Niedziela Palmowa
 Giotto, Wjazd do Jerozolimy, kaplica Scrovegnich | |
| Dzień |
7 dni przed Wielkanocą |
|---|---|
| w 2023 |
2 kwietnia (zachód) |
| w 2024 |
24 marca (zachód) |
| w 2025 |
13 kwietnia (zachód) |
| Typ święta | |
| Religie | |
| Zwyczaje | |
| Inne nazwy |
(Druga) Niedziela Męki Pańskiej, |
Niedziela Palmowa („Niedziela Męki Pańskiej”[1], zwana też „Kwietną” lub „Wierzbną”, w formie nadzwyczajnej rytu rzymskiego: „Druga Niedziela Męki Pańskiej”) – święto ruchome w kalendarzu chrześcijańskim przypadające 7 dni przed Wielkanocą. Rozpoczyna Wielki Tydzień. Może wypaść pomiędzy 15 marca a 18 kwietnia.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Święto zostało ustanowione na pamiątkę przybycia Chrystusa do Jerozolimy. Rozpoczyna okres przygotowania duchowego do świąt, będącego wyciszeniem, skupieniem i przeżywaniem męki Chrystusa. Pierwsze znane zapisy dotyczące święta pochodzą z dziennika pątniczki Egerii, a datowane są na lata osiemdziesiąte IV wieku. Z Jerozolimy procesja Niedzieli Palmowej rozprzestrzeniła się na kraje chrześcijańskiego Wschodu[2]. Niedziela Palmowa obchodzona jest w Polsce od średniowiecza. Według obrzędów katolickich tego dnia wierni przynoszą do kościoła palemki, symbol odradzającego się życia.
Od 1986, zgodnie z wolą papieża Jana Pawła II, w Niedzielę Palmową obchodzony był prawie corocznie diecezjalny Światowy Dzień Młodzieży[3] (z wyjątkiem lat, gdy przeprowadzano festiwal międzynarodowy). Po raz ostatni ŚDM odbył się w ramach Niedzieli Palmowej w 2020, od kolejnego roku został przez papieża Franciszka na stałe przeniesiony na Uroczystość Jezusa Chrystusa, Króla Wszechświata[4].
Wjazd do Jerozolimy
[edytuj | edytuj kod]W wieczór poprzedzający wjazd Jezusa do Jerozolimy (Na sześć dni przed Paschą) odbyła się w Betanii w domu Szymona Trędowatego uczta (J 12, 1-11). Wjazd Jezusa do Jerozolimy opisali wszyscy Ewangeliści (Mt 21,1-11; Mk 11,1-11; Łk 19,29-40; J 12,12-19). Będąc w okolicy Betfage, Chrystus polecił swoim dwóm uczniom, by poszli do pobliskiej wsi i przyprowadzili znajdującego się tam osła (w Ewangelii św. Mateusza mowa jest o oślicy i osiołku). Na pytania, czemu to robią, Jezus kazał im odpowiedzieć: Pan go potrzebuje. Gdy to zrobili, Chrystus dosiadł osiołka i na nim wjechał do Jerozolimy. Lud wyszedł mu na spotkanie, słał pod nogi płaszcze i gałązki, wykrzykując: Hosanna! Błogosławiony Ten, który przychodzi w imię Pańskie. Błogosławione królestwo ojca naszego Dawida, które przychodzi. Hosanna na wysokościach! Wydarzenie to miało być spełnieniem słów ze Starego Testamentu: Raduj się wielce, Córo Syjonu, wołaj radośnie, Córo Jeruzalem! Oto Król twój idzie do ciebie, sprawiedliwy i zwycięski. Pokorny – jedzie na osiołku, na oślątku, źrebięciu oślicy (Za 9,9).
Zwyczaje
[edytuj | edytuj kod]Palmy
[edytuj | edytuj kod]
Bogate tradycje ma wykonywanie palm wielkanocnych od VII wieku święconych w Niedzielę Palmową, co zapoczątkował Kościół francuski. Święcenie własnoręcznie wykonanych palm w rozbudowanej formie zachowało się m.in. na Kurpiach w parafii Lipniki i Nysie oraz Łyse, a także w Małopolsce w Lipnicy Murowanej i w Limanowej. W wielu miejscowościach odbywają się coroczne konkursy na najdłuższą i najpiękniej wykonaną palmę[5]. Palmy w Polsce osiągają wysokość od kilkunastu centymetrów do kilkudziestu metrów (wymóg konkursowy – muszą samodzielnie stać). Palmy wykonuje się z różnych materiałów, wykonując rozmaite elementy dekoracyjne.
Charakterystyczne typy w Polsce to przede wszystkim:
- palma wileńska – z różnych rodzajów traw i drobnych kwiatów, suszonych i barwionych na różne kolory ciasno owiniętych wokół kijka/w formie wałeczka[6], długość od 20 do 50–70 cm, spopularyzowana przez Cepelię[7], popularna szczególnie w dużych miastach;
- palma kurpiowska – z bibułowych ręcznie wykonywanych kwiatów, przymocowanych do leszczynowego (lub z młodej sosny) pręta oplecionego dodatkowo borówką, jałowcem, bukszpanem; długość od 2 metrów do 10 metrów[8];
- palma z południa Polski – kilkunastometrowe pręty wierzbowe, wiklinowe albo leszczynowe przewiązane rytmicznie szpagatem lub rzemieniem; na górze czub ze sztucznych kolorowych kwiatów, bazi, bukszpanu, cisu; doczepione kolorowe wstążki[9].
