Polska Armia Ludowa
| PAL | |
| Państwo | |
|---|---|
| Historia | |
| Data sformowania |
7 kwietnia 1943 |
| Data rozformowania |
22 stycznia 1945[1] |
| Pierwszy dowódca | |
| Dane podstawowe | |
| Podporządkowanie | |
| Liczebność | |
Polska Armia Ludowa (PAL) – lewicowa konspiracyjna organizacja zbrojna z okresu II wojny światowej działająca w latach 1943–1945.
Geneza i powstanie
[edytuj | edytuj kod]PAL została utworzona w Warszawie 7 kwietnia 1943. Pierwotna nazwa tej organizacji brzmiała Armia Ludowa, jednak ostateczną nazwę dla tej organizacji ustalono po 15 lipca 1943 r., po ukazaniu się artykułu w organie centralnym PPR „Trybuna Wolności”, w którym została rzucona myśl przekształcenia Gwardii Ludowej w Armię Ludową – po tym terminie niektóre oddziały GL PPR po dokonaniu akcji zostawiały pokwitowania jako Armia Ludowa, dlatego dodano na początku do nazwy przymiotnik „polska”[4]. Początkowo do nowo zorganizowanej armii, która została nazwana Polską Armią Ludową, weszła Milicja Ludowa RPPS i część Komendy Obrońców Polski, która po rozbiciu nie podporządkowała się Armii Krajowej, oraz część oddziałów Gwardii Obrony Narodowej, grup szturmowych „ZEW”, a od października 1943 także oddziały wojskowe Polskiej Ludowej Akcji Niepodległościowej. Organizacje współtworzące PAL weszły do niej na zasadach autonomii i z zachowaniem własnych nazw. Naturalnymi częściami składowymi PAL – jak przewidywali jej twórcy – obok oddziałów robotniczych winny być oddziały chłopskie Batalionów Chłopskich oraz pracownicy umysłowi i zawodowi wojskowi, którzy dostarczali kadr dla tej armii. Kierownictwo PAL liczyło na pomoc materialną ze strony ZSRR, co umożliwiłoby rozszerzenie walki przeciwko niemieckiemu okupantowi, jak i skupienie większych sił demokratycznych. Komendantem organizacji był Henryk Borucki, ps. „Czarny”. Szefem sztabu i zastępcą komendanta głównego oraz dowódcą Okręgu Warszawskiego PAL był pułkownik Julian Skokowski ps. „Zaborski”, dawny dowódca murmańczyków. Zastępcą dowódcy PAL z ramienia KC RPPS był kierownik Wydziału Wojskowego RPPS Jan Mulak ps. „Franciszek”[5].
W ślad za organizacją armii podjęto próbę stworzenia demokratycznej reprezentacji politycznej, której zadaniem byłoby utworzenie rządu polskiego na platformie centrolewu. Późną jesienią powstał przy udziale Robotniczej Partii Polskich Socjalistów i innych grup demokratycznych Naczelny Komitet Ludowy Zjednoczonych Stronnictw Demokratycznych i Socjalistycznych, który w swej deklaracji programowej przyjął zasadę natychmiastowego przeprowadzenia reformy rolnej bez wykupu i uspołecznienia środków produkcji. Dla podkreślenia negatywnego stosunku do rządu londyńskiego deklaracja NKL zrywała z konstytucją z 1935, która stanowiła podstawę legalizmu rządu londyńskiego. Przewodnictwo NKL objął Wacław Barcikowski, sekretarzem wybrany został Stanisław Chudoba, młody przywódca RPPS. NKL spełniał funkcję zwierzchnika politycznego PAL-u. Po przystąpieniu do NKL-u kolejnych grup demokratycznych i syndykalistycznych NKL został przekształcony na Centralny Komitet Ludowy, którego postulaty społeczne i polityczne zostały sformułowane w deklaracji CKL-u z 4 marca 1944. Podstawowym postulatem społecznym deklaracji CKL-u była również natychmiastowa reforma rolna bez wykupu, przeprowadzona przez chłopskie komitety gminne, uspołecznienie kluczowych gałęzi przemysłu przy pomocy komitetów fabrycznych, które w momencie usuwania okupanta nie dopuszczą do powrotu obcych i rodzimych kapitalistów. W polityce zagranicznej, stojąc na platformie współpracy ze wszystkimi państwami, deklaracja kładła specjalny nacisk na konieczność dobrosąsiedzkich stosunków z ZSRR. W sprawie granic wschodnich CKL stał na stanowisku granic narodowościowych. Na odcinku wojskowym CKL, będący zwierzchnikiem politycznym PAL, uważał, że zarówno Armia Ludowa, PAL, Armia Krajowa, Armia Polska w ZSRR, jak i inne oddziały emigracyjne stanowić winny części składowe jednej Armii Polskiej, na czele której stanie naczelny dowódca, powołany przez rząd, oparty na woli narodu wyrażonej w warunkach niepodległości. Koncepcja CKL-u była niewątpliwie próbą kompromisu między Krajową Radą Narodową a Radą Jedności Narodowej.
