Sokołowsko
50°41′13″N 16°14′11″E/50,686944 16,236389| wieś | |
 Sokołowsko widziane z Włostowej | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
540–590 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2011–03) |
944[2] |
| Strefa numeracyjna |
74 |
| Kod pocztowy |
58-351[3] |
| Tablice rejestracyjne |
DBA |
| SIMC |
0853659 |
Położenie na mapie gminy Mieroszów  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu wałbrzyskiego  | |
| 50°41′13″N 16°14′11″E/50,686944 16,236389[1]
| |
| Strona internetowa | |
Sokołowsko (niem. Görbersdorf) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie wałbrzyskim, w gminie Mieroszów, w Górach Suchych w Sudetach Środkowych. Według Narodowego Spisu Powszechnego (2011-03) liczyło 944 mieszkańców[2] i jest największą wsią gminy Mieroszów.
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa wałbrzyskiego.
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Sokołowsko swoją nazwę zawdzięcza profesorowi Wolnej Wszechnicy Polskiej dr. Alfredowi Sokołowskiemu, który przyczynił się do rozwoju uzdrowiska, prowadząc tu w latach 1874–1880 badania nad klimatycznym leczeniem chorób płucnych[potrzebny przypis].
Położenie geograficzne i klimat
[edytuj | edytuj kod]Największa wieś położona w Górach Suchych (Sudety Środkowe) w Kotlinie Sokołowskiej na wysokości 540–590 m n.p.m.[potrzebny przypis], w dolinach potoku Sokołowca i Bednarskiego Potoku. Sokołowsko otaczają: od północnego zachodu Stożek Mały (zwany też przez miejscowych „Bocianią Małą”, „Bocianką”) 750 m n.p.m., od północnego wschodu masyw Bukowca 898 m n.p.m., od południowego zachodu Garbatka 797 m n.p.m., od południa i południowego wschodu Włostowa 903 m n.p.m. oraz od wschodu Suchawa 928 m n.p.m.
W Sokołowsku występują dwa poziomy klimatyczne o silnym zróżnicowaniu: poziom dna dolinnego (sanatoria) i poziom południowego stoku (od 600 do 620 m n.p.m.). Dno doliny charakteryzuje się zacisznością – prędkości wiatrów są tu minimalne. Na stokach wiatr znacznie przyspiesza. Wiatry z kierunków wschodnich są bardzo rzadkie. Sokołowsko jest najzimniejszą miejscowością tej części Gór Suchych. Występuje tu stosunkowo długa zima i krótkie lato, a także obfite opady deszczu, z których 61% spada latem, z maksimum w lipcu[4].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Trudno dzisiaj określić dokładną datę powstania osady. Była to wieś związana z zamkiem Radosno. Pierwsza wzmianka o Görbersdorffie pojawiła się w 1357 r., jako o istniejącej wsi założonej najprawdopodobniej przez benedyktynów z Broumova. Do końca XV w. miejscowość miała kilku właścicieli. W 1509 r. ówczesny Görbersdorf wraz z południową częścią księstwa świdnickiego nabył hr. von Hochberg, który założył rodową siedzibę w Książu. Do połowy XIX w. miejscowość nie różniła się niczym od innych wsi w dobrach Hochbergów. Zmiana w jej losach nastąpiła w 1849, kiedy na wypoczynek przybyła tu Marianna von Colomb (1808–1868). Zachwycona lokalnym krajobrazem nabyła działkę i otworzyła zakład hydroterapeutyczny leczący metodą Vinceza Priessnitza. Kiedy popadła w długi w 1854, uzdrowisko przejął jej szwagier dr Hermann Brehmer.
W 1855 we wsi zostało uruchomione pierwsze na świecie specjalistyczne sanatorium dla osób chorych na gruźlicę, w którym zastosowano nowatorską metodę leczenia klimatyczno-dietetycznego. Na jego wzór został stworzony później, w 1868 roku, ośrodek leczenia gruźlicy w Davos. W późniejszym czasie Görbersdorf zyskał miano „śląskiego Davos”, choć to Davos powinno nazywać się „szwajcarskim Görbersdorfem (Sokołowskiem)”[5]. Bliskim współpracownikiem Brehmera stał się Alfred Sokołowski[5]. Uzdrowisko nie należało do tanich, lecz było dobrze zagospodarowane. Już przed rokiem 1888 posiadało pocztę i połączenia telefoniczne[5].
W 1887 przebywało tu 730 kuracjuszy. Pobyt Tytusa Chałubińskiego zaowocował pośrednio jego zainteresowaniem Zakopanem, gdyż rozpoczął poszukiwania okolicy zbliżonej do tego uzdrowiska, dla zorganizowania w Polsce takiego samego ośrodka leczenia gruźlicy[potrzebny przypis]. 22 października 1911 zmarł w sanatorium w wieku lat 25 węgierski historyk sztuki Leó Popper, przyjaciel Györgya Lukácsa. W latach 30. XX wieku zbudowano nieopodal 60-metrową skocznię narciarską.
