Wencheng
 posąg kultowy Wencheng | |
| królowa Tybetu | |
| Dane biograficzne | |
| Data urodzenia | |
|---|---|
| Data śmierci | |
| Mąż | |
Wencheng (chiń. upr. 文成公主; pinyin Wénchéng Gōngzhǔ; tyb. མུན་ཆང་ཀུང་ཅོ, Wylie Mun chang kung co; ur. 625, zm. 680) – chińska księżniczka, żona króla Tybetu Songcena Gampo, której przypisuje się sprowadzenie buddyzmu do tego kraju[1] i która stała się symbolem relacji chińsko-tybetańskich.
System heqin
[edytuj | edytuj kod]Od czasów dynastii Han małżeństwa chińskich księżniczek z władcami państw ościennych, zwane heqin („małżeństwo dla pokoju”), były, obok systemu trybutarnego istotnym elementem chińskiej polityki granicznej. Ich uzasadnienie było dwojakie: po pierwsze, na obcym tronie miał zasiąść władca chińskiego pochodzenia, potencjalnie mniej chętny do atakowania ojczyzny matki; po drugie – księżniczce towarzyszyła liczna świta, rzemieślników i uczonych, zaznajamiających „barbarzyńców” z chińskimi osiągnięciami i tym samym ich „cywilizując”. Polityka ta bywa interpretowana jako objaw chwilowej słabości Chin (które nie będąc w stanie militarnie zmusić sąsiadów do uznania formalnego zwierzchnictwa w ramach systemu trybutarnego, musiały ich w ten sposób „obłaskawiać”[2]) lub jako przeniesienie chińskiej polityki rodzinno-klanowej na poziom międzynarodowy[3].
Tło historyczne
[edytuj | edytuj kod]Po swoim wstąpieniu na tron Songcen Gampo dokonał zjednoczenia Tybetu i przeniósł stolicę do Lhasy[4]. W 634 Tangowie sprzymierzeni z plemionami tureckimi pobili zagrażające ich północno-zachodniej flance ludy Tuyuhun[5]. W tym samym roku Tybetańczycy wysłali do Chin misję dyplomatyczną (według chińskich kronik: „trybutarną”), domagając się małżeństwa z księżniczką chińską, podobnie jak Turcy i Tuyuhun. Chińczycy odpowiedzieli wysyłając ambasadora, odmawiając wszakże przymierza i małżeństwa. W odwecie w latach 637–638 Tybetańczycy pobili Tuyuhun i plemiona qiangowskie wokół jeziora Kuku-nor (Qinghai), uważając, że chińska odmowa jest wynikiem ich intryg; następnie oblegli pograniczne miasto Songzhou i ponowili żądania, popierając je groźbami. Odparci, wycofali się ze stratami, ale Tangowie, mając do czynienia z nowym, silnym przeciwnikiem w 641 r. zgodzili się na małżeństwo[6]. Pierwotna odmowa chińska mogła mieć związek ze zmianą rządów w państwie Tuyuhun na pro-chińskie; późniejsza zgoda była prawdopodobnie związana z tybetańskim pokazem siły[7].
Wcześniej Songcen Gampo zawarł małżeństwo z nepalską księżniczką Bhrikuti Dewi. Za sprawą jej i Wencheng, do Tybetu zaczął przenikać buddyzm[4]. Wencheng przeżyła swego męża o kilkanaście lat, do końca prowadząc korespondencję i utrzymując kontakty z dworem tangowskim, mimo że pod koniec jej życia Tybet bezpośrednio konkurował z Chinami w Azji Środkowej[8].
Znaczenie
[edytuj | edytuj kod]Dowody na to, że jej działalność (mająca, jak wszystkie heqin, charakter „misji kulturalnej”) miała wielką wagę religijną są ograniczone. W 648 r. Tybetańczycy interweniowali zbrojnie na rzecz chińskiego wysłannika do Indii (który tam także odwiedził kilka miejsc kultu buddyjskiego), ale nie wiadomo, czy akcja ta miała jakikolwiek związek z religią, lub osobą księżniczki. Prawdopodobnie większy wpływ na rozprzestrzenienie się buddyzmu miała tybetańska ekspansja w Gansu i południowej części Kotliny Tarymskiej, gdzie religia ta była już silnie zakorzeniona[8]. Ostatecznie w buddyzmie i kulturze tybetańskiej wpływy indyjskie przeważyły nad chińskimi, ale postać księżniczki obrosła legendami, a jej życie i działalność są obiektem bardzo różnych są interpretacji, a także narzędziem propagandy politycznej.
