Pora roku

Ten artykuł od 2013-10 wymaga zweryfikowania podanych informacji.

Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Pory roku – okresy roku, będące następstwem ruchu obiegowego Ziemi wokół Słońca i nachylenia osi ziemskiej do płaszczyzny orbity tego ruchu. Ruch obiegowy Ziemi przy stałym nachyleniu osi obrotu sprawia, że warunki oświetlenia Ziemi zmieniają się w rytmie rocznym, co pociąga za sobą zmiany klimatyczne oraz wpływa na wegetację roślin i tryb życia zwierząt. Nauka o wpływie pór roku na świat roślin i zwierząt to fenologia.

W klimacie umiarkowanym tradycyjnie wyróżnia się cztery pory roku: wiosnę, lato, jesień i zimę, ale już teraz zaczęto wyróżniać przejściowe pory roku: przedwiośnie, polecie i przedzimie. W innych strefach klimatycznych może być wyróżniona inna liczba pór roku np. w strefie klimatów podzwrotnikowych: pora sucha (lato) i pora deszczowa (zima)^[1].

Astronomiczne pory roku

W ciągu całego roku szerokość geograficzna, w której Słońce góruje w zenicie, zmienia się. Podstawą wyznaczenia dat zmian astronomicznych pór roku jest górowanie Słońca w zenicie nad równikiem bądź zwrotnikami. Ich występowaniu towarzyszą zmiany długości trwania dnia i nocy.

Podział na pory roku pod względem astronomicznym odbywa się w następujący sposób (dla północnej półkuli Ziemi):

Wiosna (92–93 dni) zaczyna się 20 marca (rzadziej 21 marca) (równonoc wiosenna) i trwa do początku lata
Lato (92–93 dni) zaczyna się 21 czerwca (rzadziej 20 czerwca) (przesilenie letnie) i trwa do początku jesieni
Jesień (89–90 dni) zaczyna się 22 lub 23 września (równonoc jesienna) i trwa do początku zimy
Zima (88–89 dni) zaczyna się 21 lub 22 grudnia (przesilenie zimowe) i trwa do początku wiosny

Każdy moment zmiany pory roku wyznaczany jest za pomocą specjalnych obliczeń i obserwacji astronomicznych i w rzeczywistości co roku wypada o innej porze dnia, a nawet innego dnia. W związku z tym np. początek wiosny wypada czasami nie 20., a 21. lub 22. dnia marca. Podobnie jest z początkiem innych pór roku.

Astronomiczne pory roku, zależne od położenia Słońca na tle gwiazdozbiorów zodiaku, występują jednocześnie na półkuli północnej i południowej. Nazwy kalendarzowych pór roku na półkuli północnej zgadzają się z nazwami pór astronomicznych, natomiast na półkuli południowej są przesunięte o pół roku^[2].

Kalendarzowe pory roku

Nazwy kalendarzowych pór roku na półkuli północnej zgadzają się z nazwami pór astronomicznych, natomiast na półkuli południowej są przesunięte o pół roku^[3]. W przeciwieństwie do astronomicznych pór roku, daty początku pór kalendarzowych są stałe – każdego roku wypadają tego samego dnia^[4].

Termin kalendarzowe pory roku używany jest między innymi w nauczaniu podstaw geografii. Z wykorzystaniem horyzontarium porównuje się miejsca wschodu i zachodu Słońca na widnokręgu oraz długości dziennych łuków widomej drogi Słońca na początku każdej z kalendarzowych pór roku^[5].

