Pandemia grypy hiszpanki
 Oddział pierwszej pomocy w Fort Riley | |
| Choroba | |
|---|---|
| Wirus | |
| Lokalizacja | |
| Pierwsze wystąpienie | |
| Data wystąpienia |
styczeń 1918 |
| Potwierdzone przypadki |
globalnie – nieznane |
| Ofiary śmiertelne |
globalnie – ok. 50 000 000 osób |
Pandemia grypy hiszpanki[1][2] (hiszpanka[3] lub grypa hiszpańska[4]) – pandemia wywołana przez wyjątkowo groźną odmianę podtypu H1N1 wirusa A grypy, do której doszło w latach 1918–1920[5][6], znana pod potoczną nazwą „hiszpanka”.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Pandemia przetoczyła się w okresie 12 miesięcy w latach 1918–1919, w trzech osobnych falach, przez Europę, Azję, Afrykę i Amerykę Północną.
Pierwsza fala nadeszła wiosną 1918, była wysoce zakaźna, ale łagodna w przebiegu i nie wzbudziła zaniepokojenia[7]. Pierwszy przypadek został odnotowany w hrabstwie Haskell w stanie Kansas w USA w styczniu 1918 roku. Niewielka liczba mieszkańców hrabstwa Haskell została wcielona do wojska w Fort Riley w Kansas, gdzie 4 marca 1918 kucharz Albert Gitchell zgłosił się do lekarza z temperaturą 39,5 °C. Wkrótce dołączyli do niego kapral Lee Drake i sierżant Adolph Hurby. W ciągu dwóch dni u 522 mężczyzn w obozie zaobserwowano objawy infekcji[8].
Druga fala, od sierpnia 1918, odznaczała się niezwykle wysoką śmiertelnością. Wystąpiła jednocześnie w trzech rejonach: w Breście we Francji, w Bostonie w USA i we Freetown w Sierra Leone[7]. Największe ogniska grypy występowały na froncie i w obozach, skąd choroba z łatwością przenosiła się na ludność cywilną. Nawet przy najlepszej opiece medycznej 1/3 chorych umierała. Do Europy grypę sprowadzili amerykańscy żołnierze. Jako że ich transporty docierały głównie do portów we Francji, kraj ten stał się wylęgarnią zarazy[9]. Pandemia grypy była także przyczyną licznych śmierci jeńców podczas wojny polsko-bolszewickiej i po niej[10].
Trzecia fala pandemii miała miejsce między końcem 1918 a marcem 1919 i nierównomiernie, lecz z podobnym nasileniem rozwijała się w Stanach Zjednoczonych oraz w niektórych częściach Europy[9]. Ostatnie zarażenia odnotowywano w 1920 roku[11], jednak ostatnia fala cechowała się mniejszą śmiertelnością niż dwie poprzednie[12][13].
Zakres geograficzny
[edytuj | edytuj kod]Pandemia rozwinęła się na całym świecie, z wyjątkiem nielicznych wolnych od niej obszarów, takich jak: wyspy Świętej Heleny, Nowa Gwinea i kilka wysp na Pacyfiku, a być może również centralne obszary Azji, Afryki i Ameryki Południowej[7]. Australia dzięki wprowadzeniu szczelnej blokady transportu morskiego, ustrzegła się zawleczenia grypy aż do 1919 roku (kiedy nie była ona już tak zabójcza)[14].
Popularna jej nazwa („hiszpanka”) pochodzi od powszechnej opinii, jakoby pandemia szczególnie mocno rozwinęła się w Hiszpanii. Wrażenie to było skutkiem tego, że walczące w I wojnie światowej kraje, w których rozwijała się pandemia grypy, cenzurowały informację o skali zachorowań i śmiertelności, aby nie osłabiać morale (liczba zgonów była większa niż straty wojenne). Hiszpania pozostawała neutralna w wojnie i informacje o pandemii były otwarcie publikowane, stąd też wrażenie wysokiej zachorowalności[7].