Po kapitulacji Niemiec – 8 maja 1945 – wieś została zajęta przez wojska radzieckie, a wkrótce przekazana władzom polskim. Ludność niemieckojęzyczna została wysiedlona do Niemiec, zaś na jej miejsce przybyli polscy przesiedleńcy. W 1946 miejscowość nazwano Sokołowskiem dla uczczenia zasług dr. Alfreda Sokołowskiego[6].
Po II wojnie światowej pozostało tutaj uzdrowisko o profilu przeciwgruźliczym. Pod naciskiem Stanisława Domina zmieniono profil leczenia w kierunku leczenia chorób dróg oddechowych[5].
W latach 70. XX w. miejscowość zaczęto przekształcać w ośrodek sportów zimowych na potrzeby wałbrzyskich klubów sportowych, docelowo miał powstać Wojewódzki Ośrodek Sportów Zimowych. Jednak z braku środków finansowych nie wszystko udało się zrealizować. Powstały trasy biegowe (w tym nartorolkowa), które włączono do Biegu Gwarków[5].
Po II wojnie światowej status wsi Sokołowsko uzyskało dopiero na początku XXI wieku.
W młodości mieszkał tu reżyser filmowy Krzysztof Kieślowski. We wsi przypominają o tym fakcie dwie tablice pamiątkowe, w tym na domu, w którym mieszkał. W Sokołowsku, od 2011 roku, odbywa się cykliczny festiwal filmowy – „Hommage à Kieślowski”[7], poświęcony twórczości i osobie reżysera. Organizatorem Festiwalu jest «Fundacja Sztuki Współczesnej – In Situ».
W Sokołowsku urodził się także Jerzy Baczyński, redaktor naczelny tygodnika „Polityka”[8].
W 2007 dawne Sanatorium Brehmera zmieniło właściciela. Od tego czasu «Fundacja Sztuki Współczesnej – In Situ» odbudowuje, spalony w 2005 obiekt, tworząc w tym miejscu Międzynarodowe Laboratorium Kultury wraz z Archiwum Twórczości Krzysztofa Kieślowskiego.
Sanatoria Dolnośląskie Sp. z o.o. przeprowadziły remont zabytkowego szpitala „Biały Orzeł”. Kosztem 4,5 mln zł budynek został przystosowany do prowadzenia opieki długoterminowej i rehabilitacji. Inwestycja w modernizację „Białego Orła” jest częścią planów gminy Mieroszów, mających na celu odzyskanie przez Sokołowsko statusu uzdrowiska[9]. Obecnie (2022) działa tu Dolnośląski Ośrodek Opieki Międzypokoleniowej „Biały Orzeł”.
W Sokołowsku ma miejsce akcja książki Olgi Tokarczuk – Empuzjon[10][11].
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[12]:
- historyczne założenie urbanistyczne, z 1854 r.
- cerkiew prawosławna pw. św. Michała Archanioła, ul. Unisławska 8, z początku XX w., siedziba niewielkiej miejscowej parafii
- zespół dawnego Sanatorium dr Brehmera, z drugiej połowy XIX w.:
- sanatorium, spalone w 2005 r.
- park
- dom, z 1800 r., ul. Główna 1
inne zabytki:
- dawny kościół ewangelicki, obecnie katolicki pw. Matki Bożej Królowej Świata
- drewniana zabudowa ulicy Głównej[13]
- podwórze najstarszego domu we wsi z ciekawym wykuszem, przy ul. Głównej 8
- Zameczek Friedenstein (Friedensburg, Pawilon Zameczek) wybudowany w drugiej połowie XIX i XX w. Punkt widokowy[14] na stoku Włostowej (903 m n.p.m.) na Góry Suche oraz schronieniem dla wędrujących pacjentów sanatorium. Wybudowany w stylu neogotyckim z podłużnymi oknami, zaokrąglonym wejściem i okrągłymi świetlikami. Powstał na zlecenie dra Theodora Römplera, lekarza pulmonologa z sanatorium Biały Orzeł przy obecnej ul. Słonecznej[15].
- cmentarz rodziny dr. Theodora Römplera (1845-1902), propagatora rozwoju uzdrowiska, gdzie oprócz doktora pochowani są: jego żona Elsa Römpler z domu Pollack (1845-1899), pastor Rudolf Römpler (1884-1919), Paul von Rössing (1873-1877)[16], jego ojciec major baron von Rössing, pacjent Brehmera[17], w 1872 powyżej jego zakładu leczniczego zbudował willę w stylu szwajcarskim (nieistniejącą). Natomiast powyżej willi, na terenie ofiarowanym przez dr. Theodora Römplera, zbudowano kościół protestancki (obecnie MB Królowej Świata)[18][19].