Porównanie kalendarzowych pór roku^[6]
Kalendarzowa pora roku na półkuli pn.	Kalendarzowa wiosna	Kalendarzowe lato	Kalendarzowa jesień	Kalendarzowa zima
Data początku	21 III	22 VI	23 IX	22 XII
*Nazwa daty początku astronomicznej* pory roku**	równonoc wiosenna	przesilenie letnie	równonoc jesienna	przesilenie zimowe
Miejsce wschodu Słońca na horyzoncie	wschód	^[7]	wschód	^[8]
Miejsce zachodu Słońca na horyzoncie	zachód	^[9]	zachód	^[10]
Kąt wysokości Słońca nad horyzontem danego dnia		największy w roku		najmniejszy w roku
Cień w południe danego dnia		najkrótszy w roku		najdłuższy w roku
Dzień na początku pory roku jest	równy z nocą	najdłuższy w roku	równy z nocą	najkrótszy w roku
W czasie pory roku dni są^[11]	dłuższe od nocy	dłuższe od nocy	krótsze od nocy	krótsze od nocy
W czasie pory roku dni są^[12]	coraz dłuższe	coraz krótsze	coraz krótsze	coraz dłuższe
Kalendarzowa pora roku na półkuli pd.	kalendarzowa jesień	kalendarzowa zima	kalendarzowa wiosna	kalendarzowe lato
Data początku	21 III	22 VI	23 IX	22 XII
Miejsce wschodu Słońca na horyzoncie	wschód	^[13]	wschód	^[14]
Miejsce zachodu Słońca na horyzoncie	zachód	^[15]	zachód	^[16]
Kąt wysokości Słońca nad horyzontem danego dnia		najmniejszy w roku		największyw roku
Cień w południe danego dnia		najdłuższy w roku		najkrótszy w roku
Dzień na początku pory roku jest	równy z nocą	najkrótszy w roku	równy z nocą	najdłuższy w roku
W czasie pory roku dni są^[17]	krótsze od nocy	dłuższe od nocy	krótsze od nocy	dłuższe od nocy
W czasie pory roku dni są^[18]	coraz krótsze	coraz dłuższe	coraz dłuższe	coraz krótsze

Meteorologiczne pory roku

Meteorologiczne pory roku zostały ustalone dla potrzeb meteorologów i klimatologów do obliczania średnich statystycznych, aby zawsze porównywać ten sam okres. Ponieważ pory astronomiczne i termiczne mają „ruchome” daty, nie nadają się do tego. W różnych krajach, regionach i instytucjach pory meteorologiczne mogą mieć ustalone różne przedziały czasowe. W 1780 roku stowarzyszenie Societas Meteorologica Palatina (istniejące do 1795) utworzyło następujący podział^[19]:

Półkula północna:

meteorologiczna wiosna – od 1 marca do 31 maja
meteorologiczne lato – od 1 czerwca do 31 sierpnia
meteorologiczna jesień – od 1 września do 30 listopada
meteorologiczna zima – od 1 grudnia do 28 lutego

Półkula południowa:

meteorologiczna wiosna – od 1 września do 30 listopada
meteorologiczne lato – od 1 grudnia do 28 lutego
meteorologiczna jesień – od 1 marca do 31 maja
meteorologiczna zima – od 1 czerwca do 31 sierpnia^[20]

Termiczne pory roku i okres wegetacyjny

Termiczne (klimatyczne) pory roku to okresy z określoną średnią dobową temperaturą powietrza. Podział roku na sześć pór został wprowadzony przez E. Romera jako charakterystyczna cecha klimatu Polski^[21].

Uwaga. Niektórzy autorzy pory roku wyróżnione według kryterium średniej dobowej temperatury powietrza nazywają meteorologicznymi porami roku^[22].

Progi termiczne pór roku^[23] i meteorologicznego okresu wegetacyjnego^[23] w Polsce według Romera i Mareckiego

Źródło:^[24]: Meteorologiczny okres wegetacyjny wyszczególniono na zielono.

Pora roku	Średnia dobowa temperatura powietrza °C
zima	≤ 0 °C
przedwiośnie	0 °C – 5 °C
wiosna	5 °C – 15 °C
lato	≥ 15 °C
jesień	5 °C – 15 °C
przedzimie	0 °C – 5 °C
zima	≤ 0 °C

Progi termiczne klimatycznych pór roku w Polsce według IMiGW

Opracowano na podstawie materiału źródłowego^[25].

Pora roku	Średnia dobowa temperatura powietrza °C
zima	≤ 0 °C
przedwiośnie	0 °C – 5 °C
wiosna	5 °C – 10 °C
przedlecie	10 °C – 15 °C
lato	≥ 15 °C
polecie	10 °C – 15 °C
jesień	5 °C – 10 °C
przedzimie	0 °C – 5 °C
zima	≤ 0 °C

Fenologiczne pory roku

Fenologiczne pory roku dla Europy Środkowej według J. Sokołowskiej (1980)^[26]

Osobny artykuł: fenologia.

