Verba deponentia

Verba deponentia – grupa czasowników o znaczeniu czynnym, występujących jednak w formie innej strony, np. biernej lub medialnej. Czasowniki mające część form czynnych a część biernych noszą nazwę verba semideponentia. Nazwa pochodzi od łacińskiego czasownika depono, deponere – pozbyć się – i w domyśle oznacza czasowniki, które pozbyły się strony czynnej^[1].

Łacina

Verba deponentia, podobnie jak czasowniki zwykłe, mogą należeć do jednej z czterech koniugacji^[2]. Mogą konotować dopełnienie bliższe. W tradycyjnych gramatykach łacińskich verba deponentia traktowane są jako oddzielna strona, niezależna od czynnej i biernej^[3].

Przykłady

Koniugacja I

conor, conari, conatus sum – próbować: Milites montes transire conati sunt – Żołnierze próbowali przejść góry
consolor, consolari, consolatus sum – pocieszać: Uxor virum consolatur – Żona pociesza mężczyznę.

Koniugacja II

impleor, impleri, impletus sum – wypełniać: Latro saccum auro impletus est – Złodziej napełnił worek złotem.
vereor, vereri, veritus sum^[4] – bać się: Oppidani hostes verebantur – Mieszkańcy miasta bali się wroga.

Koniugacja III

labor, labi, lapsus sum – pośliznąć się: Puella in via glaciata lapsa est – Dziewczynka pośliznęła się na oblodzonej drodze.
proficiscor, proficisci, profectus sum – wyruszać: Navis mane proficiscitur – Statek wyruszy rano.
sequor, sequi, secutus sum – iść za kimś: Puer felem sequebatur – Chłopiec szedł za kotem.

Koniugacja IV

opperior, opperiri, oppertus sum – czekać: Exercitus auxilium opperiebatur – wojska czekały na posiłki.
mentior, mentiri, mentitus sum – kłamać^[5]: Magister discipulos mentitus est – Nauczyciel okłamał uczniów.

Czasownik orior, oriri, ortus sum (powstawać) przyjmuje większość form III koniugacji, w konjunktiwie imperfectum może przyjmować formy orerer lub charakterystyczną dla koniugacji IV formę orirer^[6].

Zachowane formy strony czynnej

Verba deponentia mają następujące zachowane formy strony czynnej^[2]:

imiesłów czynny czasu teraźniejszego: hortans, oriens
imiesłów czynny czasu przyszłego: hortaturus
bezokolicznik czynny czasu przyszłego: hortaturum esse
gerundium: hortandi, oriendi
supinum: hortatum, hortatu

Imiesłów bierny czasu przyszłego ma znaczenie bierne: hortandus – ten, który ma być upomniany, ten, którego trzeba zachęcić.

W przypadku niektórych czasowników imiesłów bierny czasu przeszłego może mieć znaczenie zarówno czynne jak i bierne: partitus – podzielony^[2].

Wzór odmiany

Dla czasownika sequor, sequi, secutus sum – iść za kimś, podążać, śledzić.

Tryb oznajmujący

Czas	liczba pojedyncza	liczba mnoga^[7]
teraźniejszy	sequor, sequeris, sequitur	sequimur, sequimini, sequuntur
przeszły imperfect	sequebar, sequebaris, sequebatur	sequebamur, sequebamini, sequebantur
przyszły I	sequar, sequeris, sequetur	sequemur, sequemini, sequentur
przeszły perfect	secutus sum, es, est	secuti sumus, estis, sunt
zaprzeszły	secutus eram, eras, erat	secuti eramus, eratis, erant
przyszły II	secutus ero, eris, erit	secuti erimus, eritis, erunt

Tryb łączący

Czas	liczba pojedyncza	liczba mnoga^[7]
teraźniejszy	sequar, sequaris, sequatur	sequamur, sequamini, sequantur
przeszły imperfect	sequerer, sequereris, sequeretur	sequeremur, sequeremini, sequerentur
przeszły perfect	secutus sim, sis, sit	secuti simus, sitis, sint
zaprzeszły	secutus essem, esses, esset	secuti essemus, essetis, essent

Verba semideponentia

Czasowniki tego typu mają część form w stronie czynnej, część zaś w stronie biernej o znaczeniu czynnym. Są dwie grupy czasowników:

mające bierną formą perfectum, np. audeo, audere, ausus sum
mające bierną formę czasu teraźniejszego, np. revertor, reverti, reverti^[6]; devertor, deverti, deverti^[8].

Przypisy

↑ Wikarjak 1999 ↓, s. 50.
↑ ^a ^b ^c Wikarjak 1999 ↓.
↑ Ørberg 1991 ↓, s. 299.
↑ Bennet 1896 ↓, s. 77.
↑ George J.G.J. Adler George J.G.J., A Practical Grammar of the Latin Language; with Perpetual Exercises in Speaking and Writing: For the Use of Schools, Colleges, and Private Learners, Sanborn, Carter, Bazin & Company, 1858, s. 688 [dostęp 2023-07-18] (ang.).
↑ ^a ^b Wielewski 1998 ↓, s. 51.
↑ ^a ^b Wikarjak 1999 ↓, s. 62.
↑ Bennett 1896 ↓, s. 78.

Bibliografia

Jan Wikarjak: Gramatyka opisowa języka łacińskiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1999. ISBN 978-83-01-01023-2.
Marceli Wielewski: Krótka gramatyka języka łacińskiego. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1992. ISBN 83-02-00754-4.
Lidia Winniczuk, Oktawiusz Jurewicz, Janina Żuławska: Język łaciński. Podręcznik dla lektoratów szkół wyższych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004. ISBN 83-01-11929-2.
Charles E. Bennett: A Latin Grammar. Boston, Chicago: Allyn and Bacon, 1896.
Hans Henning Ørberg: Lingua Latina per se illustrata pars I Familia Romana. Grenaa: Domus Latina, 1991. ISBN 87-997016-5-0.

[CITEREFWikarjak199950-1] Wikarjak 1999 ↓, s. 50.

[CITEREFWikarjak1999-2] Wikarjak 1999 ↓.

[CITEREFØrberg1991299-3] Ørberg 1991 ↓, s. 299.

[CITEREFBennet189677-4] Bennet 1896 ↓, s. 77.

[5] George J.G.J. Adler George J.G.J., A Practical Grammar of the Latin Language; with Perpetual Exercises in Speaking and Writing: For the Use of Schools, Colleges, and Private Learners, Sanborn, Carter, Bazin & Company, 1858, s. 688 [dostęp 2023-07-18] (ang.).

[CITEREFWielewski199851-6] Wielewski 1998 ↓, s. 51.

[CITEREFWikarjak199962-7] Wikarjak 1999 ↓, s. 62.

[CITEREFBennett189678-8] Bennett 1896 ↓, s. 78.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]