Śmiertelność
[edytuj | edytuj kod]Śmiertelność grypy hiszpanki jest trudna do oceny, jednak na podstawie danych wojskowych można ją oszacować na 5–10%. W zamkniętych społecznościach śmiertelność była jeszcze wyższa. W Bostonie zachorowało 10% ludności. 2/3 chorych zmarło. W całej armii Stanów Zjednoczonych zachorowało 20%[7].
Liczba ofiar „hiszpanki” znacznie przewyższyła liczbę ofiar frontów I wojny światowej. Na grypę i jej powikłania zmarły 24 tysiące osób amerykańskiego personelu wojskowego (amerykańskie straty bojowe wyniosły 34 tysiące osób). W Wielkiej Brytanii zmarło 150 tysięcy osób[7].
Podawane są różne szacunki śmiertelności na całym świecie: od 21–25 mln[7] do 50–100 mln[15]. Była pierwszą pandemią od czasów czarnej śmierci (1347–1350) o tak wysokiej śmiertelności[7]. Zachorowało na nią ok. 500 mln ludzi, co stanowiło wówczas 1/3 populacji świata[16][17].
Śmierć ofiar grypy hiszpanki była w większości spowodowana wirusowym krwotocznym zapaleniem płuc, które zabijało w ciągu kilku pierwszych dni choroby. W wypadkach, kiedy pacjent przeżył pierwszą krytyczną fazę choroby, często przyczyną zgonu było bakteryjne zapalenie płuc[18].
Osoby, które zachorowały w pierwszym ataku epidemii, wykazywały odporność na nią w następnych falach zachorowań. W czasie pandemii podawano w wątpliwość, czy rzeczywiście zachorowania były spowodowane przez grypę. Pierwsza fala miała stosunkowo łagodny przebieg, natomiast druga niosła niespotykaną do tej pory śmiertelność[19].
Profil wiekowy
[edytuj | edytuj kod]Nietypową cechą tej pandemii był odwrócony profil wiekowy jej ofiar. Umierali przede wszystkim ludzie młodzi i w średnim wieku (20–40 lat), podczas gdy zwykle na grypę umierają dzieci, osoby starsze i z osłabioną odpornością[20]. W relacjach z pandemii podkreślano, że liczba zgonów w młodszym wieku przekraczała liczbę zgonów w starszym wieku, np. w Szwajcarii znacznie poważniejszy przebieg zachorowań stwierdzono u osób w przedziale wiekowym 20–49 lat[21].
Uczeni z University of Wisconsin-Madison w USA, badając zakażone wirusem hiszpanki makaki, doszli do wniosku, że to nie sam wirus był bezpośrednio odpowiedzialny za wysoką śmiertelność wśród zarażonych. Kierujący badaniami Yoshihiro Kawaoka twierdzi, że małpy zabił ich własny układ odpornościowy. Okazało się, że atak układu odpornościowego na zakażone płuca, wywołany hipercytokinemią, był tak silny, iż niszczył płuca. Wyjaśnia to, dlaczego (w odróżnieniu od normalnej grypy) hiszpanka zabijała głównie młodych ludzi – to właśnie młode osoby mają najsilniej działający układ odpornościowy[22][23].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Jan Wnęk: Pandemia grypy hiszpanki (1918–1919) w świetle polskiej prasy.
- ↑ Wytyczne do przygotowania placówek medycznych na wypadek wystąpienia pandemii grypy, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, Warszawa 2018, s. 5.
- ↑ Tomasz Zahorski, Iga Zendran: Złoty wiek grypy. Krótka historia pandemii, s. 95.
- ↑ Witold Nowicki. Kilka słów o t. zw. grypie hiszpańskiej. „Kurjer Lwowski”. Nr 494, s. 10, 25 października 1918.
