Salò, czyli 120 dni Sodomy

Salò, czyli 120 dni Sodomy

Salò o le 120 giornate di Sodoma

Gatunek	dramat
Data premiery	22 listopada 1975 podczas Paris Film Festival
Kraj produkcji	Włochy Francja
Język	włoski, francuski, niemiecki
Czas trwania	117 min
Reżyseria	Pier Paolo Pasolini
Scenariusz	Pier Paolo Pasolini
Główne role	Paolo Bonacelli Giorgio Cataldi Aldo Valletti Umberto Paolo Quintavalle
Muzyka	Ennio Morricone Fryderyk Chopin Carl Orff
Zdjęcia	Tonino Delli Colli
Scenografia	Osvaldo Desideri Dante Ferretti
Kostiumy	Danilo Donati
Montaż	Nino Baragli Tatiana Casini Morigi Enzo Ocone
Produkcja	Antonio Girasante Alberto De Stefanis Alberto Grimaldi
Budżet	800 milionów lirów

Salò, czyli 120 dni Sodomy (wł. Salò o le 120 giornate di Sodoma) – ostatni film reżysera Piera Paola Pasoliniego zrealizowany w 1975, luźno oparty na powieści markiza de Sade'a pt. 120 dni Sodomy czyli szkoła libertynizmu, z akcją umieszczoną w innych realiach historycznych. Jest wyjątkowo kontrowersyjny ze względu na drastyczne sceny, obsceniczne ujęcia, naturalistyczne pokazanie sadyzmu, przemocy i całego wachlarza seksualnych dewiacji i tym samym zakazany w wielu krajach. Ekranizując dzieło francuskiego pisarza, przeniesiono akcję w czasy II wojny światowej do Włoskiej Republiki Socjalnej (1943-1945) w rejonie Salò. Dzieło można interpretować jako krytykę włoskiego faszyzmu lub ogólniej – totalitaryzmu. Reżyser filmu nie dożył premiery.

Fabuła i środki wyrazu

Tytułowe Salò to miasteczko na północy Włoch, w którym Mussolini założył Repubblica Sociale Italiana, będącą ostatnią próbą utrzymania faszyzmu w okupowanych przez armię niemiecką Włoszech. Czterej dygnitarze republiki – prezydent, książę, burmistrz i biskup – urządzają wśród miejscowej ludności łapankę. Podpisują pakt, który zobowiązuje ich do zachowania tajemnicy o wydarzeniach mających wkrótce nastąpić.

Sekwencje filmowe poprzedzają napisy zawierające drobiazgową bibliografię, z której korzystano w trakcie pracy nad scenariuszem. Obraz zaczyna się niewinnie: delikatna muzyka klasyczna, powolne kadrowanie, w tle żołnierze. Kolejne sceny z podtytułem Przedsionek piekła to łapanka, ale nie podaje się, w jakim celu. Porwane zostają najdorodniejsze okazy chłopców i dziewcząt – po osiem sztuk z każdego rodzaju. Na samym początku jest o dwie sztuki więcej, ale jeden chłopak ginie podczas próby ucieczki, a dziewczynie podrzyna się gardło dla zachowania proporcji. Ofiary zostają sprowadzone do odludnej willi. Tam rozpoczyna się wielodniowa orgia pełna gwałtów, tortur, poniżania i mordowania.

Wy, zgromadzone tu słabe stworzenia przeznaczone dla naszych przyjemności nie spodziewajcie się, że znajdziecie tu wolność, jaką cieszyliście się w świecie zewnętrznym. Jesteście tu poza zasięgiem jakiejkolwiek legalnej władzy. Nikt nie wie, że tu przebywacie. Dla świata jesteście już martwi.

Tytuły kolejnych sekwencji nawiązują do Boskiej komedii Dantego: W kręgu manii, W kręgu gówna, W kręgu krwi. W trakcie orgii m.in. skalpuje się żywcem, wyłupuje oczy, odcina język i je odchody. Wszystko to przy wtórze perwersyjnych opowieści i fortepianowej muzyki, wśród wyrafinowanych obrazów.

Przyjaciel nalegał, by wszystkie ekskrementy, które zjadał każdego dnia pochodziły od żebraczki, tak by były bardziej śmierdzące i smakowite. Znalazłem dla niego siedemdziesięcioletnią staruchę. Zepsute jedzenie wywołało cudowną sraczkę. Dawca powinien jeść w pośpiechu, o różnych porach, by przeładować żołądek. Musimy kiedyś to wypróbować, drogi Prezydencie.

Według krytyków Salò, czyli 120 dni Sodomy to zupełne zanegowanie dotychczasowego dorobku autora. Pasolini był humanistą i filologiem. We wcześniejszych filmach opowiadał na nowo motywy zaczerpnięte z tradycji antyku i średniowiecza i łączył je z własnymi wizjami świata, często balansując na granicy pornografii i sztuki. Salo... to jednak zupełnie inny film – epatujący zboczeniem i zwyrodnieniem. „Mimo tego, że ten film jest jednoznaczną oceną faszyzmu jako idei i pokazuje Zło w czystej postaci, to przesłanie ginie pod naporem guana, które prawie dosłownie wylewa się z ekranu”.

Produkcja i realizacja

Film jest autorskim dziełem Piera Paola Pasoliniego. Reżyser nie miał problemów z pozyskaniem sił i środków na produkcję filmu. Do tej pory jego nazwisko zwykle gwarantowało dużą publiczność i zyski oraz wysoki poziom artystyczny mimo częstych skandali. Poza tym film był stosunkowo tani, nie wymagał rozległych plenerów i wystarczyła praktycznie jedna lokalizacja – Villa Riesenfeld w Pontemerlano, w pobliżu Mantui. Zdjęcia trwały zaledwie 37 dni. W czasie kręcenia filmu producenci nie mieli pojęcia o skandalicznej tematyce, ponieważ nie mieli prawa wstępu na plan.

