Powiat konecki

Powiat konecki
	powiat
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
TERC	2605
Siedziba	Końskie
Starosta	Grzegorz Piec
Powierzchnia	1140 km²
Populacja (31.12.2021); • liczba ludności	; 75 398
• gęstość	66 os./km²
Urbanizacja	34,6%
Nr kierunkowy	41
Kod pocztowy	26-200
Tablice rejestracyjne	TKN
	Adres urzędu:ul. Stanisława Staszica 2; 26-200 Końskie
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba gmin miejskich	0
Liczba gmin miejsko-wiejskich	4
Liczba gmin wiejskich	4
Liczba sołectw	194
Liczba miejscowości	275
	Położenie na mapie województwa;
	51°12′N 20°25′E/51,200000 20,416667
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa
	Biuletyn Informacji Publicznej

Powiat konecki – powiat w Polsce (województwo świętokrzyskie), utworzony w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Końskie.

Gminy

Utworzony w 1999 r. w wyniku kolejnej reformy administracyjnej samorządowy powiat konecki liczy 84,5 tys. osób zamieszkałych na obszarze 1140 km². Tworzy go 8 gmin, w tym 4 gminy miejsko-wiejskie: Gowarczów, Końskie, Radoszyce i Stąporków oraz 4 gminy wiejskie: Fałków, Ruda Maleniecka, Słupia Konecka i Smyków^[3].

Według danych z 31 grudnia 2021 roku^[1] powiat zamieszkiwało 75 398 osób. Natomiast według danych z 30 czerwca 2020 roku powiat zamieszkiwało 79 525 osób^[4].

Gmina	Powierzchnia^[5]
Końskie (w tym miasto)	250 km² (17,7 km²)
Stąporków (w tym miasto)	232 km² (11 km²)
Radoszyce (w tym miasto)	147 km² (11 km²)
Fałków	132 km²
Gowarczów (w tym miasto)	101 km² (12 km²)
Ruda Maleniecka	110 km²
Słupia Konecka	106 km²
Smyków	62 km²
Razem	1140 km²

Powiat konecki graniczy z trzema powiatami województwa świętokrzyskiego: skarżyskim, kieleckim i włoszczowskim, z dwoma powiatami województwa łódzkiego: radomszczańskim i opoczyńskim oraz z dwoma powiatami województwa mazowieckiego: przysuskim i szydłowieckim.

Historia

Podstawę terytorialną obecnego powiatu stanowi dawny konecki klucz włości od XII w. będący samodzielną jednostką administracyjną na obszarze kasztelanii żarnowskiej, a od końca XIV w. powiatu opoczyńskiego. Jedynie rejon Radoszyc znajdował się w powiecie chęcińskim, a w powiecie radomskim okolice Chlewisk, Szydłowiec i Borkowice. Taki stan trwał do upadku Rzeczypospolitej po III rozbiorze. Wszystkie te ziemie należały wtedy do województwa sandomierskiego.

Wspomnianymi dobrami zwanymi z czasem Końskie Wielkie władali przez blisko sześć wieków Odrowążowie, a następne dwa stulecia Małachowscy.

Po wkroczeniu Austriaków do tzw. Galicji Zachodniej w 1795 r., ustanowili oni w Końskich siedzibę cyrkułu (okręgu) – jednego z sześciu na tym terenie – faktycznie odpowiadającemu powiatowi. W 1809 r. ziemie te włączono do Księstwa Warszawskiego, a Końskie jako siedziba powiatu wraz z Żarnowem, Przedborzem, Białaczowem i Radoszycami weszły w skład departamentu radomskiego.

W 1816 r. dotychczasowe powiaty utraciły na znaczeniu, a w ich miejsce powołano obwody, w tym opoczyński z siedzibą w Końskich (do 1834 r.). Przywrócono też nazwę województwo sandomierskie z urzędem w Radomiu.

31 grudnia 1866 r. ukaz carski ustanowił powiat konecki z ośrodkiem władzy w Końskich. Terytorium to należało do guberni radomskiej, która praktycznie pokrywała się z dawnym województwem sandomierskim.

Ówczesny powiat był rozległym obszarem: od Pilicy z Przedborzem, aż po Szydłowiec. Niebawem prawa miejskie utraciły Gowarczów i Radoszyce.