Fenologiczne pory roku, okresy, które charakteryzują odmienne zjawiska życia różnych gatunków flory i fauny, zależne od cyklicznych zmian meteorologicznych^[27].

zaranie wiosny (przedwiośnie) – początek topnienia śniegu; kwitnienie: leszczyna, wierzba iwa, przylaszczka
wczesna wiosna (pierwiośnie) – kwitnienie: mniszek lekarski, czeremcha zwyczajna; pojawienie się liści: kasztanowiec zwyczajny, brzoza brodawkowata
pełnia wiosny (wiosna) – zazielenienie się lasu liściastego; kwitnienie: kasztanowiec zwyczajny, bez
wczesne lato – kwitnienie: bez lekarski, żyto ozime
lato – kwitnienie: lipa; dojrzewanie: bez lekarski, jarząb pospolity
wczesna jesień – kwitnienie: wrzos zwyczajny; dojrzewanie: kasztanowiec zwyczajny, borówka brusznica
jesień – zmiana barwy i opadanie liści
zima – okres spoczynku roślin – przerwa w wegetacji.

Przypisy

↑ Instytut GośćI.G. Media Instytut GośćI.G., Żyć radością [online], Instytut Gość Media [dostęp 2024-03-23] .
↑ Jan Flis: Szkolny słownik geograficzny. Wyd. 3. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1985, s. 32.
↑ Jan Flis: Szkolny słownik geograficzny. Wyd. 3. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1985, s. 32.
↑ Początek kalendarzowej jesieni 2020 roku. Opublikowano: 2020.09-23. W: Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej - Państwowy Instytut Badawczy > Wydarzenia. [1]. [dostęp: 2024-10-01].
↑ Sławomir Piskorz: Środki dydaktyczne. W: Zarys dydaktyki geografii. Pod red. Sławomira Piskorza. Wydaw. Naukowe PWN, Warszawa 1995, s. 117. ISBN 83-01-11745-1.
↑ Na podst.: Ruch obiegowy Ziemi. W: Zintegrowana Platforma Edukacyjna. [2], dostęp: 2024-10-01.
↑ 22 VI w szerokościach geograficznych Polski Słońce wschodzi na północo-wschodzie.
↑ 22 XII w szerokościach geograficznych Polski Słońce wschodzi na południo-wschodzie.
↑ 22 VI w szerokościach geograficznych Polski Słońce zachodzi na północo-zachodzie.
↑ 22 XII w szerokościach geograficznych Polski Słońce zachodzi na południo-zachodzie.
↑ Ogólne porównanie długości dni i nocy.
↑ Kierunek zmian długości dni.
↑ 22 VI w umiarkowanych szerokościach geograficznych Słońce wschodzi po stronie południowo-wschodniej.
↑ 22 XII w umiarkowanych szerokościach geograficznych Słońce wschodzi po stronie północno-wschodniej.
↑ 22 VI w umiarkowanych szerokościach geograficznych Słońce zachodzi po stronie południowo-zachodniej.
↑ 22 XII w umiarkowanych szerokościach geograficznych Słońce zachodzi po stronie północno-zachodniej.
↑ Ogólne porównanie długości dni i nocy.
↑ Kierunek zmian długości dni.
↑ https://web.archive.org/web/20090327085605/http://www.knmi.nl/cms/content/22141/begin_van_de_lente
↑ Pory roku Kalendarz-365.pl.
↑ Zofia Kaczorowska: Pogoda i klimat. Wyd. 2 popr. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1986, s. 275. ISBN 978-83-02-02688-1
↑ Zob.: Monika Panfil: Meteorologiczne pory roku na przykładzie sytuacji z Polski Północno-Wschodniej w wybranych 10-leciach z drugiej połowy XX wieku. „Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych”.2005, z. 505, s. 289–290. [3], [dostęp 2024-10-23]
↑ ^a ^b ZofiaZ. Kaczorowska ZofiaZ., Pogoda i klimat, Wyd. 2 popr, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1986, s. 275, ISBN 978-83-02-02688-1 [dostęp 2024-03-23] .
↑ Termiczne pory roku – WIEM, darmowa encyklopedia. portalwiedzy.onet.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-23)]..
↑ Astronomiczne lato; termiczne, astronomiczne, meteorologiczne i fenologiczne pory roku [online], synoptyka.blog.onet.pl, 20 czerwca 2014 [zarchiwizowane z adresu 2015-04-02] ..
↑ Janina Sokołowska: Przewodnik fenologiczny. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, Warszawa 1980
↑ RomanR. Andrzejewski RomanR., StanisławS. Tyszkiewicz StanisławS. (red.), Mała encyklopedia leśna, Warszawa: Państ. Wydaw. Naukowe, 1980, s. 154, ISBN 978-83-01-00202-2 [dostęp 2024-03-23] .