Pasolini zdawał sobie sprawę z reakcji na film i szykującej się afery. Reżyser nie udostępniał całości scenariusza, nosił przy sobie tylko robocze notatki, a aktorzy poznawali tekst dopiero tuż przed wykonaniem ujęcia. Zapewne chcąc osiągnąć szczyt realizmu, w rolach nastolatków obsadzono autentycznych niepełnoletnich.

Dystrybucja i oddźwięk

Film miał być pierwszą częścią planowanej Trylogii śmierci nawiązującej do wcześniej nakręconej Trylogii życia, a składającej się z filmów Dekameron, Opowieści kanterberyjskie i Kwiat tysiąca i jednej nocy. Pier Paolo Pasolini nie zrealizował tego projektu, ani nawet nie zobaczył reakcji na swój film – trzy tygodnie przed premierą został okrutnie zamordowany na plaży w Ostii. Okoliczności tych zdarzeń wciąż nie zostały dokładnie wyjaśnione i budzą wiele wątpliwości.

Zgodnie z planami reżysera pierwszy pokaz odbył się w Paryżu, w kraju koproducenta. We Włoszech wszystkie kopie filmu zostały skonfiskowane przez policję już po kilku dniach rozpowszechniania. Skrócony tylko o trzy minuty film udało się pokazać w Mediolanie 11 stycznia 1976 roku, lecz po kolejnych trzech miesiącach rozpowszechniania znowu zakazano dystrybucji wyrokiem sądu, od którego decyzji udało się wnieść skuteczną apelację. Film ponownie wszedł na ekrany 15 lutego 1978 z przywróconymi scenami jako „dzieło sztuki”.

Kopie rozpowszechniane w Niemczech były ocenzurowane – usunięto dwie najbardziej drastyczne minuty. We Frankfurcie i Stuttgarcie przeciwko pokazom protestowało Stowarzyszenie Katolickich Rodziców. W roku 1977 na festiwalu w Nowym Jorku odbyła się amerykańska premiera filmu. Publiczność wychodziła z kina, gwizdała i buczała. Film był zakazany w Australii, Nowej Zelandii, Finlandii i Norwegii. Obecnie wciąż jest zakazany w Malezji, Singapurze, Iranie, Zjednoczonych Emiratach Arabskich, Wietnamie, Sri Lance i Indiach. W Wielkiej Brytanii, zanim dopuszczono film do dystrybucji w wersji nieocenzurowanej, funkcjonowała specjalna wersja przeznaczona dla branży filmowej – filmoznawców, krytyków, reżyserów, scenarzystów – z wyciętymi sześcioma minutami i ze specjalnym czterominutowym prologiem, w którym prezentuje się uzasadnienie decyzji urzędu cenzora.

W Polsce emisja telewizyjna miała miejsce m.in. 13 maja 2000 (wersję 112-minutową pokazał wtedy kodowany kanał „Ale Kino!”) oraz 6 lutego 2016 na antenie TVP Kultura. Ponadto film pojawia się w Polsce od czasu do czasu w kinach studyjnych (jeden z pierwszych pokazów odbył się w warszawskim kinie „Polonia” w latach 80. XX wieku) i podczas przeglądów twórczości Pasoliniego. W ciągu ostatnich dwóch dekad pokazy filmu miały miejsce m.in. 2 kwietnia 2004 i 9 kwietnia 2006 w kinie „Charlie” w Łodzi, 4 kwietnia 2006 w krakowskim kinie Centrum Kultury „Rotunda”, a najnowsza projekcja odbyła się 15 lutego 2011 w gdańskim Klubie Krytyki Politycznej.

Obsada

Paolo Bonacelli – książę Giorgio Cataldi – biskup Aldo Valletti – prezydent Caterina Boratto – signora Castelli Elsa De Giorgi – signora Maggi Sergio Fascetti – ofiara Bruno Musso – ofiara Antonio Orlando – ofiara Franco Merli – ofiara Marco Bellocchio – prezydent (głos) Liana Acquaviva – córka Sonia Saviange – pianistka Rinaldo Missaglia – strażnik Giuseppe Patruno – strażnik Guido Galletti – strażnik Efisio Etzi – strażnik Antiniska Nemour – ofiara Giuliana Melis – ofiara Faridah Malik – ofiara Graziella Aniceto – ofiara

Renata Moar – ofiara Tatiana Mogilansky – córka Susanna Radaelli – córka Giuliana Orlandi – córka Dorit Henke – ofiara Anna Maria Dossena – żona Anna Recchimuzzi – żona Gaspare Di Jenno – ofiara Paola Pieracci – żona Ezio Manni – współpracownik Lamberto Book – ofiara Ines Pellegrini – niewolnica Claudio Troccoli – współpracownik Carla Terlizzi – żona Fabrizio Menichini – współpracownik Maurizio Valaguzza – współpracownik Benedetta Gaetani – ofiara Umberto Chessari – ofiara Claudio Cicchetti – ofiara Olga Andreis – ofiara

Zobacz też

• Nazi exploitation

Bibliografia

• Sebastian Żurowski Skandalista Pier Paolo Pasolini, „Webesteem Art & Design Magazine”, dostęp 2008-08-18

Linki zewnętrzne

• Plakat filmu
• Salò, czyli 120 dni Sodomy w bazie IMDb (ang.)
• Salò, czyli 120 dni Sodomy w bazie Filmweb
• Fotosy z filmu: [1], [2], [3], [4], [5]