W skład liczącego wtedy 1883 km² powiatu wchodziło 18 gmin: Bliżyn, Borkowice, Chlewiska, Czermno, Dobromierz, Gowarczów, Grodzisko (z siedzibą w Radosce), Góry Mokre, Kamienna (od 1905 r.), Końskie, Duraczów (z siedzibą w Pomykowie), Miedzierza (z siedzibą w Królewcu, potem w Smykowie), Niekłań (z siedzibą w Odrowążu), Pijanów (z siedzibą w Słupi), Przedbórz, Ruda Maleniecka, Skotniki i Szydłowiec.

Na tym terenie mieszkało wówczas blisko 80 tys. ludzi. Ich liczba szybko wzrastała i w 1931 r. wynosiła ok. 180 tys. osób, z czego 75% mieszkało w ponad 400 przeludnionych wsiach. Powiat konecki znajdował się wówczas w województwie kieleckim.

Do 1923 starostą koneckim był Czesław Gajzler (zwolniony 31 grudnia)^[6]. 30 listopada 1923 starostą koneckim został Mieczysław Łęcki^[7].

W 1939 r. odeszły gminy: Szydłowiec i Bliżyn, a powiat Końskie włączono w obszar województwa łódzkiego (do 1950 r. nie licząc lat okupacji). W 1955 r. powiat konecki utracił kolejne gminy: Borkowice, Czermno i Chlewiska.

Wszystkie powiaty, w tym konecki, zostały zlikwidowane w roku 1975, w wyniku reformy administracyjnej.

Położenie

Powiat konecki leży w północno-zachodniej części województwa świętokrzyskiego i Gór Świętokrzyskich, na terenie atrakcyjnych turystycznie rozlewisk rzeki Czarnej Koneckiej i jej dopływu Krasnej. Tutaj też biorą swój początek inne większe rzeki: Drzewiczka, Radomka i Kamienna.

Powiat konecki pokrywają duże zwarte kompleksy leśne, głównie sosnowe, a w południowej i południowo-zachodniej jego części znajdują się lasy mieszane z charakterystyczną dla Gór Świętokrzyskich jodłą.

Rzeźba terenu

Powiat położony jest w strefie licznych zrębów tektonicznych związanych z wyniesieniem obszaru Gór Świętokrzyskich. Najwyżej położone są Wzgórza Koneckie – w południowo-wschodniej części powiatu – 350–400 m n.p.m. Najniżej zaś, około 200 m n.p.m. – Wzgórza Opoczyńskie.

Klimat

Warunki klimatyczne są bardzo zróżnicowane. Wielkość opadów atmosferycznych na danym terenie zależy od rzeźby, pokrycia i wzniesienia terenu. Roczna suma opadów w rejonie waha się od ok. 650 do 700 mm i wzrasta w kierunku południowym wraz ze wzrostem wysokości nad poziomem morza. Największe opady odnotowuje się w miesiącach letnich, a najniższe w listopadzie, styczniu i lutym.

Średnia temperatura roczna wynosi ok. 7 °C z najchłodniejszym miesiącem lutym i najcieplejszym lipcem.

Bogactwa naturalne i gleby

Zasoby naturalne

Na terenie powiatu występują udokumentowane złoża:

piasku budowlanego: Hucisko-Mostki, Krasna, Proćwin, Przybyszowy, Morzywół, Barycz,
surowców ilastych – Adamów,
iłów do produkcji ceramiki budowlanej: Mnin, Szkucin, Włochów i Kozów,
ochry – Baczyna – obecnie nieeksploatowane.

Gleby

Na terenie powiatu występują m.in.:

gleby bielicowe i pseudobielicowe zajmujące w województwie największą powierzchnię;
gleby brunatne.

W powiecie koneckim występuje największy udział najsłabszych gleb w powierzchni użytków rolnych (73,1%) w porównaniu do innych powiatów województwa świętokrzyskiego (skarżyski – 67,1% i włoszczowski – 58,1%).

Flora i fauna

Prawie połowę powierzchni Konecczyzny pokrywają duże, zwarte obszary leśne, bogate w faunę i florę. Duża populacja zwierząt łownych, liczne miejsca lęgowe i ostoje ptactwa, w tym gatunków rzadkich i chronionych wpłynęły na objęcie tego terenu różnymi formami ochrony. Znajdują się tu m.in.:

Przedborski Park Krajobrazowy (część);
Konecko-Łopuszniański Obszar Chronionego Krajobrazu;
Przysusko-Szydłowiecki Obszar Chronionego Krajobrazu (część);

rezerwaty przyrody:

Gagaty Sołtykowskie;
Skałki Piekło (znane też jako Piekło Niekłańskie);
Piekiełko Szkuckie;

oraz pomniki przyrody i użytki ekologiczne:

zgrupowanie skał noszących nazwą Piekło Gatniki, znajdujących się między wioskami Niebo i Piekło;
aleja lipowa w parku im. Tarnowskich w Końskich;
aleja lipowo-topolowa w Modliszewicach;
dęby bezszypułkowe w Pile;
dęby szypułkowe w Lipie, Czapli, Szkucinie i Furmanowie;
buk pospolity w Rudzie Pilczyckiej;
modrzew europejski w Niekłaniu Wielkim.