- ↑ Anton Erkoreka, The Spanish influenza pandemic in occidental Europe (1918–1920) and victim age, „Influenza and Other Respiratory Viruses”, 4 (2), 2010, s. 81–89, DOI: 10.1111/j.1750-2659.2009.00125.x, ISSN 1750-2640, PMID: 20167048, PMCID: PMC5779284 [dostęp 2020-03-20].
- ↑ Analysis of Spanish flu cases in 1918-1920 suggests transfusions might help in bird flu pandemic [online], EurekAlert! [dostęp 2020-03-20] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h Cartwright i Biddiss 2002 ↓.
- ↑ Barbara J Starmans: Spanish Influenza of 1918. thesocialhistorian.com. (ang.).
- ↑ a b Spanish Influenza in North America, 1918–1919. harvard.edu. (ang.).
- ↑ Andrzej Fedorowicz: Człowiek, który ratował bolszewickich jeńców w Strzałkowie – fakty o polskich obozach 1920 roku. amaf.pl. [dostęp 2017-07-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-01-26)].
- ↑ Laura Cilek, Gerardo Chowell, Diego Ramiro Fariñas, Age-Specific Excess Mortality Patterns During the 1918–1920 Influenza Pandemic in Madrid, Spain, „American Journal of Epidemiology”, 187 (12), 2018, s. 2511–2523, DOI: 10.1093/aje/kwy171, ISSN 0002-9262, PMID: 30124746, PMCID: PMC6454514 [dostęp 2020-03-20].
- ↑ Internet Archive, A cruel wind. Pandemic flu in America, 1918-1920, Murfreesboro, Tenn.: Timberlane Books, 2008 [dostęp 2020-03-20].
- ↑ Janice. Bailie, A cruel wind. Pandemic flu in America, 1918-1920, Murfreesboro, Tenn.: Timberlane Books, 2008, ISBN 978-0-9715428-1-5, OCLC 233522832 [dostęp 2020-03-20].
- ↑ Influenza Pandemic in Australia 1918-19, Melbourne Statistics. auspostalhistory.com. (ang.).
- ↑ Johnson, Niall P. A. S. „Updating the Accounts: Global Mortality of the 1918–1920 „Spanish” Influenza Pandemic”. Bulletin of the History of Medicine – Volume 76, Number 1, Spring 2002, s. 105–115.
- ↑ Frost WH. Statistics of influenza morbidity. Public Health Rep. 1920;35:584–97.
- ↑ Burnet F, Clark E. Influenza: a survey of the last 50 years in the light of modern work on the virus of epidemic influenza. Melbourne: MacMillan; 1942.
- ↑ John F. Brundage, G. Dennis Shanks: Deaths from Bacterial Pneumonia during 1918–19 Influenza Pandemic. cdc.gov, sierpień 2008. [dostęp 2017-07-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-07-27)]. (ang.).
- ↑ Knobler SL, Mack A, Mahmoud A, et al.: The Threat of Pandemic Influenza: Are We Ready? Workshop Summary.. National Academies Press, 2005. ISBN 978-0-309-09504-4.
- ↑ Jeffery K. Taubenberger, David M. Morens, 1918 Influenza: the Mother of All Pandemics, „Emerging Infectious Diseases”, 12 (1), 2006, s. 15–22, DOI: 10.3201/eid1201.050979, PMID: 16494711, PMCID: PMC3291398 (ang.).
- ↑ Catherine E Ammon: Spanish flu epidemic in 1918 in Geneva, Switzerland.. styczeń 2003. DOI: 10.1016/S0531-5131(01)00337-5. (ang.).
- ↑ D. Ann Herring, Alan C. Swedlund: Plagues and Epidemics: Infected Spaces Past and Present. Berg, 2010, s. 185. ISBN 978-1-84788-755-9.
- ↑ New tests reveal why 1918 flu was so deadly. nbcnews.com, 17 stycznia 2007. (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Frederick F. Cartwright, Michael Biddiss: Niewidoczny wróg. Zarazy i historia. Warszawa: Jakość Wiedzy, 2002, s. 154–156. ISBN 978-83-89344-08-3.
