Strzel łoskotnik
| Brachinus crepitans | |||||
| (Linnaeus, 1758) | |||||
 Imago | |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Gromada | |||||
| Rząd | |||||
| Podrząd | |||||
| Rodzina | |||||
| Podrodzina | |||||
| Plemię | |||||
| Podplemię | |||||
| Rodzaj | |||||
| Podrodzaj |
Brachinus (Brachinus) | ||||
| Gatunek |
strzel łoskotnik | ||||
| |||||
Strzel łoskotnik[1][2], strzel[3] (Brachinus crepitans) – gatunek chrząszcza z rodziny biegaczowatych i podrodziny Brachininae. Zamieszkuje Europę, Afrykę Północną oraz zachodnią i środkową część Azji.
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1758 roku przez Karola Linneusza na łamach dziesiątego wydania Systema Naturae pod nazwą Carabus crepitans[4].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Chrząszcz o ciele długości od 5[5] do 10,4 mm[6].
Głowa jest pomarańczowobrązowa, rdzawa lub czerwona[6][2]. Czułki mają barwę głowy z przyciemnionymi członami trzecim i czwartym, rzadziej z przyciemnionymi członami od trzeciego do jedenastego lub nigdzie nieprzyciemnione[6]. Średnica oczu nie odbiega zbytnio od długości pierwszego członu czułków[5].
Przedplecze jest sercowate z dość ostrymi kątami tylnymi, mniej więcej tak szerokie jak głowa[5] i ubarwione tak jak ona[2][6]. Szerokość przedplecza jest większa niż długość[5][2], co różni ten gatunek m.in. od strzela bombardiera[2]. Pokrywy są metalicznie niebieskie, niebieskozielone, ciemnozielone lub zielone, rzadko niemal czarne[6][5][2]; barwa jest jednolita, z co najwyżej bardzo wąsko zardzawionymi krawędziami[5]. Rzędy pokryw są płytkie[5], a międzyrzędy są bardzo słabo wyniesione, nieżeberkowate[6][5]. Owłosione pokryw jest delikatne, niezbyt gęste, równomierne, łukowato zakrzywione i skierowane w tył[5]. Błoniaste obrzeżenie wierzchołkowej krawędzi pokryw jest węższe niż u B. ejaculans, oprócz szczecinek drobnych i gęsto upakowanych, zaopatrzone w luźniej rozmieszczone szczecinki długie, dłuższe od samego obrzeżenia oraz dłuższe i grubsze niż u B. ejaculans, skierowane ku dołowi[6][5]. Tylna para skrzydeł jest w pełni wykształcona[6][2]. Odnóża są pomarańczowobrązowe, rdzawe lub czerwone[6][5][2], czasem z przyciemnionymi goleniami[6], a nawet rozleglej czarniawe. U samca stopy przedniej pary mają trzy człony nieco rozszerzone[5].
Zapiersie, pygidium i spód odwłoka są smoliście ciemnobrązowe do czarnych[6][5], rzadko środek przedniej części odwłoka ma rdzawobrązowe zabarwienie. U samca pośrodku tylnej krawędzi siódmego sternitu znajduje się głębokie wycięcie. Genitalia samca cechują się edeagusem o wierzchołku ściętym i słabo wykrojonym[5].
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]
Owad spotykany od nizin po przedgórza[6]. Zasiedla stanowiska otwarte, nasłonecznione, suche do przeciętnie wilgotnych, o glebach gliniastych i wapiennych, porośnięte roślinnością trawiastą i krzewami[7][6][5][2]. Chętnie wybiera stepy i murawy kserotermiczne[6][2], ale spotykany jest też na polach uprawnych[1][6]. Bytuje głównie na powierzchni gleby (gatunek epigeiczny)[2]. Często kryje się pod kamieniami[1][3]. Aktywne osobniki dorosłe obserwuje się od wiosny do jesieni. Postacie dorosłe są drapieżnikami[2], natomiast larwy są parazytoidami zewnętrznymi poczwarek innych biegaczowatych, w tym skorobieżków[8].