Wspólnoty wyznaniowe
[edytuj | edytuj kod]Na terenie wsi działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:
Kultura i turystyka
[edytuj | edytuj kod]- Kino Teatr Zdrowie, ul. Główna 36
- Festiwal Sztuki Efemerycznej Konteksty: 25–29 lipca
- Sokołowsko Festiwal Filmowy Hommage a Kieślowski: wrzesień
- Festiwal Muzyczny „Sanatorium dźwięku”: 8–10 sierpnia
- źródełko leśne
- galeria: ul. Słoneczna 2
- Bieg Gwarków, odbywający się tu co roku, w 2006 r. przeniesiony w okolice schroniska Andrzejówka na Przełęcz Trzech Dolin
Szlaki turystyczne
[edytuj | edytuj kod]
czerwony: Główny Szlak Sudecki – przełęcz Trzech Dolin – Sokołowsko – Lesista Wielka – Grzędy
żółty: Przełęcz Trzech Dolin – Sokołowsko – Stożek Wielki – Unisław Śląski
zielony: przełęcz Trzech Dolin – Sokołowsko – Unisław Śląski
niebieski: przełęcz Trzech Dolin – Sokołowsko – Mieroszów
czarny: szlak dojściowy do szlaku granicznego[20]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 126304
- ↑ a b GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1189 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Adam Schmuck, Klimat Sokołowska jako przykład klimatu miejscowości leczniczej w Sudetach, w: „Czasopismo Geograficzne”, PWN, Warszawa–Wrocław, tom XXIII/XXIV, zeszyt 69/1952/1953, s. 165.
- ↑ a b c d e Marek Staffa: Słownik geografii turystycznej Sudetów, tom 9, Góry Kamienne. Wrocław: Wydawnictwo I-BiS, 1996, s. 192–193,195. ISBN 83-85773-20-7.
- ↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
- ↑ Sokolowsko.org – Międzynarodowe Laboratorium Kultury Sokolowsko.org [online], www.insitu.pl [dostęp 2017-11-26] [zarchiwizowane z adresu 2017-01-16] (pol.).
- ↑ List otwarty do Ministra Kultury. sokolowsko.org, 14 sierpnia 2009. [dostęp 2011-05-05].
- ↑ Za 4,5 mln zł zostanie zmodernizowany szpital w Sokołowsku [online], Onet.pl, 8 lutego 2014 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ „Empuzjon” Olgi Tokarczuk. W poszukiwaniu własnej opowieści [online], Onet Kultura, 1 czerwca 2022 [dostęp 2022-07-14] (pol.).
- ↑ Roman Bobryk, Uwagi o przestrzeni w Empuzjonie Olgi Tokarczuk, „Białostockie Studia Literaturoznawcze” (21), 2022, s. 49–57, DOI: 10.15290/bsl.2022.21.03 [dostęp 2023-06-16] (pol.).
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 189. [dostęp 2012-10-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].
- ↑ Janusz Czerwiński, Ryszard Chanas, Dolny Śląsk – przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1977, s. 275–276.
- ↑ Zameczek Friedenstein.
- ↑ Elżbieta Węgrzyn: Najpiękniejsza dolnośląska wieś ma swoje tajemnicze ruiny. Zameczek Friedenstein w Sokołowsku.... [dostęp 2024-11-18].
- ↑ Sokołowsko - cmentarz rodziny Römpler. [dostęp 2024-11-18].
- ↑ Die preußischen Lungenheilstätten 1863-1934 (Pruskie sanatoria płucne 1863-1934). [dostęp 2024-11-18].
- ↑ Sokołowsko Historia. [dostęp 2024-11-18].
- ↑ Rozwój terapii balneoklimatycznej na Górnym Śląsku.... [dostęp 2024-11-18].
- ↑ Mapa turystyczna. [dostęp 2020-09-19].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Góry Kamienne, Słownik geografii turystycznej Sudetów, tom 9, pod red. M. Staffy, Wrocław 1996, s. 188–197.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Strona internetowa odbudowy dawnego Sanatorium dr Brehmera na Międzynarodowe Laboratorium Kultury prowadzonej przez Fundację Sztuki Współczesnej In Situ
- Strona internetowa Sokołowska
- Strona internetowa Fundacji Sztuki Współczesnej In Situ. insitu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-02)].
- Strona internetowa Sokołowska
- Materiały archiwalne dotyczące Sokołowska na stronach serwisu Gmina Mieroszów Dawniej i Dziś (widokówki, foldery, mapy, dokumenty). mieroszow.vel.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-07-25)].
