jackson et de l’ile Norfolk; faite sur des papiers authentiques, obtenus des divers départmens, auxquels on a ajouté les journaux des lieutenans Shortland, Watts, Bail, et du Capitaine Marshall, avec un récit de leurs nouvelles découvertes. Traduit de l’Anglais. Paris: Chez Buisson, 1791, s. 186. (fr.).
- ↑ É. Geoffroy Saint-Hilaire. Note sur les espèces du genre dasyure. „Bulletin des Sciences, par la Société philomathique de Paris”. 3, s. 159, 1803. (fr.).
- ↑ A.G. Desmarest: Nouveau dictionnaire d’histoire naturelle appliquée aux arts: principalement à l’agriculture et à l’économie rurale et domestique: par une societe de naturalistes et d’agricultueurs: avec figures tirees des trois regnes de la nature. T. 24. Paris: Chez Deterville, 1804, s. 10. (fr.).
- ↑ H. Burmeister: Systematische Uebersicht der Thiere Brasiliens: welche während einer Reise durch die Provinzen von Rio de Janeiro und Minas geraës gesammlt oder beobachtet Wurden. T. 1: Säugethiere (Mammalia). Berlin: G. Reimer, 1854, s. 340. (niem.).
- ↑ a b c d A.A. Burbidge, J. Woinarski, Dasyurus viverrinus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2020-2 [dostęp 2020-07-24] (ang.).
- ↑ Zygmunt Kraczkiewicz: Ssaki. Wrocław: Polskie Towarzystwo Zoologiczne – Komisja Nazewnictwa Zwierząt Kręgowych, 1968, s. 81, seria: Polskie nazewnictwo zoologiczne.
- ↑ a b c d e K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 218, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
- ↑ W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 7. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Dasyurus viverrinus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-07-24].
- ↑ a b c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 62. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ a b A. Baker: Family Dasyuridae (Carnivorous Marsupials). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 305. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).
- ↑ P.A. Woolley, C. Krajewski & M. Westerman. Phylogenetic relationships within Dasyurus (Dasyuromorphia: Dasyuridae): quoll systematics based on molecular evidence and male characteristics. „Journal of Mammalogy”. 96 (1), s. 37–46, 2015. DOI: 10.1093/jmammal/gyu028. (ang.).
- ↑ M. Westerman, C. Krajewski, B.P. Kear, L. Meehan, R.W. Meredith, Ch.A. Emerling & M.S. Springer. Phylogenetic relationships of dasyuromorphian marsupials revisited. „Zoological Journal of the Linnean Society”. 176 (3), s. 686–701, 2016. DOI: 10.1111/zoj.12323. (ang.).
- ↑ Theodore Sherman Palmer: Index Generum Mammalium: A List of the Genera and Families of Mammals. Washington: Government Printing Office, 1904, s. 218, seria: North American Fauna. [dostęp 2017-04-21]. (ang.).
- ↑ J. Nijhof: Monotremes; (eierleggende zoogdieren). paulvoorhaar.nl. [dostęp 2023-07-25]. (niderl.).
- ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 45. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- ↑ a b Green R.H., Notes on the Devil (Sarcophilus harrisi) and the Quoll (Dasyurus viverrinus) in nort-eastern Tasmania., 1967.
- ↑ W.A. Clemens, Phylogeny of the marsupials. In: Stonehouse B., Gilmore D. (eds). The Biology of Marsupials. Macmillian, London: 51-68., „The Biology of Marsupials.”, 1977.
- ↑ Runciman S.I.C., Gannon B.J., Baudinette R.V., Central cardiovascular shunts in the perinatal marsupial., 1995.
- ↑ Department of the Environment and Energy, Eastern quoll [online], environment.gov.au, 5 kwietnia 2016 [dostęp 2017-03-20] (ang.).
- ↑ Parks & Wildlife Service Tasmania: Eastern Quoll. Department of Primary Industries, Parks, Water and Environment. [dostęp 2017-04-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-03)]. (ang.).