Owadopylność

Muchówka zapylająca kwiat

Pszczoła oblepiona pyłkiem kwiatowym

Owadopylność (entomogamia, entomofilia) – jeden z zoogamicznych sposobów zapylania oznaczający zapylanie kwiatów przez owady przenoszące pyłek. Owadopylność jest zależnością mutualistyczną, powstała na drodze koewolucji.

Przystosowania roślin do owadopylności

Kwiaty roślin wykazują szereg przystosowań zwabiających owady i umożliwiających zapylenie:

• barwne, duże kwiaty lub drobne kwiaty zebrane w duże kwiatostany,
• zapach okwiatu,
• ukryte w głębi kwiatu miodniki – owad, chcąc się do nich dostać, musi otrzeć się o pylniki lub znamię słupka,
• produkowanie dużej ilości pyłku,
• wykształcenie pyłku o dużych, lepkich ziarnach, bogatych w substancje odżywcze.

Kolorowe plamy i lśniące włoski wskazują owadom drogę do ukrytych w głębi kwiatu miodników. Jeżeli kwiaty są małe, zebrane są w duży, widoczny z daleka kwiatostan. Tak jest np. u słonecznika i u innych roślin z rodziny astrowatych i innych rodzin. Kwiaty niektórych roślin np. berberysu, mają specjalną budowę, dzięki której pod ciężarem owada pręcik przegina się, obsypując go pyłkiem. Niektóre kwiaty stanowią dla owadów pułapkę. Np. u obuwika pospolitego kwiaty zamykają się, uniemożliwiając owadowi wyjście przez długi czas, co daje pewność zapylenia kwiatu przez wiercącego się w środku owada.

Przystosowania owadów

Owad z rodziny pszczołowatych podczas zapylania kwiatu orlika pospolitego. Widoczny aparat gębowy, służący do zlizywania nektaru

Owady korzystają z pobieranego nektaru i pyłku, jednocześnie zapylają kwiaty. Do owadów zapylających kwiaty należą głównie: błonkówki, muchówki, motyle, chrząszcze. Największą rolę odgrywają należące do błonkówek pszczoły (Apoidea), szczególnie pszczoła miodna. Owady specjalizujące się w odżywianiu nektarem i pyłkiem kwiatów posiadają specjalne przystosowania, np. aparat gębowy typu ssącego (u motyli długa zwijana trąbka). Pszczoła miodna na odnóżach posiada specjalne koszyczki do zbierania pyłku.

Specjalizacja w zapylaniu

Niektóre owady wykazują specjalizację – przystosowanie do zapylania tylko określonych gatunków roślin. Szczególnym przykładem są tu np. bleskotki, które zapylając kwiaty figowca składają w nich jaja, a rozwijający się z zapłodnionych kwiatów owoc stanowi inkubator i pożywienie dla niewielkich larw bleskotki. Innym przykładem specjalizacji do zapylania tylko przez wąska grupę owadów są kwiaty zapylane przez muchy (Cantharofilia) – wydzielają woń podobną do zapachu padliny.

Owady monolektyczne

Owady monolektyczne wykorzystują pyłek z jednego gatunku lub rodzaju rośliny.

Przykłady owadów monolektycznych:

• Hoplitis anthocopoides odwiedzają żmijowiec zwyczajny,
• Macropis europaea – tojeść,
• Melitta haemorrhoidalis i Melitta wankowiczi – dzwonki,
• Melitta nigricans – krwawnicę pospolitą,
• Melitta tricincta – zagorzałek późny.

Owady oligolektyczne

Owady oligolektyczne to takie, których wszystkie samice żyjące na tym samym obszarze zbierają pyłek z kilku blisko spokrewnionych roślin jednego gatunku lub rodzaju, nawet jeżeli mają do dyspozycji pyłek innych roślin.

Przykłady owadów oligolektycznych:

• Dasypoda braccata – zapylają szczeciowate,
• spójnica lucernowa i Melitta udmurtica – rośliny motylkowe.

Owady polilektyczne

Owady polilektyczne nie wykazują specjalizacji w zbieraniu pyłku z określonych roślin.

Przykłady owadów polilektycznych:

• żyjące w Europie pszczoły miodne,
• większość smuklikowatych,
• niektóre miesiarkowate.

Zobacz też

• Anemogamia
• Biochemia zapylania roślin
• Hydrogamia
• Zoogamia

Bibliografia

• Stanisław Tołpa, Jan Radomski: Botanika. Podręcznik dla Techników Rolniczych. Warszawa: PWRiL, 1971. Brak numerów stron w książce
• Morfologia funkcjonalna roślin. [dostęp 2009-02-17].