Obszar chroniony

Obszar chroniony – wydzielony geograficznie obszar, który objęty jest ochroną lub specjalnym zagospodarowaniem mającym na celu jego ochronę. Tworzony jest na terenie o ciekawym krajobrazie lub o dużych walorach przyrodniczych i podlega ochronie prawnej. W prawie wodnym obszar chroniony, to obszar o specjalnym użytkowaniu, wobec którego obowiązują wzmożone regulacje prawne, np. ujęcie wody pitnej, także obszar chroniony ze względów przyrodniczych.

Obszary chronione to jedna z form ochrony przyrody. Istnieje duża rozmaitość form i zakresu tej ochrony. W ścisłych rezerwatach przyrody wykluczona jest jakakolwiek ingerencja człowieka, a nawet często są one niedostępne dla turystów. W obszarach chronionego krajobrazu ludzie normalnie mieszkają, prowadzą działalność rolniczą i inną, ochrona sprowadza się tylko do wykluczenia niektórych form tej działalności, np. zakładania dużych kopalni odkrywkowych czy wielkich zakładów przemysłu ciężkiego.

Zgodnie z definicją IUCN obszar chroniony to „jasno określona przestrzeń geograficzna ustanowiona, przeznaczona i zarządzana za pomocą regulacji prawnych lub innych skutecznych środków w celu osiągnięcia długoterminowej ochrony przyrody oraz powiązanych z nią usług ekosystemowych i wartości kulturowych"^[1]. Wartym podkreślenia jest zatem brak konieczności formalnoprawnego rozpoznania obszaru chronionego, co ma szczególne znaczenie w kontekście prywatnych obszarów ochrony przyrody.

Historia i źródła prawa

Regulacje międzynarodowe

Od początków XX wieku zaczęły powstawać pierwsze organizacje i systemy prawne służące ochronie przyrody. Obecnie przeważająca część inicjatyw dotyczących ochrony przyrody pochodzi od Agendy ONZ ds. środowiska, w skrócie jako UNEP (Program Środowiskowy Narodów Zjednoczonych). Jej najważniejszym dziełem jest Konwencja o bioróżnorodności biologicznej, która została utworzona i podpisana w roku 1992 podczas Konferencji Narodów Zjednoczonych „Środowisko i Rozwój” w Rio de Janeiro. Dokumentu ten zakłada przede wszystkim trwałe i równoważone użytkowanie globalnych zasobów przyrodniczych, co ma nie dopuścić do nieodwracalnego niszczenia gatunków roślin i zwierząt oraz ekosystemów.

Polska

Obowiązek ochrony przyrody w Polsce reguluje ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody ze zmianami^[2]. Z kolei uwarunkowania dotyczące ochrony wód, w tym obszarów chronionych, reguluje prawo wodne^[3].

W Polsce za jedną z pierwszych form ochrony przyrody uznaje się statut Kazimierza Wielkiego z 1347 r., który zakazywał wyrębu drzew w cudzych lasach. W następnych latach sprawy te były regulowane przez Statut Warcki z roku 1423 oraz inne przepisy. Pod koniec XVI wieku powstało królewskie rozporządzenie nakazujące ochronę ginącego tura, które było pierwszą w pełni świadomą ochroną.

Według ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody formami ochrony przyrody w Polsce są: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary Natura 2000, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe oraz ochrona gatunkowa roślin, zwierząt, grzybów.

Pierwszymi podstawami prawnymi, jakie odnoszą się do sieci Natura 2000 są dwa akty prawne UE:

Dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (tzw. dyrektywa ptasia – Obszary Specjalnej Ochrony);
Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (tzw. dyrektywa siedliskowa – Specjalne Obszary Ochrony).

Dokumenty te zawierają szczegółowe cele, jednak metody ich osiągania każde państwo opracowuje we własnym zakresie^[4].

Rodzaje obszarów chronionych

Ochrona przyrody

Ochrona wód

obszary wód przeznaczonych do poboru wody na potrzeby zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia
obszary wód przeznaczonych do ochrony gatunków zwierząt wodnych o znaczeniu gospodarczym
obszary wód przeznaczonych do celów rekreacyjnych, w tym kąpieliskowych
obszary wód wrażliwe na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych
obszary narażonych na zanieczyszczenia związkami azotu, pochodzącymi ze źródeł rolniczych (OSN)
obszary przeznaczone do ochrony siedlisk lub gatunków, ustanowione w ustawie o ochronie przyrody, dla których utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie.

Wokół ujęć wody ustanawiane są strefy ochronne ujęć wody. Wokół zbiorników wodnych mogą być zaś ustanawiane obszary ochronne zbiorników wód śródlądowych.

Zobacz też

Przypisy

↑ NigelN. Dudley NigelN., Guidelines for applying protected area management categories, IUCN, 2008, DOI: 10.2305/iucn.ch.2008.paps.2.en, (dostęp:, 3, grudnia, 2023)., ISBN 978-2-8317-1086-0 [dostęp 2023-12-03] .
↑ Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2022 r. poz. 916)
↑ Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U. z 2015 r. poz. 469)
↑ (red.) Bogusław Sawicki, Marian Harasimiuk, Rola obszarów chronionych w rozwoju edukacji, turystyki i gospodarki, Wydawnictwo FREL 2014, s. 7-8.

Linki zewnętrzne

Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody. rop.mos.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-01-01)].
World Database on Protected Areas (ang.)
IUCN World Commission on Protected Areas (ang.)

[1] NigelN. Dudley NigelN., Guidelines for applying protected area management categories, IUCN, 2008, DOI: 10.2305/iucn.ch.2008.paps.2.en, (dostęp:, 3, grudnia, 2023)., ISBN 978-2-8317-1086-0 [dostęp 2023-12-03] .

[2] Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2022 r. poz. 916)

[3] Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U. z 2015 r. poz. 469)

[4] (red.) Bogusław Sawicki, Marian Harasimiuk, Rola obszarów chronionych w rozwoju edukacji, turystyki i gospodarki, Wydawnictwo FREL 2014, s. 7-8.

[1]

[2]

[3]

[4]