Najwięcej użytków ekologicznych znajduje się w gminach Gowarczów, Fałków, Ruda Maleniecka, Stąporków i Smyków. Są to przede wszystkim śródleśne bagna, moczary i torfowiska z ciekawą florą i rzadkimi gatunkami ptaków, np. samotnikiem, cyraneczką czy bekasem, oraz łąki użytkowe z gniazdującymi ptakami: rycykiem, żurawiem, słonką i srokoszem. Znajdują się tu tereny ochrony miejsc rozrodu i stałego przebywania:

cietrzewia (Tetrao tetrix) w leśnictwach: Wąsosz, Izabelów, Gatniki, Brzeźnica, Korytków, Czapla, Zalesie, Radoszyce, Stąporków i Odrowąż;
bociana czarnego (Ciconia nigra): leśnictwa Szkucin i Gustawów;
bielika (Haliaeetus albicilla) w Nadleśnictwie Ruda Maleniecka;
orlika krzykliwego (Aquila pomarina): leśnictwo Wąsosz.

Demografia

Gmina	TERYT	Wieś	Miasto	Ogółem
Fałków	2605012	&&&&&&&&&&&04766.&&&&&04766		&&&&&&&&&&&04766.&&&&&04766
Gowarczów	2605022	&&&&&&&&&&&04736.&&&&&04736		&&&&&&&&&&&04736.&&&&&04736
Końskie	2605033	&&&&&&&&&&016098.&&&&&016098	&&&&&&&&&&020920.&&&&&020920	&&&&&&&&&&037018.&&&&&037018
Radoszyce	2605042	&&&&&&&&&&&09257.&&&&&09257		&&&&&&&&&&&09257.&&&&&09257
Ruda Maleniecka	2605052	&&&&&&&&&&&03294.&&&&&03294		&&&&&&&&&&&03294.&&&&&03294
Słupia Konecka	2605062	&&&&&&&&&&&03519.&&&&&03519		&&&&&&&&&&&03519.&&&&&03519
Smyków	2605072	&&&&&&&&&&&03767.&&&&&03767		&&&&&&&&&&&03767.&&&&&03767
Stąporków	2605083	&&&&&&&&&&012029.&&&&&012029	&&&&&&&&&&&06142.&&&&&06142	&&&&&&&&&&018171.&&&&&018171
Razem^[8]		&&&&&&&&&&057466.&&&&&057466	&&&&&&&&&&027062.&&&&&027062	&&&&&&&&&&084528.&&&&&084528

Piramida wieku mieszkańców powiatu koneckiego w 2014 roku^[9].

Komunikacja

Powiat leży na przecięciu szlaków komunikacyjnych łączących Warszawę z Kielcami, Lublin z Łodzią i Radom z Częstochową (DK42, DK74 i DW728). Przez powiat przebiega lokalna linia kolejowa Koluszki – Skarżysko, służąca głównie do przewozów towarowych.

Kultura, edukacja, sport

Powiat konecki znajduje się pod wpływem kultury regionu opoczyńskiego. Język posiadający widoczne naleciałości gwarowe, stroje i obrzędy ludowe nawiązują do tego regionu, ale także do regionu świętokrzyskiego. Występują tutaj również charakterystyczne elementy etnograficzne. Powiązania te nie skutkują jednak odrębnością kulturową. Na terenie Konecczyzny znajduje się wiele zabytków sztuki sakralnej i zabudowy dworsko-przemysłowej.

W powiecie funkcjonuje wiele placówek kultury, m.in.:

Dom Kultury w Końskich,
Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury i Sportu w Stąporkowie,
Klub Osiedlowy Koneckiej Spółdzielni Mieszkaniowej „KAESEMEK”,
Gminny Ośrodek Kultury w Gowarczowie.

oraz sieć bibliotek publicznych: 2 miejsko-gminne i 6 gminnych.

Zobacz też: oświata w Końskich i oświata w Stąporkowie.

