Szczeliniec Wielki

Szczeliniec Wielki
	; Widok na masyw z Karłowa; (Szczeliniec Mały i Szczeliniec Wielki)
Państwo	Polska
Położenie	Karłów
Pasmo	Sudety,; Góry Stołowe
Wysokość	922 m n.p.m.
Wybitność	259 m
	Położenie na mapie Sudetów Szczeliniec Wielki
	50°29′09″N 16°20′21″E/50,485833 16,339167
	Multimedia w Wikimedia Commons

Szczeliniec Wielki (w XIX w. również Siennica, po 1945 Strzaskany^[1] i Spękany, Stołowiec, niem. Große Heuscheuer, czes. Velká Hejšovina) – najwyższy szczyt (922 m n.p.m.^[2]^[3]^[4]) w Górach Stołowych, na terenie Parku Narodowego Gór Stołowych. Należy on do Korony Gór Polski oraz Korony Gór Dolnego Śląska^[5] i jest jedną z największych atrakcji turystycznych Sudetów, z rezerwatem krajobrazowym i tarasami widokowymi z panoramą Sudetów. Najwyższym punktem jest Fotel Pradziada. Podawana najczęściej wysokość 919 m odnosi się nie do wierzchołka, lecz do punktu osnowy geodezyjnej umiejscowionego pod tarasem widokowym na Fotelu Pradziada^[2]^[6].

Geologia

Szczeliniec Wielki, podobnie jak całe Góry Stołowe, jest spękanym stoliwem zbudowanym ze skał górnej kredy, głównie piaskowców ciosowych^[7]. Powstawały one w środowisku morskim^[7].

Rzeźba terenu

Pomimo niedużej wysokości bezwzględnej szczyt ten jest widoczny już z daleka jako trapezoidalny blok skalny porośnięty lasem iglastym. Piaskowcowa powierzchnia szczytu jest zwietrzała i popękana, dzięki czemu tworzy różnorodne formy skalne przypominające swoim wyglądem ludzi i zwierzęta (Wielbłąd, Mamut, Słoń, Kwoka, Małpa, Pies, Żółw, Sowa, Fotel Pradziada) oraz głębokie wąwozy i korytarze (Piekiełko, Diabelska Kuchnia) tworzące labirynt skał^[7]. Dwie skały, tzw. chybotki: Kołyska Księżniczki Emilki oraz Serce Ducha Gór, pomimo znacznej masy, można niewielkim wysiłkiem poruszyć^[7]. Wewnątrz licznych korytarzy panuje swoisty mikroklimat, a w niektórych miejscach śnieg utrzymuje się do lipca^[7].

Historia

Sylwetka Szczelińca, doskonale widoczna i rozpoznawalna z okolic Kłodzka, Bystrzycy Kłodzkiej czy też czeskiego Náchodu, mogła być już w bardzo odległych czasach obiektem orientacyjnym, związanym z przebiegiem prastarego szlaku łączącego kraje po obu stronach Sudetów. W dawnej niemieckiej nazwie Heuscheuer dopatrywano się nawet pragermańskiego złoża; niezależnie od prawdziwości tej etymologii starsze nazwy podkreślały charakterystyczny kształt góry widoczny z daleka^[8]. Pierwszy znany ślad bytności człowieka na szczycie pozostawiono w 1576 r. Na skale zwanej Fotelem Pradziada wykuto wówczas napis IHSV 1576 (In hoc signo vinces – Pod tym znakiem zwyciężysz, zapewne pozostałość po ustawionym tam wówczas krzyżu). Podczas wojny trzydziestoletniej (1618–1648) skały Szczelińca prawdopodobnie służyły jako schronienie prześladowanym protestantom. U podnóża sąsiedniego Szczelińca Małego od strony Pasterki, na przełomie 1790/1791, przed spodziewanym konfliktem pomiędzy Prusami a Austrią, zbudowano Baterię nad Pasterką^[9].

Od końca XVIII w. szczyt stawał się coraz bardziej znaną atrakcją turystyczną^[7]. Odwiedziło go wiele znanych osobistości, m.in. król pruski Fryderyk Wilhelm II, poeta Johann Wolfgang von Goethe oraz ówczesny poseł w Prusach, późniejszy prezydent USA John Quincy Adams (25 sierpnia 1800)^[10].

Turystyka

Na szczyt prowadzi kręty szlak składający się z 680 schodów^[11], ułożonych w 1814 przez Franza Pabla, sołtysa pobliskiego Karłowa, pierwszego przewodnika, autora pierwszej broszury o Szczelińcu^[7]. Od strony północnej wiedzie szlak z Pasterki na przełęcz między Szczelińcami^[7]. Na okrężnej, jednokierunkowej trasie o długości około 5 km, biegnącej wierzchowiną Szczelińca, znajduje się również schronisko turystyczne PTTK "Na Szczelińcu", wybudowane w 1846 roku w stylu tyrolskim (wówczas jako Schweizerei)^[7]. Wstęp na teren rezerwatu, obejmującego szczytowe partie góry, jest płatny w okresie turystycznym.

Okrężny szlak zaczyna się i kończy w okolicach płatnego parkingu w Karłowie.