Działania zbrojne poza Warszawą i udział w powstaniu w stolicy
[edytuj | edytuj kod]Polska Armia Ludowa działała głównie w Warszawie i na terenach przedwojennego województwa warszawskiego oraz w Lublinie i na terenach przedwojennych województw lubelskiego, łódzkiego i kieleckiego. Jej działalność koncentrowała się głównie na sabotażu kolejowym (tzw. kolejówkach) i propagandzie. Istniało kilka oddziałów partyzanckich PAL, w tym dwa oddziały Milicji Ludowej RPPS.[6] Wybrane akcje Polskiej Armii Ludowej to na przykład:
- 13–14 czerwca 1943 grupa bojowa PAL wywodząca się z socjalistycznych oddziałów Milicji RPPS wykonała akcję spalenia wojskowych magazynów materiałów pędnych w Forcie Wawrzyszewskim. W jej rezultacie zginęło również kilku żołnierzy niemieckich. Akcją dowodził komendant ML RPPS – Władysław Andrzejczak[7][8]
- 25 czerwca 1943 grupa bojowa PAL zastrzeliła w Skierniewicach szefa Arbeitsamtu, Rittera[9][niewiarygodne źródło?].
- 10 września 1943 oddział PAL zniszczył niemieckie kino „Tęcza” w Warszawie na Żoliborzu[10][niewiarygodne źródło?].
- 30 marca 1944 oddział PAL zaatakował i zdobył kasę Gestapo, zwaną „Bankiem Mienia Pożydowskiego”, konfiskując 10 mln złotych, ściągniętych z ludności Warszawy jako kontrybucja[11][niewiarygodne źródło?].
- 2 lipca 1944 oddział PAL rozbił samochód z gestapowcami pod Starą Miłosną. Zginęło 2 oficerów niemieckich[12][niewiarygodne źródło?].
- 17 stycznia 1945 oddziały AL i PAL wsparte przez ochotników innych formacji, uderzyły na niemieckie transporty i linie kolejowe w okolicach Pruszkowa, Warszawy i Żyrardowa[13][niewiarygodne źródło?].
Latem 1944 przedstawiciele PAL prowadzili rozmowy na temat porozumienia podporządkowującego organizację Armii Krajowej. Potwierdza to meldunek generała Stanisława Piękosia „Skały”, który 7 sierpnia 1944 pisał do pułkownika Antoniego Chruściela „Montera”, że 30 lipca 1944 uzgodnił z płk. Janem Rzepeckim, szefem Oddziału VI Komendy Głównej AK, podporządkowanie AK oddziałów PAL w czasie planowanej akcji powstańczej. 27 lipca 1944 PAL podpisała porozumienie o współpracy z Korpusem Bezpieczeństwa. Jej oddziały dowodzone w powstaniu warszawskim przez pułkownika Juliana Skokowskiego walczyły na Woli, Starówce, Śródmieściu i Mokotowie, liczyły ogółem kilkuset żołnierzy. 15 września 1944 włączona do Połączonych Sił Zbrojnych AL, PAL i KB, których dowódcą został pułkownik Julian Skokowski. W styczniu 1945 ppłk Kazimierz Zawadzki „Zadziora” ze strony PAL podpisał porozumienie o włączeniu do PAL Polskiej Armii Powstania.
Polską Armię Ludową rozwiązano 23 stycznia 1945, a większość żołnierzy i oficerów PAL-u wstąpiła do ludowego Wojska Polskiego.
Odznaczenia, symbole i prasa
[edytuj | edytuj kod]Naczelne Dowództwo PAL ustanowiło dla bojowników organizacji własne odznaczenia: Krzyż Wyzwolenia oraz Odznakę Bojową (orzeł bez korony trzymający w szponach Trzy Strzały)[14]. Emblemat Odznaki Bojowej był jednocześnie symbolem Polskiej Armii Ludowej widocznym min. na pieczęci jej Naczelnego Dowództwa[15]. Na legitymacjach potwierdzającyh przynależność do organizacji widniał orzeł bez korony oraz skrzyżowane ze sobą młot i miecz na tle wieńca laurowego[16].
