Tramwaje w Bytomiu

Tramwaje w Bytomiu

tramwaj
Alstom Citadis 100 w Bytomiu
Państwo	Polska
Lokalizacja	Bytom
Organizator	ZTM
Operator	Tramwaje Śląskie
Liczba linii	8
Lata funkcjonowania	od 1894
Infrastruktura
Mapa z przebiegiem linii tramwajowych na terenie Bytomia (stan na 1 grudnia 2020)      Linie czynne      Linie zlikwidowane
Długość sieci	53,022 km t.p.
Rozstaw szyn	1435 mm
Napięcie zasilania	660 V DC
Liczba zajezdni	1
Liczba przystanków	50 (2008)

Tramwaje w Bytomiu – element systemu komunikacji tramwajowej Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii, który funkcjonuje na terenie Bytomia od 1894. Sieć tramwajowa łączy dzielnice: Bobrek, Łagiewniki, Rozbark, Stroszek-Dąbrowę Miejską, Szombierki oraz Śródmieście, a w przeszłości sieć ta docierała również do dzielnic: Karb, Miechowice i Stolarzowice.

Sieć ta należy do Tramwajów Śląskich. Ma ona charakter promienisty z koncentracją na placu Sikorskiego, skąd linie biegną w sześciu kierunkach. Na terenie Bytomia zlokalizowana jest zajezdnia, która należy do Rejonu Komunikacyjnego nr 3 Tramwajów Śląskich.

Historia

Okres 1894–1898

Tramwaj wąskotorowy na pl. Kościuszki (pocztówka z ok. 1915)

Historia tramwajów w Bytomiu sięga końca XIX wieku, kiedy to 27 maja 1894 uruchomiono pierwszą linię tramwaju na Górnym Śląsku, a właściwie parowej kolei miejskiej, biegnącą z Bytomia przez Rozbark, Szarlej do Deutsch Piekar (dzisiaj Piekary Śląskie). W sierpniu oraz grudniu 1894 oddano kolejne odcinki linii, przedłużając ją do Gliwic przez Zabrze. Uruchomiono również pierwsze warsztaty i zajezdnię w Rozbarku przy dzisiejszej ulicy Stanisława Witczaka. Lokomotywy używane wówczas były konstrukcjami parowymi, dostarczonymi przez niemiecką firmę Hohenzollern A.G. für Lokomotivbau z Düsseldorfu, a cała linia liczyła 34,5 km długości.

Ze względu na duże korzyści, 29 września 1898, na podstawie koncesji uzyskanej od miasta, spółka Oberschlesische Dampfstraßenbahn otworzyła kolejną linię biegnącą z Bytomia przez Szombierki, Biskupice do Zabrza.

Okres 1898–1914

Dzięki uruchomieniu kolejno w 1897 i 1898 elektrowni w Zabrzu i w Chorzowie, po czterech latach od wprowadzenia napędu parowego postanowiono rozpocząć realizację planu wprowadzenia trakcji elektrycznej.

Kolejnym etapem rozwoju bytomskich tramwajów było otwarcie sieci tramwajów miejskich (Städtische Straßenbahn Beuthen), o prześwicie torów 1435 mm. 23 listopada 1913 uruchomiono normalnotorowe linie biegnące z bytomskiego rynku do Miechowic z odcinkiem Karb – Dąbrowa Miejska oraz linię łącząca rynek z ulicą Piekarską, gdzie powstała również zajezdnia. W latach późniejszych również linie wąskotorowe rozpoczęto przebudowywać na normalną szerokość toru.

Lata międzywojenne

Po zakończeniu I wojny światowej linie bytomskich tramwajów zostały podzielone granicą pomiędzy Polską a Niemcami. Linie zostały przecięte na odcinkach Bytom – Królewska Huta, Bytom – Świętochłowice, Szombierki – Chebzie, Bytom – Piekary Śląskie oraz dwukrotnie na odcinku Bobrek – Biskupice. Skutkiem okazał się podział majątku spółki Schlesische Kleinbahn AG: 1 stycznia 1922 spółka Oberschlesische Kleinbahnen und Elektrizitats Werke AG przejęła linie po stronie polskiej (83 km), natomiast spółka Oberschlesische Dampfstraßenbahn G.m.b.H. – po niemieckiej (45,5 km).

Okres międzywojenny stał się czasem masowego przekuwania na tor normalnej szerokości. W Bytomiu pierwsze tory wąskie przekuto na przełomie lat 1930 i 1931, a prace zakończono cztery lata później. Bytomskie Tramwaje jako jedyne na Śląsku pozostały w całości własnością miasta, co pozwoliło na dalszy rozwój po stronie niemieckiej. Dzięki temu powstały kolejne odcinki normalnotorowe – w 1925 uruchomiono odcinek z Miechowic przez Rokitnicę do Wieszowy. Dwa lata później otwarto linię prowadzącą z bytomskiego rynku ulicą Krakowską przez Pogodę do kopalni rud nieżelaznych Nowy Orzeł Biały, a w 1928 oddano do ruchu odcinek z Rokitnicy do Helenki. W Śródmieściu Bytomia przy modernizacji zmiany szerokości torów zmianie uległo kilka połączeń. Zlikwidowano linię wąskotorową na ulicy Dworcowej, a w zamian utworzono pętlę przebiegającą ulicami: Sądową, Powstańców Warszawskich i Jagiellońską wraz z dworcem tramwajowym na dzisiejszym placu Sikorskiego.

