Powiat morąski
| powiat | |
| do 1975 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Data likwidacji |
1975 |
| Siedziba | |
| Powierzchnia |
1203 km² |
| Populacja (1973) • liczba ludności |
|
| • gęstość |
43 os./km² |
Powiat morąski – powiat istniejący do roku 1975 na terenie obecnych powiatów ostródzkiego, iławskiego (woj. warmińsko-mazurskie) i sztumskiego (woj. pomorskie). Jego ośrodkiem administracyjnym był Morąg. W skład byłego powiatu oprócz Morąga wchodziły Zalewo i Miłakowo (wówczas wsie) oraz gminy Małdyty i Stary Dzierzgoń. Powiat wchodził w skład województwa olsztyńskiego.
Po reformie administracyjnej w 1975 roku terytorium powiatu zostało podzielone pomiędzy nowe (mniejsze) województwo olsztyńskie oraz województwo elbląskie.
W związku z prowadzonymi w 1998 roku pracami nad reformą administracyjną rada miejska w Morągu zaproponowała utworzenie powiatu morąskiego, w granicach którego znalazłyby się gminy: Morąg, Łukta, Małdyty, Miłakowo z powiatu ostródzkiego oraz gmina Zalewo z powiatu iławskiego. Wniosek ten nie znalazł jednak poparcia. Powiatu nie przywrócono a sam Morąg włączono do powiatu ostródzkiego.
Historia
[edytuj | edytuj kod]W XVI wieku Prusy Górne stanowiły powiat Prus Książęcych, ze starostwami w: Pasłęku, Miłakowie, Morągu, Przezmarku, Kwidzynie, Prabutach, Szymbarku, Iławie, Miłomłynie, Ostródzie, Olsztynku, Dąbrównie, Działdowie, Nidzicy i Szczytnie. Od północy graniczyły z Warmią, od zachodu z powiatem Natangia.
W okresie późniejszym część starostw dawnych Prus Górnych znalazło się w prowincji Prusy Zachodnie. Morąg i Pasłęk (powiat morąski) stanowiły zachodnią część Prus Wschodnich, graniczących z Prusami Zachodnimi i Warmią (od północy). W latach 1772–1807 powiat morąski zajmował większy obszar. W XX w. był już podzielony na dwie części – północną powiat pasłęcki, i południowa – powiat morąski[1]
W latach 1918–1939 (1944) powiat morąski należał do rejencji królewieckiej. Jako jeden z nielicznych powiatów Prus Wschodnich uniknął zniszczeń w czasie pierwszej wojny światowej (był jedynie punktem etapowym dla uciekinierów z terenów okupowanych lub objętych działaniami wojennymi). W 1925 r. powiat liczący 112 gmin (w tym 3 miasta: Morąg, Zalewo, Miłakowo) zajmował obszar 1265 km², w tym 877 km² stanowiły użytki rolne. W 1910 roku w powiedzie odnotowano 51 396 mieszkańców, w 1925 – 53 892, a w 1939 56 255 osób[2].
W 1945 roku, po włączeniu części dawnych Prus Wschodnich do Polski, zachowano dawne granice powiatu morąskiego (sprzed 1944 r.). W czerwcu 1945 r. starosta morąski dokonał podziału powiatu na jedno miasto Morąg (zniesiono miasta Miłakowo i Zalewo) i 7 gmin wiejskich: Małdyty (początkowo jako Niebytów; siedziba mieściła się przejściowo w Zajezierzu – wówczas jako Zajezierzyce), Miłakowo (początkowo jako Lubieniów), Morąg, Myślice (początkowo jako Miślewo), Słonecznik (początkowo jako Wesołowo), Stary Dzierzgoń (siedziba mieściła się przejściowo w Starym Mieście) i Zalewo. Ponieważ obszar tych gmin przekraczał 10 tysięcy ha, władze powiatowe utworzyły 3 nowe gminy: Janiki Wielkie (jako Hanuszewo), Boguchwały i Bramka (początkowo jako Niebostrzeż; siedziba mieściła się okresowo w Bogaczewie), natomiast siedzibę gminy Morąg przeniesiono do Królewa, tworząc gminę Królewo). W 1947 roku siedzibę gminy Janiki Wielkie przeniesiono do Boreczna, tworząc gminę Boreczno[3][4][5]. Podział na 10 gmin i jedno miasto utrzymał się do 1954 r. Podział gmin na gromady ustabilizował się w 1948: w skład gmin wchodziło 108 gromad. W 1950 liczba gromad wzrosła do 116.
Zgodnie z ustawa z dnia 25 września 1954 r. (o reformie podziału administracyjnego), Wojewódzka Rada Narodowa w Olsztynie podzieliła powiat morąski na 30 gromad: Bogaczewo, Boguchwały, Barty, Boreczno, Bramka, Brzydowo, Dobrocin, Dobrzyki, Janiki Wielkie, Jerzwałd, Jurki, Królewo, Książnik, Morąg, Liksajny, Lubochowo, Małdyty, Miłakowo, Myślice, Przezmark, Słonecznik, Stary Dzierzgoń, Stare Miasto, Strużyna, Szynowo, Warkałki, Włodowo, Wielki Dwór, Zalewo, Żabi Róg.
W 1957 r. w ramach łączenia zbyt małych jednostek administracyjnych zlikwidowano gromady: Brzydowo, Książnik, Bogaczewo, Bramka, Dobrzyki, Dobrocin, Warkałki, Barty. Na mocy rozporządzenia z dnia 29 listopada 1957 r. do powiatu morąskiego włączono gromadę Mostkowo z powiatu ostródzkiego. W 1959 r. zlikwidowano kolejne gromady (włączając do sąsiednich): Janiki Wielkie, Liksajny, Lubochowo, Przezmark, Stare Miasto, Strużyna, Włodowo. W 1961 roku wyłączono z powiatu morąskiego Mostkowo i ponownie włączono do powiatu ostródzkiego. Zlikwidowano także gromadę w Jerzwałdzie.
W 1967 r. zmieniono granice kilku gromad, m.in., wyłączając z gromady Małdyty część obszaru PGR Wenecja i włączono do gromady Słonecznik. W roku 1968 zniesiono gromady: Jurki, Wielki Dwór.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Morąg – z dziejów miasta i powiatu, Pojezierze, Olsztyn 1973.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Mapy w: S. Achremczyk, Historia Warmii i Mazur, Olsztyn 1997.
- ↑ Morąg – z dziejów miasta i powiatu, Pojezierze, Olsztyn 1973.
- ↑ Pismo starosty morąskiego z 30X 1945 (Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Olsztynie, Urząd Pełnomocnika Rządu RP na Okręg Mazurski w Olsztynie, 170, k. 56)
- ↑ Pismo wojewody Robla z 4 maja 1946 roku (Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Olsztynie, Urząd Pełnomocnika Rządu RP na Okręg Mazurski w Olsztynie, 199, k. 28)
- ↑ F. Sokołowski, Materiały źródłowe do początków administracji polskiej na Warmii i Mazurach w 1945 roku, Rocznik Olsztyński, 1972, t. X, ss. 323–329;