Rozród i rozwój
[edytuj | edytuj kod]Okres rozrodu przypada na wiosnę. Zapłodniona samica składa wąsko-owalne jaja o cienkim chorionie do utworzonych z wydzieliny i drobnych cząstek podłoża komórek w glebie[8]. Rozwój zarodkowy zajmuje od 9 dni w temperaturze 27,4°C do 14 dni w 17,7°C[9].
Klujące się z jaj larwy pierwszego stadium są kampodealne, białe, ale ciemnieją w ciągu sześciu godzin. Od razu przystępują one do poszukiwania żywiciela. Faza ta trwa o kilku godzin do ponad czterech dni. Po znalezieniu poczwarki żywiciela larwa wchodzi na nią i przystępuje do żerowania. Przekłuwa ona oskórek gospodarza, zwykle na czułkach lub odnóżach i zlizuje przy użyciu szczęk i wargi dolnej wyciekającą z rany hemolimfę[8]. Faza żerowania trwa od 1,7 doby przy temperaturze 27,4°C do 5,5 doby przy temperaturze 17,7°C[9].
Larwa drugiego stadium ma już ciało pędrakowate (erukoidalne), o białym ubarwieniu, miękkim oskórku. Przystępuje do żerowania natychmiast po wylince i w miarę możliwości nie przerywa go, będąc przyczepioną do żywiciela brzuszną stroną ciała. W czasie żerowania oskórek gospodarza jest nakłuwany wielokrotnie, najczęściej na pleurach i szyi, a obfity wyciek hemolimfy uśmierca go[8]. Stadium trwa od około 1,8 doby w 27,4°C do 4,5 doby w 17,7°C[9]. W czasie żerowania larwa zwiększa rozmiary niemal dwukrotnie[8].
Larwa trzeciego stadium jest pędrakowata, o głęboko pomarszczonym oskórku. Natychmiast po wylince przystępuje do żerowania, tym razem jednak przylegając do gospodarza stroną grzbietową i odginając głowę z tułowiem o kąt półpełny celem wgryzania się w jego tkanki. Ciało poczwarki zjadane jest niemal w całości, tylko nieliczne jego resztki pozostają na grzbiecie larwy[8]. Faza żerna trzeciego stadium zajmuje od 1,1 doby w 27,4°C do 2,3 doby w 17,7°C[9]. Po zakończeniu żerowania larwa obraca się i wchodzi w fazę spoczynkową, w której zmienia ona kształt z podługowato-owalnego na gruszkowaty[8]. Faza ta zajmuje od około 3,7 doby w 27,4°C do około 7,3 doby w 17,7°C[9].
Poczwarka strzela łoskotnika jest początkowo biała, acz na pół doby przed wykluciem imago jej głowa, przedplecze i odnóża przybierają odcień jasnopomarańczowy[8]. Stadium to trwa od około 7,8 doby w 27,4°C do około 17,9 doby w 17,7°C[9].
Chemia obronna
[edytuj | edytuj kod]Skład chemiczny substancji wystrzeliwanej przez strzela łoskotnika pozostawał nieznany, do czasu, gdy w 1961 roku H. Schildknecht oraz K. Holoubek opublikowali pracę dotyczącą zawartości gruczołów tego gatunku[3]. Brachynus crepitans w razie zagrożenia, wystrzeliwuje w stronę napastnika, wytwarzaną przez siebie mieszaninę nadtlenku wodoru i p-hydrochinonu z dodatkiem toluhydrochinonu[3]. Gromadzone w dwóch komorach, a następnie zmieszane substancje pod wpływem reakcji egzotermicznej są wystrzeliwane przez chrząszcza w formie cuchnącej, eksplodującej serii kłębów dymu (chmur), które mogą podrażniać oczy i układ oddechowy napastnika[2][3]. Eksplozja nie następuje w powietrzu, lecz w specjalnej torebce, do której transportowana jest wydzielina z gruczołu pygidialnego[3].