Wiadomo również, że Naczelne Dowództwo nadawało odznaczenia przyznawane przez rząd londyńśki tj. Order Virtuti Militari, Krzyż Walecznych i Krzyż Zasługi z Mieczami, do których dodawano dyplomy własnej produkcji[17][18].
Centralnymi organami prasowymi organizacji były pisma „Polska Żyje”, „Kurier”, zaś w powstaniu – „Kurier Mokotowski”.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Oxford Wielka Encyklopedia Świata, t. 12, 2005, s. 36, ISBN 83-7325-702-0.
- ↑ Piotr Matusak, "Ruch oporu w Polsce 1939–1945", str. 262
- ↑ PAL (czyli Polska Armia Ludowa – siła zbrojna Centralizacji) sam obliczał siebie na 40 tysięcy, a eksperci AK mówili, że nie ma więcej niż 10 tysięcy ludzi. 1944, sierpień, Londyn. Sprawozdanie kuriera Ministerstwa Spraw Wewnętrznych o sytuacji w Polsce Podziemnej (fragmenty), [w:] Eugeniusz Duraczyński, Między Londynem a Warszawą: lipiec 1943 – lipiec 1944, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1986, s. 361, ISBN 83-06-01406-5.
- ↑ Jan Mulak, Od frakcji do partii – II zjazd RPPS, [w:] Marek Kosko (red.), Polska lewica socjalistyczna 1939–1944, Warszawa: Książka i Wiedza, 1990, s. 444, ISBN 83-05-11995-5.
- ↑ Józef Urbanowicz: Mała encyklopedia wojskowa, Warszawa 1970, T. II, s. 711.
- ↑ Waldemar Tuszyński, Zbrojny Ruch Oporu na ziemiach polskich w walce z okupantem, [w:] Mikołaj Łomacki, Jadwiga Szulc-Łyskowa (red.), Zbowidowcy. Tradycje i zadania, Warszawa: Wydawnictwo ZG ZBoWiD. Książka i Wiedza, wrzesień 1969, s. 198.
- ↑ Ważniejsze daty z dziejów Polskiej Partii Socjalistycznej, [w:] PPS wspomnienia z lat 1918–1939, t. 2, Warszawa: Wydawnictwo "Książka i Wiedza" Robotnicza Spółdzielnia Wydawnicza "Prasa-Książka-Ruch", 1987, s. 1316, ISBN 83-05-11291-8.[niewiarygodne źródło?]
- ↑ Polska Armia Ludowa (powstanie – rozwój – powiązania). Rozwój struktur organizacyjnych PAL, [w:] Andrzej Gąsiorowski, Polska Armia Ludowa 1943–1945 Studia. Fakty-mity-tajemnice, Gdańsk: Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, 2018, s. 95, ISBN 978-83-65957-04-7.
- ↑ Kalendarium… 1969 ↓, s. 454.
- ↑ Kalendarium… 1969 ↓, s. 466.
- ↑ Kalendarium… 1969 ↓, s. 443–444.
- ↑ Kalendarium… 1969 ↓, s. 455.
- ↑ Kalendarium… 1969 ↓, s. 436.
- ↑ Aleksander Mazur, Order Krzyża Grunwaldu, s.18.
- ↑ http://4.bp.blogspot.com/-VVkZsUefhH0/Tc2SdLhvkzI/AAAAAAAAAE0/f-wjUKFYC18/s1600/9a.JPG
- ↑ Odznaki,odznaczenia-Legitmacja Generała Armii Ludowej Jelenia Góra Centrum, www.olx.pl [zarchiwizowane 2019-04-28].
- ↑ Czeladź. Moje miasto – stare i nowe…: Trzy pokolenia [online], zs1czeladz.blogspot.com [dostęp 2019-04-15].
- ↑ http://1.bp.blogspot.com/-dfG7GgiDTTw/Tc2SnS_4w7I/AAAAAAAAAE4/RHQ3dTs9pgI/s1600/10.JPG
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- F.K., M.Ł., Kalendarium działań wojennych, większych akcji i walk partyzanckich na ziemiach polskich. 1939–1945, [w:] Mikołaj Łomacki, Jadwiga Szulc-Łyskowa (red.), Zbowidowcy. Tradycje i zadania, Warszawa: Wydawnictwo ZG ZBoWiD. Książka i Wiedza, 1969.[niewiarygodne źródło?]
- Andrzej Gąsiorowski, Polska Armia Ludowa 1943–1945, Gdańsk 2018, ISBN 978-83-65957-04-7, OCLC 1078688981.