Przejdź do zawartości

Obskurantyzm

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Epistolæ Obscurorum Virorum – Listy ciemnych mężów.

Obskurantyzm (od łac. obscurare, obscurans „zaciemniać, zaciemniający”) – ciemnota umysłowa, wstecznictwo, kołtuństwo, wrogie nastawienie do postępu i oświaty[1] oraz praktyka celowego zapobiegania poznaniu faktów lub szczegółów jakiejś sprawy. Termin powstały w okresie oświecenia określający doktrynę katolicką i nastawienie Kościoła wobec kultury[2]. W satyrycznej wizji Stanisława Kostki Potockiego stolicą obskurantyzmu jest Ciemnogród, a szerzący ciemnotę mieli być odznaczani Orderem Niedźwiadka[3].

Istnieją dwa historyczne i intelektualne znaczenia tego terminu:

  1. Ograniczanie wiedzy przez odcięcie społeczeństwa od jej źródeł,
  2. Styl w literaturze i sztuce charakteryzujący się celową niejasnością, ogólnikowością[4][5].

Termin „obskurantyzm” pochodzi od tytułu szesnastowiecznej satyry Epistolæ Obscurorum Virorum powstałej w Niemczech.[potrzebny przypis] W XVIII wieku filozofowie okresu oświecenia określali tym terminem działania wrogie oświeceniowej koncepcji szerzenia wiedzy.

Obskurantyzm jest elementem nurtów: antyintelektualizmu, elitaryzmu oraz fundamentalizmu religijnego[6]. Według tych poglądów wiedza powinna być dostępna jedynie dla klasy rządzącej, natomiast ogół społeczeństwa uznaje się za niegodny poznania faktów i prawdy. Obskurantyzm jest zasadniczo antydemokratyczny[7][8]. W osiemnastowiecznej Francji markiz de Condorcet dowodził, że obskurantyzm arystokracji doprowadził do problemów społecznych, które stały się przyczyną rewolucji francuskiej. W XIX wieku matematyk William Kingdon Clifford opisał obskurantyzm duchownych, którzy w prywatnych rozmowach zgadzali się z teorią ewolucji, publicznie zaś krytykowali teorię jako pogląd niechrześcijański.

Obskurantyzm jest związany zwykle z religijnym fundamentalizmem, jest jednak udzielnym poglądem nie związanym z doktrynami teologicznymi. Fundamentalizm zakłada szczere wyznanie wiary, obskurantyzm zakłada manipulację wiarą jako praktykę polityczną[6]. Realizując swoje cele obskuranci ograniczają możliwość pogłębiania, szerzenia i publikowania wiedzy oraz dowodów przeciwnych wspólnej wierze w „status quo”, w którym rządzi naród, co jest lokalną odmianą niezbędnego, tzw. szlachetnego kłamstwa (ang. noble lie), pojęcia wprowadzonego do dyskursu politycznego przez Platona w roku 380 p.n.e. Stąd utrzymywanie „status quo” jako ograniczenia wiedzy noszącego znamiona obskurantyzmu stosowane jest zarówno przez pronaukowych reformatorów w ruchach religijnych[6] oraz sceptyków, takich jak Henry Louis Mencken, a także w krytyce religii[9].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Słownik wyrazów obcych. Praca zbiorowa. Warszawa: PWN, 1980, s. 520.
  2. Zygmunt Poniatowski: Mały słownik religioznawczy. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1969, s. 306.
  3. Wiadomości Brukowe. Wybór artykułów Ossolineum, DeAgostini, Warszawa 2003, s.13.
  4. merriam-webster – obscurantism. [dostęp 2012-10-06]. (ang.).
  5. Definition of obscurantism. [dostęp 2012-10-06].
  6. a b c Syed, I. (2002) "Obscurantism". From: Intellectual Achievements of Muslims. New Delhi: Star Publications. Excerpt available online. Retrieved on: 4 August 2007.
  7. Seymour M. Hersh, "Selective Intelligence", The New Yorker, 12 May 2003, accessed June 1, 2007.
  8. Brian Doherty, "Origin of the Specious: Why Do Neoconservatives Doubt Darwin?", Reason Online July 1997, accessed 16 February 2007.
  9. Mencken, H.L. (2002). H.L. Mencken on Religion. Prometheus Books. ISBN 978-1-57392-982-0