Pradźńa

Pradźńa – sanskrycki termin z filozofii indyjskiej, używany również w pismach doktrynalnych religii dharmicznych, odnoszący się do poznania prawdy^[1] (odwiecznej mądrości dającej wyzwolenie)^[2].

W filozofii indyjskiej

Wczesne upaniszady

Stanowi równoważnik pojęcia ćit (myśl) we wczesnych upaniszadach^[3], gdzie występuje też w złożeniach jako pradźńa ananda i pradźńa ana lub w:

Upaniszadzie Aitreja – świadomość,
Upaniszadzie Kauszitaki – nadrzędnie istniejący i poznający podmiot pradźńa atman,
Upaniszadzie Bryhadaranjaka – atman jako czysta świadomość-poznanie.

Jogasutry

Termin pradźńa pojawia się we wszystkich czterech księgach Jogasutr Patańdźalego. Najistotniejsze występujące z nim złożenia dotyczą kolejnych odmian samadhi (jogicznych stanów medytacyjnych):

pradźńa loka – intuicyjny wgląd poznania prawdy
pradźńa dźjotis – mający światło poznania prawdy
rytambara pradźńa – poznanie pełne prawdy
samadhi pradźńa – poznanie prawdy w stanie skupienia
sam pradźńa ta samadhi – stan jogi z uświadomieniem
asam pradźńa ta samadhi – stan jogi bez uświadomienia.

Dla Patańdźalego pradźńa jest czynnikiem bezpośrednio powodującym wyzwolenie u jogina^[4]. Źródłem pradźni jest wiwekakhjati (poznanie rozróżniające).

Wedanta

sthita pradźńa – umocniony w mądrości

Naucznie Gaudapady

W komentarzu do Upaniszady Mundaka wedantysta Gaudapada terminem pradźńa określa stan snu bez marzeń sennych (taidźasa, lokottara), gdy umysł pozbawiony jest doznań a pozostaje tylko pradźńana-ghana (masa świadomości). Następnym wyższym jakościowo stanem jest turija, gdzie możliwe staje się poznanie atmana.

Nauczanie Ramakrishny

Podobnie do Gaudapady naucza Ramakryszna Paramahansa, który pradźńę ujmuje jako trzeci stan korespondujący do poziomu świadomości karanaśarira (ciała przyczynowego)^[5]. Na skutek kontaktu duszy z Absolutem (Brahmanem) doświadczany jest tu stan anandy (błogości).

W filozofii buddyjskiej

W filozofii buddyjskiej jest to mądrość powstająca z doświadczenia wglądu i zrozumienia i stanowi jedną z sześciu buddyjskich paramit. Można ją także określić jako zdolność do bezbłędnego rozumienia życia oraz do odróżniania prawdy od fałszu. Jest to najsubtelniejsza i najjaśniejsza mądrość różniąca się od zwykłej inteligencji, a osoby je osiągające zwane są buddami.

Zobacz też

Przypisy

↑ Filozofia jogi. W: Leon Cyboran: Klasyczna joga indyjska. Jogasutry przypisywane Patańdżalemu i Jogabhaszja, czyli komentarz do Jogasutr przypisywany Wjasie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN SA, 1986, s. 333, seria: Biblioteka Klasyków Filozofii. ISBN 83-01-05354-2.
↑ Marzena Jakubczak: Prawda. W: Filozofia Wschodu. Beata Szymańska (red.). Wyd. 1. Cz. Bramińskie szkoły filozoficzne: Elementy filozofii jogi. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 71. ISBN 83-233-1487-X.
↑ 2.SACCIDANANDA. W: Ks. Franciszek Tokarz: Z filozofii indyjskiej. Kwestie wybrane. Maciej St. Zięba(przyg.). Wyd. 2. Lublin: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego KUL, 1990, s. 32, seria: Rozprawy Wydziału Filozoficznego (nr 50).
↑ Pramana i kaiwalja, czyli o poznaniu prawdziwym i o wyzwoleniu. W: Agata Świerzowska: Joga. Droga do transcendencji. Wyd. 1. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2009, s. 149, seria: Mała Biblioteka Religii. ISBN 978-83-7505-192-6. (pol.).
↑ Byt szczególny – człowiek. W: Małgorzata Ruchel: Ramakriszna. Filozof – mistyk – święty. Wyd. 1. Kraków: Zakład Wydawniczy „Nomos”, 2003, s. 82. ISBN 83-88508-40-7.

Bibliografia

Leon Cyboran: Klasyczna joga indyjska. Jogasutry przypisywane Patańdżalemu i Jogabhaszja, czyli komentarz do Jogasutr przypisywany Wjasie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN SA, 1986, seria: Biblioteka Klasyków Filozofii. ISBN 83-01-05354-2.
2.SACCIDANANDA. W: Ks. Franciszek Tokarz: Z filozofii indyjskiej. Kwestie wybrane. (przyg.)Maciej St. Zięba. Wyd. 2. Lublin: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego KUL, 1990, s. 32–33, 37–38, seria: Rozprawy Wydziału Filozoficznego (nr 50).
Mircea Eliade: Joga. Nieśmiertelność i wolność. Tomasz Ruciński (oprac.). Wyd. 2. Warszawa: PWN, 1997. ISBN 83-01-12283-8.
Filozofia Wschodu. Beata Szymańska (red.). Wyd. 1. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001. ISBN 83-233-1487-X.

[1] Filozofia jogi. W: Leon Cyboran: Klasyczna joga indyjska. Jogasutry przypisywane Patańdżalemu i Jogabhaszja, czyli komentarz do Jogasutr przypisywany Wjasie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN SA, 1986, s. 333, seria: Biblioteka Klasyków Filozofii. ISBN 83-01-05354-2.

[2] Marzena Jakubczak: Prawda. W: Filozofia Wschodu. Beata Szymańska (red.). Wyd. 1. Cz. Bramińskie szkoły filozoficzne: Elementy filozofii jogi. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 71. ISBN 83-233-1487-X.

[3] 2.SACCIDANANDA. W: Ks. Franciszek Tokarz: Z filozofii indyjskiej. Kwestie wybrane. Maciej St. Zięba(przyg.). Wyd. 2. Lublin: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego KUL, 1990, s. 32, seria: Rozprawy Wydziału Filozoficznego (nr 50).

[4] Pramana i kaiwalja, czyli o poznaniu prawdziwym i o wyzwoleniu. W: Agata Świerzowska: Joga. Droga do transcendencji. Wyd. 1. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2009, s. 149, seria: Mała Biblioteka Religii. ISBN 978-83-7505-192-6. (pol.).

[5] Byt szczególny – człowiek. W: Małgorzata Ruchel: Ramakriszna. Filozof – mistyk – święty. Wyd. 1. Kraków: Zakład Wydawniczy „Nomos”, 2003, s. 82. ISBN 83-88508-40-7.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]