5 marca 1931 uruchomiono pierwsze pospieszne połączenie tramwajowe relacji Bytom – Gliwice, oznaczone literą „E” (pochodzącą od niemieckiego Eilzug, szybki tramwaj). Linia ta funkcjonowała do października 1941 roku.

W 1938 Bytom posiadał 18,25 km linii tramwajowych.

1945–1989

Konstal N z 1949 roku na ul. Piekarskiej

Po zakończeniu II wojny światowej tramwaje w Bytomiu zaczęły kursować 19 marca 1945, natomiast 15 listopada utworzono związek międzykomunalny Śląsko-Dąbrowskie Linie Komunikacyjne z siedzibą w Katowicach. Związek ten przejął kontrolę nad całą siecią tramwajową. Dwa lata później uchwałą Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 27 lutego 1951 Śląsko-Dąbrowskie Linie Komunikacyjne przekształcono w Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne w Katowicach, a bytomskie tramwaje znalazły się pod rządami tychże przedsiębiorstw.

W dniu 31 grudnia 1949 bytomskie tramwaje kursowały na następujących liniach:

Numer linii	Trasa
5	Bytom – Szombierki – Bobrek – Zabrze
6	Bytom – Chorzów – Katowice
7	Bytom – Świętochłowice – Katowice – Mysłowice
8	Piekary Śląskie - Szarlej – Rozbark (Bytom) – Brzeziny Śląskie - Dąbrówka Wielka (Piekary Śląskie)
9	Bytom – Chebzie – Wirek – Chorzów
11	Bytom – Chorzów – Wirek – Katowice II
17	Łagiewniki – Chropaczów – Lipiny
31	Bytom – Miechowice – Wieszowa
31a	Bytom – Karb – Miechowice
32	Bytom – Miechowice – Stolarzowice
33	Karb – Dąbrowa Miejska
34	Bytom Kopalnia „Nowy Orzeł Biały” – Zajezdnia
34a	Bytom Plac Inwalidów Wojennych – Zajezdnia

W latach 1952–1958 przedłużono linię z kopalni Nowy Orzeł Biały do Brzezin Śląskich. W dalszej rozbudowie linii przeszkodził wiadukt kolejowy. Linię zakończono i zbudowano tam pętlę. Z dniem 31 grudnia 1956 rozebrano torowisko przy ulicy Krakowskiej. Następnie w 1960 wskutek szkód górniczych unieruchomiono czynną prawie od 50 lat zajezdnię przy ulicy Piekarskiej.

Zajezdnia Stroszek, otwarta w 1968

1 września 1967 rozpoczęto budowę linii na Stroszek. Linię wraz z zajezdnią na końcu trasy oddano do użytku w czerwcu 1968. W tym samym czasie zlikwidowano zajezdnię w Rozbarku oraz wybudowano odcinek toru przy ulicy Chrzanowskiego w celu połączenia z ulicą Wrocławską. Także w tym miesiącu, ze względu na zły stan torowiska (szkody górnicze) i stosunkowo małą liczbę pasażerów, zlikwidowano odcinek Rokitnica-Mikulczyce, a kursującą tam od Rynku w Bytomiu do Mikulczyc linię 33 skrócono do Miechowic. W 1971 miały miejsce znaczne zmiany w układzie sieci tramwajowej centrum miasta. Zlikwidowano tor przy ulicy Powstańców Warszawskich (od Moniuszki) i przy dworcu, a także znaczny fragment sieci dawnych tramwajów miejskich w części ulicy Wrocławskiej, placu Kościuszki oraz ulicach: Gliwickiej, Jainty i Pokoju. W to miejsce zbudowano tor przy ulicy Moniuszki oraz Jagiellońskiej. Nowy układ torowy zaczął funkcjonować od 10 września 1971. Na Placu Sikorskiego wybudowano dodatkowy trzeci tor postojowy.

W latach siedemdziesiątych usunięto część linii w Bytomiu. 1 września 1976 skrócono linię z Karbia do Dąbrowy Miejskiej do ulicy Celnej. Cztery lata później zamknięto całą linię w Karbiu od ulicy Konstytucji do ulicy Celnej. W 1979 zlikwidowano ruch tramwajowy na ulicy Piekarskiej, który przywrócono 10 lutego 1982 pod numerem 38. Pierwszy etap likwidacji linii z Bytomia Pogody do Piekar Śląskich zakończono 27 kwietnia 1979, kiedy zamknięto odcinek z Piekar Śląskich do Szarleja, który został zlikwidowany całkowicie trzy lata później.