Turystyka

Turystyczną wizytówką powiatu jest Sielpia Wielka położona w gminie Końskie nad 58-hektarowym zbiornikiem wodnym na rzece Czarnej Koneckiej, będącym bazą do uprawiania sportów wodnych, kąpieli i wędkowania. Sielpia leży z dala od dużych ośrodków przemysłowych w otaczających ją bogatych w grzyby lasach sosnowych, ze względu na swe korzystne położenie jest doskonałym punktem wypadowym dla wycieczek pieszych, rowerowych i autokarowych w pobliskie Góry Świętokrzyskie.

Do interesujących pod względem krajoznawczym miejscowości należą także Radoszyce, Stąporków, Gowarczów, Modliszewice, Fałków, Skórnice, Maleniec, Ruda Maleniecka, Stara Kuźnica, Niekłań Wielki, Lipa, Odrowąż i Wólka Plebańska (województwo świętokrzyskie) (rezerwat przyrody Skałki Piekło pod Niekłaniem). Część z nich należała do Staropolskiego Okręgu Przemysłowego (Skórnice, Maleniec, Ruda Maleniecka, Stara Kuźnica, Niekłań Wielki)^[10].

Szlaki turystyczne piesze

97 km Łączna – Rezerwat przyrody Diabla Góra;
81 km Kuźniaki – Skarżysko Pogorzałe;
28 km Wąsosz Stara Wieś – Serbinów;
7 km Wólka Plebańska – Rezerwat przyrody Skałki Piekło pod Niekłaniem.

Szlaki turystyczne rowerowe

52 km Sielpia – Błotnica;
45 km Sielpia – Stara Kuźnica – Sielpia;
12 km Piekło – Końskie – Młynek Nieświński.

Przypisy

↑ ^a ^b https://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5515/3/16/1/polski_rocznik_demograficzny_2022.pdf
↑ Bank Danych Lokalnych, Ludność w miastach w % ogółu ludności (dane półroczne) 2021.
↑ Z dziejów powiatu. [dostęp 2012-08-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-19)]. (pol.).
↑ GUS, TABL. II. LUDNOŚĆ, RUCH NATURALNY ORAZ MIGRACJE LUDNOŚCI WEDŁUG POWIATÓW W PIERWSZYM PÓŁROCZU 2020 R., 30 czerwca 2020 .
↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r., GUS, 10 sierpnia 2011, s. 146, ISSN 1505-5507 .
↑ II. Ruch służbowy w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych od 1 grudnia 1923 do 1 stycznia 1924 r.. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych”. 1, s. 22, 1 marca 1924. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych.
↑ II. Ruch służbowy w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych od 1 grudnia 1923 do 1 stycznia 1924 r.. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych”. 1, s. 21, 1 marca 1924. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych.
↑ Stan w dniu 31 marca 2011 r. – wyniki spisu ludności i mieszkań 2011 r.. [dostęp 2012-08-28]. (pol.).
↑ Powiat konecki w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-21] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ Skoczylas Michał M. Historia medycyny a potencjał turystyczny Nadpilicza Środkowego. W: red. Magowska Anita, Pękacka-Falkowska Katarzyna, Owecki Michał. Wybrane problemy historii medycyny. W kręgu epistemologii i praktyki. Poznań: Wydawnictwo Kontekst, 2020, s. 53–75. ISBN 978-83-65275-95-0, treść on-line.

Linki zewnętrzne

Powiat konecki – przewodnik. powiat.konskie.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-06-11)].

[stat-1] ttps://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5515/3/16/1/polski_rocznik_demograficzny_2022.pdf

[2] Bank Danych Lokalnych, Ludność w miastach w % ogółu ludności (dane półroczne) 2021.

[powiat-3] Z dziejów powiatu. [dostęp 2012-08-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-19)]. (pol.).

[4] GUS, TABL. II. LUDNOŚĆ, RUCH NATURALNY ORAZ MIGRACJE LUDNOŚCI WEDŁUG POWIATÓW W PIERWSZYM PÓŁROCZU 2020 R., 30 czerwca 2020 .

[5] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r., GUS, 10 sierpnia 2011, s. 146, ISSN 1505-5507 .

[6] II. Ruch służbowy w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych od 1 grudnia 1923 do 1 stycznia 1924 r.. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych”. 1, s. 22, 1 marca 1924. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych.

[7] II. Ruch służbowy w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych od 1 grudnia 1923 do 1 stycznia 1924 r.. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych”. 1, s. 21, 1 marca 1924. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych.