Bibliografia

Linki zewnętrzne

The Change of Seasons: Views From Space. nasa.gov. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-10)]. (ang.). – strona edukacyjna o zmianach wyglądu Ziemi wraz ze zmianami pór roku – JPL, NASA Jet Propulsion Laboratory
Piotr Siłka: Pory roku a krajobrazy. W: Niezbędnik Geografa. [4] [dostęp 2024-10-23]

[1] Instytut GośćI.G. Media Instytut GośćI.G., Żyć radością [online], Instytut Gość Media [dostęp 2024-03-23] .

[2] Jan Flis: Szkolny słownik geograficzny. Wyd. 3. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1985, s. 32.

[3] Jan Flis: Szkolny słownik geograficzny. Wyd. 3. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1985, s. 32.

[4] Początek kalendarzowej jesieni 2020 roku. Opublikowano: 2020.09-23. W: Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej - Państwowy Instytut Badawczy > Wydarzenia. [1]. [dostęp: 2024-10-01].

[5] Sławomir Piskorz: Środki dydaktyczne. W: Zarys dydaktyki geografii. Pod red. Sławomira Piskorza. Wydaw. Naukowe PWN, Warszawa 1995, s. 117. ISBN 83-01-11745-1.

[6] Na podst.: Ruch obiegowy Ziemi. W: Zintegrowana Platforma Edukacyjna. [2], dostęp: 2024-10-01.

[7] 22 VI w szerokościach geograficznych Polski Słońce wschodzi na północo-wschodzie.

[8] 22 XII w szerokościach geograficznych Polski Słońce wschodzi na południo-wschodzie.

[9] 22 VI w szerokościach geograficznych Polski Słońce zachodzi na północo-zachodzie.

[10] 22 XII w szerokościach geograficznych Polski Słońce zachodzi na południo-zachodzie.

[11] Ogólne porównanie długości dni i nocy.

[12] Kierunek zmian długości dni.

[13] 22 VI w umiarkowanych szerokościach geograficznych Słońce wschodzi po stronie południowo-wschodniej.

[14] 22 XII w umiarkowanych szerokościach geograficznych Słońce wschodzi po stronie północno-wschodniej.

[15] 22 VI w umiarkowanych szerokościach geograficznych Słońce zachodzi po stronie południowo-zachodniej.

[16] 22 XII w umiarkowanych szerokościach geograficznych Słońce zachodzi po stronie północno-zachodniej.

[17] Ogólne porównanie długości dni i nocy.

[18] Kierunek zmian długości dni.

[19] ttps://web.archive.org/web/20090327085605/http://www.knmi.nl/cms/content/22141/begin_van_de_lente

[20] Pory roku Kalendarz-365.pl.

[21] Zofia Kaczorowska: Pogoda i klimat. Wyd. 2 popr. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1986, s. 275. ISBN 978-83-02-02688-1

[22] Zob.: Monika Panfil: Meteorologiczne pory roku na przykładzie sytuacji z Polski Północno-Wschodniej w wybranych 10-leciach z drugiej połowy XX wieku. „Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych”.2005, z. 505, s. 289–290. [3], [dostęp 2024-10-23]

[:0-23] ZofiaZ. Kaczorowska ZofiaZ., Pogoda i klimat, Wyd. 2 popr, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1986, s. 275, ISBN 978-83-02-02688-1 [dostęp 2024-03-23] .

[24] Termiczne pory roku – WIEM, darmowa encyklopedia. portalwiedzy.onet.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-23)]..

[25] Astronomiczne lato; termiczne, astronomiczne, meteorologiczne i fenologiczne pory roku [online], synoptyka.blog.onet.pl, 20 czerwca 2014 [zarchiwizowane z adresu 2015-04-02] ..

[26] Janina Sokołowska: Przewodnik fenologiczny. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, Warszawa 1980

[27] RomanR. Andrzejewski RomanR., StanisławS. Tyszkiewicz StanisławS. (red.), Mała encyklopedia leśna, Warszawa: Państ. Wydaw. Naukowe, 1980, s. 154, ISBN 978-83-01-00202-2 [dostęp 2024-03-23] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

Klimat umiarkowany	przedwiośnie wiosna lato jesień przedzimie zima
Klimat podzwrotnikowy i zwrotnikowy	pora sucha pora deszczowa