Steampunk
Steampunk – nurt stylistyczny w kulturze (literatura, film, komiks, moda), odmiana fantastyki naukowej, boczna gałąź cyberpunka[1]. Nazwa pochodzi od słowa „steam” czyli pary i nawiązuje stylistyką, estetyką i techniką do maszyn parowych „epoki pary”, epoki wiktoriańskiej[2]. Inaczej niż w cyberpunku, technika otaczająca bohaterów nie jest oparta na elektronice, lecz na mechanice (np. odpowiednikiem komputera jest maszyna różnicowa)[2]. Charakterystyczne dla steampunka zainteresowanie rozwojem techniki często prowadzi do kreowania wynalazków nieznanych w naszej historii, dlatego nurt ten bywa zaliczany do tzw. historii alternatywnych. Akcja utworów steampunkowych przeważnie rozgrywa się w epoce wiktoriańskiej – erze rewolucji technicznej, wieku pary (stąd nazwa gatunku: steam, ang. – para). Steampunk nawiązuje do twórczości ojców fantastyki: Juliusza Verne’a, Herberta George’a Wellsa czy Marka Twaina.
Nurtem powiązanym ze steampunkiem jest neowiktorianizm (naśladowanie dziewiętnastowiecznej stylistyki). W samym steampunku obecny jest też nurt fantasy (przykładowo w komputerowej grze fabularnej Arcanum: Przypowieść o maszynach i magyi), gdzie technika występuje wraz z magią i fantastycznymi rasami, takimi jak krasnoludy czy elfy.
Obecnie coraz częściej zaczyna używać się terminu dieselpunk (czyli maszyny spalinowe), którym określa się odłam cyberpunka z akcją osadzoną najczęściej w latach 30. i 40. XX wieku.
Utwory
[edytuj | edytuj kod]
Najbardziej znane w Polsce powieści steampunkowe to: Maszyna różnicowa (The Difference Engine) Bruce’a Sterlinga i Williama Gibsona, Alteracja (The Alteration) Kingsleya Amisa, Dworzec Perdido (Perdido Street Station) Chiny Miéville’a czy Maszyna Lorda Kelvina (Lord Kelvin's Machine) Jamesa Blaylocka.
Znane steampunkowe komiksy to: Mroczne miasta (Les Cités Obscures) autorstwa François Schuitena i Benoît Peetersa, seria Liga Niezwykłych Dżentelmenów (The League of Extraordinary Gentlemen) Alana Moore’a, niektóre komiksy DC Comics z serii Elseworlds, manga Hiromu Arakawy Fullmetal Alchemist a także polski komiks Pierwsza brygada Tobiasza Piątkowskiego.
Prekursorem filmowego steampunka był czechosłowacki reżyser Karel Zeman, nazywany „czeskim Meliesem”, który w latach 1955-70 stworzył serię filmów fabularnych, opartych na prozie Juliusza Verne’a lub nawiązujących do jego twórczości: Wyprawa w przeszłość (1955), Diabelski wynalazek (1958), Przygody Münchhausena (1961), Dwaj muszkieterowie (1964), Skradziony balon (1967) oraz Na komecie (1970). Filmy te zostały zrealizowane z dochowaniem wierności ilustracjom książek Verne’a, zarówno w sferze scenograficznej, jak i pod kątem pomysłowych, choć celowo anachronicznie wyglądających efektów specjalnych[3].
Światowe kino dopiero wiele lat po Zemanie postanowiło na nowo wykorzystać stylistyczny potencjał steampunka, rozpoczęty trzecią częścią trylogii Powrót do przyszłości (Back to the Future Part III) Roberta Zemeckisa. W kolejnych latach powstały: Bardzo dziki zachód (Wild Wild West) Barry’ego Sonnenfelda, Ligę niezwykłych dżentelmenów (The League of Extraordinary Gentlemen) Stephena Norringtona, opartą na komiksie Alana Moore’a o tym samym tytule, W 80 dni dookoła świata (Around the World in 80 Days), wariację na temat znanej powieści Juliusza Verne’a Franka Coraciego, czy filmy anime: Steamboy (Suchimuboi) Katsuhiro Otomo oraz Nausicaä z Doliny Wiatru, Laputa – podniebny zamek i Ruchomy zamek Hauru Hayao Miyazakiego. Steampunk możemy także zaobserwować w połączeniu ze science fiction w filmie Disneya Planeta skarbów (Treasure Planet) (np. latające żaglowce z silnikami odrzutowymi, pistolety skałkowe strzelające laserem, czy mechanizm zastępujący Silverowi utracone części ciała).
Gry
[edytuj | edytuj kod]Grami fabularnymi osadzonymi w realiach steampunka są angielskie Castle Falkenstein, Victoriana (dwie nieco odmienne edycje), Unhallowed Metropolis, Iron Kingdoms, Etherscope, Space 1889 jak i polskie Wolsung, Trójca, amerykańskie Airship Pirates[4] oraz New Age RPG. Do tego gatunku należy też zaliczyć kilka dodatków do systemów ogólnego przeznaczenia GURPS (3ed: m.in. Steampunk) czy d20 (OGL Steampunk). Komputerowymi grami osadzonymi w tych realiach są gry fabularne: Arcanum, Final Fantasy VI[5] i Fable III, strzelanka Chaos Engine, gry przygodowe Syberia i Machinarium, gry akcji Dishonored i The Order: 1886, gra strategiczna Frostpunk oraz serie gier Thief i Myst. Motyw steampunka pojawia się też w grze strategicznej Rise of Nations: Rise of Legends. Pewne elementy tego gatunku są też widoczne w serii gier The Elder Scrolls – dwemerskie ruiny pełne maszyn i robotów stworzonych przez wymarłą rasę krasnoludów.
Klimat steampunkowy można odnaleźć także w grze Assassin’s Creed Syndicate, której fabuła odgrywa się w wiktoriańskim Londynie.
Gatunki pochodne
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ David Seed, A Companion to Science Fiction, John Wiley & Sons, 15 kwietnia 2008, s. 217, ISBN 978-1-4051-4458-2 [dostęp 2019-08-23] (ang.).
- ↑ a b Steampunk. oxforddictionaries.com. [dostęp 2015-11-18]. (ang.).
- ↑ Filmografia Karela Zemana. [dostęp 2013-10-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-07-18)]. (pol.).
- ↑ http://airshippirates.abneypark.com [en] – oficjalna strona gry.
- ↑ Gergo Vas: The Most Atmospheric Steampunk Video Games. Kotaku. [dostęp 2014-08-15]. (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]
- Retrostacja – Polska strona o steampunku. steampunk.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-07-26)].
- Ilustrowany Kuryer Parowy. steampunk.info.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-01-31)]. – Baza danych na temat steampunka i kultury retro