Ze względu na przebudowę wąskiego tunelu pod mostem kolejowym w Karbiu 1 maja 1983 zawieszono ruch w kierunku Miechowic, Rokitnicy, Wieszowy i Stolarzowic. Od tej pory tramwaje kończyły bieg przy ul. Łużyckiej. Po trwającej 10 lat przebudowie nie było już sensu rekonstruować trasy do Rokitnicy i dalej, co dla ówczesnego PKT Katowice byłoby bardzo kosztowne.

Okres po 1989

Tramwaje Konstal 105Na na pl. Sikorskiego

Po 1989, wraz z przemianami ustrojowymi nastąpiły przekształcenia w organizacji komunikacji miejskiej na terenie konurbacji górnośląskiej. W 1991 rozdzielono WPK na kilkanaście przedsiębiorstw, w tym Przedsiębiorstwo Komunikacji Tramwajowej w Katowicach, które w 2003 przekształcono w spółkę Tramwaje Śląskie.

Od połowy 2000 trwała modernizacja torowiska linii 6 i 41. Na przełomie marca i kwietnia 2006 zlikwidowano linię 8, która została zastąpiona na odcinku Pętla Wrocławska – Plac Sikorskiego linią 31, później też zlikwidowaną. 1 sierpnia 2008 zawieszono kursy linii 7 z Łagiewnik Targowiska do Placu Sikorskiego z powodu fatalnego stanu technicznego tego odcinka linii. Także w tym roku odbył się gruntowny remont placu Sikorskiego przeprowadzony przez, obejmujący nowe torowisko oraz chodniki.

W lutym 2011 włodarze miast konurbacji górnośląskiej podjęli decyzję o rozpoczęciu projektu „Modernizacja infrastruktury tramwajowej i trolejbusowej w Aglomeracji Górnośląskiej wraz z infrastrukturą towarzyszącą”, w ramach którego ma zostać zmodernizowanych 48 kilometrów torowisk. Na terenie Bytomia zaplanowano odbudowę trasy wzdłuż ul. Świętochłowickiej i Łagiewnickiej w Łagiewnikach, a także modernizację następujących odcinków:

• ulice Powstańców Warszawskich i Moniuszki,
• ul. Katowicka (odcinek od ul. Jagiellońskiej do pl. Kościuszki),
• ulice Jagiellońska i Karola Miarki,
• przejazd przez ul. Zabrzańską.

Prace budowlane nad odbudową dwutorowej linii w Łagiewnikach rozpoczęto w maju 2013. Po ponad roku, 29 czerwca 2014 wznowiono liniowe kursowanie tramwajów na 2,5-kilometrowym odcinku Bytom Łagiewnicka – Łagiewniki Targowisko.

Zajezdnia tramwajowa

Plac postojowy zajezdni (2018)

Linie tramwajowe

Według stanu na 27 marca 2022, przez Bytom przebiega 9 linii tramwajowych. Są to:

Linia	Przystanek początkowy	Przystanek końcowy	Liczba przystanków	Miasta	Zajezdnia	Obsługa taborem niskopodłogowym
2	Bytom Plac Sikorskiego	Gliwice Zajezdnia	26	Bytom, Zabrze, Gliwice	Stroszek, Gliwice
5	Bytom Plac Sikorskiego	Zaborze Pętla	26	Bytom, Zabrze	Stroszek, Gliwice
6	Brynów Centrum Przesiadkowe	Bytom Szkoła Medyczna	43	Katowice, Chorzów, Bytom	Zawodzie
7	Bytom Plac Sikorskiego	Zawodzie Centrum Przesiadkowe	37	Bytom, Świętochłowice, Chorzów, Katowice	Zawodzie, Stroszek
9	Bytom Plac Sikorskiego	Chorzów Stadion Śląski	36	Bytom, Ruda Śląska, Świętochłowice, Chorzów	Stroszek, Gliwice
17	Bytom Plac Sikorskiego	Chorzów Rynek	21	Bytom, Świętochłowice, Chorzów	Stroszek, Gliwice
19	Katowice Plac Wolności	Stroszek Zajezdnia	41	Katowice, Chorzów, Bytom	Stroszek
38	Bytom Powstańców Śląskich	Bytom Kościół św. Trójcy	5	Bytom	Stroszek
49	Bytom Plac Sikorskiego	Stroszek Zajezdnia	14	Bytom	Stroszek

Dodatkowo przez Bytom przejeżdżają linie 0 relacji Chorzów Stadion Śląski Pętla Zachodnia - Katowice Plac Wolności, 3 w relacji Zabrze Pole Ludwik - Makoszowy Pętla oraz 11 relacji Chorzów Metalowców - Katowice Plac Miarki. Spowodowane jest to obsługą przez zajezdnię Stroszek.

Bibliografia

• Andrzej Soczówka: Zróżnicowanie struktury przestrzennej komunikacji miejskiej w konurbacji katowickiej. Sosnowiec: Wydział Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego, 2012, seria: Prace Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego nr 76. ISBN 978-83-6144-31-6.
• Krzysztof Soida: Komunikacja tramwajowa w aglomeracji katowickiej: 100 lat tramwaju elektrycznego. Katowice: Przedsiębiorstwo Komunikacji Tramwajowej & wyd. STAPIS, 1998. ISBN 83-85145-13-3.