Poza Polską zwyczaj ten przetrwał w południowych Niemczech (palemki wykonane z bukszpanu i bazi) oraz w Austrii (palemki z bazi, ostrokrzewu lub bukszpanu, ozdobione wstążkami)[10].
Zwyczaje i przesądy związane z palemkami:
- połknięcie bazi z poświęconej palmy miało zagwarantować brak bólu głowy i chorób gardła[11]. Pierwotnie mógł być to zabieg magiczny zapewniający płodność[12].
- palemki zatykano za świętym obrazem w domu, a zimą spalano, by popiołu użyć następnie w czasie Środy Popielcowej[13].
- palm nie można było trzymać „do góry nogami” – by nie gziły się krowy[14]
- w zależności od regionu poświęconą palmą obijano na pomyślność boki zwierząt w gospodarstwie albo wręcz przeciwnie (muchy by się trzymały tych krów)[14]
- z poświęconych palm wyjmowano gałązki wierzbowe i utworzone z nich krzyżyki zatykano w glebie na zasianych polach – miało to chronić przyszłe zbiory przed suszą, burzą itp.[15]
Procesje
[edytuj | edytuj kod]Procesje w Niedzielę Palmową były obecne od pierwszych wieków chrześcijaństwa – zapoczątkowane w Jerozolimie, rozpowszechniły się na innych terenach. W Polsce tradycją Niedzieli Palmowej była m.in. procesja z Jezuskiem Palmowym. Obecnie w Polsce w zachowana jest w niewielu miejscowościach (Szydłowcu, Tokarni w powiecie myślenickim i Nowym Stawie w powiecie malborskim). W Tokarni powrócono do tej właśnie tradycji (zaniechanej w XVIII wieku) obnoszenia figury Jezusa na osiołku podczas procesji z palmami[16].
Istotnym elementem tego dnia są też tzw. procesje do pól, np. konne w województwach opolskim i śląskim[17].
Przebierańcy
[edytuj | edytuj kod]Dawnym zwyczajem są Pucheroki, czyli przebierańcy w wysokich czapkach przyozdobionych bibułowymi wstążkami, odwiedzający z oracjami domy rano w Niedzielę Palmową. Zwyczaj jest nadal żywy we wsiach podkrakowskich, m.in. w Bibicach, Zielonkach i Trojanowicach[18].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Niedziela Męki Pańskiej… • Archidiecezja Gnieźnieńska [online], archidiecezja.pl [dostęp 2024-03-18].
- ↑ Ks. Daniel Brzeziński. Niedziela Palmowa Męki Pańskiej: tradycje i współczesność. „Studia Płockie”. 2007, T. 35, s. 54–55.
- ↑ Światowy Dzień Młodzieży – materiały na brewiarz.katolik.pl [ostatnia aktualizacja: 24.03.2010].
- ↑ Od przyszłego roku diecezjalne ŚDM będą odbywać się w uroczystość Chrystusa Króla. opoka.news, 2020-11-22. [dostęp 2021-03-29].
- ↑ W najbliższą niedzielę XXIX Konkurs Palm Wielkanocnych – Aktualności – Limanowa – portal miejski. www.miasto.limanowa.pl. [dostęp 2017-04-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-04-08)].
- ↑ Palmy, palmy wileńskie..., [w:] Teresa Siedlar-Kołyszko, Byli, są. Czy będą...?, Oficyna Wydawnicza Impuls, 2006, s. 269–277, ISBN 83-7308-746-X, ISBN 978-83-7308-746-0.
- ↑ „Polonistyka”, 47, 1994, s. 229.
- ↑ Izabela Kaczyńska, Polska: Festyny, Turnieje, Zloty, Jarmarki, Sport i Turystyka Muza SA, 2006, ISBN 83-7319-885-7, ISBN 978-83-7319-885-2.
- ↑ Barbara Ogrodowska, Święta polskie: tradycja i obyczaj, Alfa, 1996, s. 173.
- ↑ Polska Press Sp. z o.o: Tradycje Wielkiej Nocy w Polsce i Niemczech. www.wiadomosci24.pl. [dostęp 2017-04-08].
- ↑ Niezbędnik katolika – Niedziela Palmowa (II). niezbednik.niedziela.pl. [dostęp 2017-04-07].
- ↑ Muzeum Wsi Kieleckiej, Kielecka teka skansenowska, t. 1, 2000, s. 82.
- ↑ Jan Chłosta, Doroczne zwyczaje i obrzędy na Warmii, Pracownia Wydawnicza „ElSet”, 2009, s. 68, ISBN 83-61602-66-6, ISBN 978-83-61602-66-8.
- ↑ a b Agnieszka Lebeda, Commentaries to the Polish Etnographic Atlas, 2002, s. 190.
- ↑ Kielecka teka skansenowska, t. 1, 91, 2000.
- ↑ Magdalena Michniewska, Kościoły drewniane Karpat i Podkarpacia: przewodnik, Rewasz, 2001, s. 67.
- ↑ Procesje wielkanocne na... koniach. Niezwykłe uroczystości w województwach: opolskim i śląskim [online] [dostęp 2017-04-08].
- ↑ Dariusz Kosiński, Polski Teatr Przemiany, Instytut im. Jerzego Grotowskiego, 2007, s. 115, ISBN 83-923635-3-1, ISBN 978-83-923635-3-8.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Wielki Tydzień – Niedziela Palmowa. brewiarz.katolik.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-04-24)]. – materiały na brewiarz.katolik.pl [ostatnia aktualizacja: 24.03.2010]