[8] Stan w dniu 31 marca 2011 r. – wyniki spisu ludności i mieszkań 2011 r.. [dostęp 2012-08-28]. (pol.).

[populacja2016-9] Powiat konecki w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-21] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[10] Skoczylas Michał M. Historia medycyny a potencjał turystyczny Nadpilicza Środkowego. W: red. Magowska Anita, Pękacka-Falkowska Katarzyna, Owecki Michał. Wybrane problemy historii medycyny. W kręgu epistemologii i praktyki. Poznań: Wydawnictwo Kontekst, 2020, s. 53–75. ISBN 978-83-65275-95-0, treść on-line.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

Miasto na prawach powiatu	Kielce (siedziba)
Powiaty	buski jędrzejowski kazimierski kielecki konecki opatowski ostrowiecki pińczowski sandomierski skarżyski starachowicki staszowski włoszczowski
Inne zagadnienia	Podział administracyjny Herb Flaga

Miasta	Gowarczów Końskie Radoszyce Stąporków
Gminy miejsko-wiejskie	Gowarczów Końskie Radoszyce Stąporków
Gminy wiejskie	Fałków Ruda Maleniecka Słupia Konecka Smyków

Powiaty miejskie	Częstochowa (od 1928) Radom (od 1932) Sosnowiec (od 1928)
Powiaty ziemskie	będziński częstochowski iłżecki jędrzejowski kielecki konecki (do 1939) kozienicki miechowski olkuski opatowski opoczyński (do 1939) pińczowski radomski sandomierski stopnicki włoszczowski zawierciański (od 1927)

Przynależność wojewódzka	gubernia radomska (1867–1915) woj. kieleckie (II RP) (1919–39) woj. łódzkie (II RP) (1939) woj. łódzkie (1945–50) woj. kieleckie (1950–75)
Miasta	Gowarczów (do 1870) Kamienna (1923–28) Końskie Przedbórz Radoszyce (do 1870 i 1915–1919) Skarżysko-Kamienna (1928–39 →) Stąporków (od 1967) Szydłowiec (do 1939 →)
Osiedla (1954–72)	Stąporków (do 1966)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Bliżyn (do 1939 →) Borkowice (do 1954) Chlewiska (do 1954) Czermno (do 1954) Dobromierz (do 1923 →) Duraczów (do 1954) Fałków (od 1973) Gowarczów Góry Mokre (do 1954) Grodzisko (1870–1943) Kamienna (1905–22) Końskie Miedzierza (do 1954) Niekłań (Wielki) (do 1926 i od 1973) Odrowąż (od 1926) Pijanów (do 1954) Przedbórz Radoszyce (do 1870) Radoszyce (1870–1915 i 1919–1943) Radoszyce (od 1943) Ruda Maleniecka Skotniki (do 1954) Słupia (od 1973) Smyków (od 1973) Stąporków (od 1973) Sworzyce (← 1927–54) Szydłowiec (do 1939 →)
Gromady (1954–72)	Borkowice (1954–55 →) Borowa (1954–59) Chlewiska (1954 →) Czarna (1954–68) Czermno (1954–72) Dąbrówka (1954–59) Dęba (1954–59) Dziebałtów (1954–72) Fałków (1954–72) Furmanów (1954–61) Gaj (1954–58) Gowarczów (1954–72) Górniki (1954–59) Góry Mokre (1954–72) Grabków (1954–72) Hucisko (1954–68) Huta (1954 →) Jacentów (1954–59) Jakimowice (1954–59) Kapałów (1954–68) Kazanów (1954–68) Kłucko (1954–61) Końskie (1969–72) Kozia Wola (1954–59) Krasna (1954–72) Lipa (1954–68) Miedzierza (1954–68) Mnin (1954–72) Modliszewice (1954–68) Mroczków (1961–72) Niekłań (1954–72) Nieświń (1954–68) Ninków (1954–55 →) Nosalewice (1954–61) Odrowąż (1954–72) Pawłów (1954 →) Pilczyca (1954–72) Płaczków (← 1959–61) Pomyków (1954–72) Przedbórz (1961–72) Przyłogi (1954–72) Radoszyce (1954–72) Rogów (1954–72) Ruda Maleniecka (1954–72) Ruski Bród (1954–55 →) Rzuców (1954–55 →) Skotniki (1954–72) Słupia (1954–72) Smyków (1954–72) Stąporków (1969–72) Stąporków Nowy (1954) Stefanków (1954–55 →) Turowice (1954–61) Wilczkowice (1954–72) Wólka (1954–59) Zaborowice (1954–68)