Rozprzestrzenienie
[edytuj | edytuj kod]Gatunek palearktyczny. W Europie znany jest z Portugalii, Hiszpanii, Irlandii, Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii, Holandii, Luksemburga, Niemiec, Szwajcarii, Austrii, Włoch, Danii, Szwecji, Norwegii, Finlandii, Estonii, Łotwy, Litwy, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Białorusi, Ukrainy, Mołdawii, Rumunii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Serbii, Czarnogóry, Albanii, Macedonii Północnej, Grecji oraz europejskich części Rosji i Turcji. W Azji podawany jest z syberyjskiej części Rosji, anatolijskiej części Turcji, Cypru, Syrii, Gruzji, Armenii, Azerbejdżanu, Kazachstanu, Turkmenistanu, Uzbekistanu, Tadżykistanu, Kirgistanu, Iraku i Iranu[10]. Na wschód sięga po Bajkał[6] i Ałtaj[7]. Ponadto notowany jest z Afryki Północnej[5][1][7].
W Europie Środkowej rozmieszczony jest lokalnie, a jego populacja wykazuje trend spadkowy[6]. W Polsce spotykany jest rzadko, głównie w jej południowej części[11][2]. Na „Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce” umieszczony został jako gatunek bliski zagrożenia (NT)[12].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Jiří Zahradník: Przewodnik: Owady. Warszawa: Multico, 2000, s. 144.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Brachinus crepitans – Strzel łoskotnik, [w:] Insektarium.net [online], 20 sierpnia 2020 [dostęp 2024-01-26] (pol.).
- ↑ a b c d e f Josef R. Winkler, Mały atlas chrząszczy, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1977 (pol.).
- ↑ C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758. (łac.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p M. Baehr: Unterfamilie Brachininae. W: Die Käfer Mitteleuropeas Band 2: Adephaga 1: Carabidae (Laukäfer). Heinz Freude, Karl Wilhelm Harde, Gustav Adolf Loshe (red.). Wyd. 2. München: Elsevier GmbH, 2004, s. 24–27.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Karel Hůrka: Carabidae of the Czech and Slovak Republics. Zlin: Kabourek, 1996, s. 134-139.
- ↑ a b c Bolesław Burakowski, Maciej Mroczkowski, Janina Stefańska, Chrząszcze – Coleoptera. Biegaczowate – Carabidae, część 2, „Katalog Fauny Polski”, 3, 13, Warszawa: Instytut Zoologiczny Polskiej Akademii Nauk, 1974.
- ↑ a b c d e f g h Pavel Saska, Alois Hone. Development of the Beetle parasitoids, Brachinus explodens und B. crepitans (Coleoptera: Carabidae). „Journal of Zoology”. 262 (1), s. 29–36, 2004. DOI: 10.1017/S0952836903004412.
- ↑ a b c d e f Pavel Saska, Alois Hone. Development of the ground-beetle parasitoids, Brachinus explodens and B. crepitans (Coleoptera: Carabidae): effect of temperature (European Carabidology 2003. Proceedings of the 11th European Carabidologist Meeting). „DIAS Report”. 114, s. 265-274, 2005.
- ↑ Ivan Löbl, Aleš Smetana (red.), Catalogue of Palaearctic Coleoptera. Volume I. Archostemata - Myxophaga - Adephaga, Stenstrup, Denmark: Apollo Books, 2003, ISBN 87-88757-73-0.
- ↑ Brachinus (Brachinus) crepitans (Linnaeus, 1758), [w:] Baza BioMap [online] [dostęp 2024-01-23] (pol.).
- ↑ Jerzy Pawłowski, Daniel Kubisz, Mieczysław Mazur: Coleoptera. Chrząszcze. W: Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Zbigniew Głowaciński, Małgorzata Makomaska-Juchiewicz, Grażyna Połczyńska-Konior (red.). Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk (PAN), 2002, s. 88-110. ISBN 83-901236-8-1.