Interpretacje tybetańskie
[edytuj | edytuj kod]Dla autorów tybetańskich najważniejszy jest religijny aspekt jej działalności. W tybetańskich legendach Songcen Gampo jest reinkarnacją Awalokiteśwary, a jego obie żony – bogini Tary[9].
Autorzy zgadzają się, że obie księżniczki przywiodły ze sobą znaczne orszaki, oraz przywiozły posągi Buddy. Wywodząca się z religijnie inspirowanych kronik tybetańskich interpretacja twierdzi, że pozyskanie tych posągów było głównym celem zagranicznych małżeństw króla[10]. Z księżniczkami wiąże się budowę dwóch ważnych świątyń, Dżokhang i Ramocze, w celu pomieszczenia owych figur. Wraz z dwunastoma innymi świątyniami miały one stworzyć „sieć”, która spętała demonicę, reprezentującą pierwotne siły ziemi tybetańskiej[11]. Wencheng miała wykorzystać swoją znajomość feng shui w planowaniu tych i innych świątyń w Tybecie. Ma być przede wszystkim związana ze świątynią Ramoche, podczas gdy Bhrikuti – z Dżokhang[12].
Autorzy zachodni o orientacji pro-tybetańskiej nie poświęcają postaci Wencheng zbyt wielkiej wagi, traktując ją jako jedno z pięciu politycznych małżeństw Songcena Gampo. Zaznaczają oni natomiast równorzędność stosunków Tuba-Tang i potęgę militarną państwa tybetańskiego[13] (jak Smith, który zaznacza obecność nad chińską granicą 200 tysięcznej armii Songcena[5]).
Interpretacje chińskie
[edytuj | edytuj kod]Zupełnie inne jest podejście autorów chińskich i pro-chińskich. Tu Wencheng urasta do symbolu cywilizacyjnej, dobroczynnej misji Chin i sięgających daleko w przeszłość związków krwi w obrębie „narodu chińskiego” (zhonghua minzu, którego Tybetańczycy i ludy Azji Centralnej także są częścią)[14].
Chińskie kroniki dynastyczne opisywały świat w kategoriach sinocentrycznych, określając np. wszystkie misje mianem trybutarnych. Według Kroniki Dynastii Tang, po odparciu ich pierwszego natarcia, pobici Tybetańczycy mieli odczekać kilka lat, i ponownie zwrócić się do Chin, przepraszając i prosząc o sojusz. Misję tybetańskiego ministra Gar Tongcana, który przybył by eskortować księżniczkę do Tybetu, traktują jako trybutarną, a bogate dary – jako daninę, uznając, że zawierając związek z chińską księżniczką, król Tybetu przyjął chińskie zwierzchnictwo[5].
Współczesne interpretacje chińskie pomijają militarny aspekt kampanii, a w szczególności groźby tybetańskie (lub zaprzeczają im wprost). Chwalą Songcena Gampo, „że choć pochodził z klasy posiadaczy niewolników, miał otwarty umysł; pociągała go doświadczona, zaawansowana kultura chińska; w odróżnieniu od sobie współczesnych, nie chciał opierać się na starych metodach produkcji, lecz użył swych możliwości, by wprowadzić bardziej zaawansowaną kulturę, głównie i przede wszystkim – hanowską”[14]. Także niektórzy zachodni autorzy przyjmują ten punkt widzenia twierdząc, że „księżniczka Wencheng przywiozła ze sobą przedmioty kultu religijnego i przypisuje się jej wprowadzenie do Tybetu masła, herbaty, sera, jęczmienia, piwa, wiedzy medycznej i astrologicznej. Mówi się, że to pod jej wpływem minister Thonmi Sambhota zastał wysłany do Kaszmiru i przywiózł alfabet do zapisu języka tybetańskiego”[15]. Miała też przekonać króla o wyższości chińskiego jedwabiu nad barbarzyńskimi skórami i do zaniechania, obrzydliwego jej zdaniem, zwyczaju malowania twarzy czerwoną ochrą.
Księżniczka odegrała też rolę polityczną podczas wielkiego skoku naprzód i sprowokowanego przezeń powstania tybetańskiego w 1959 r. Premier Zhou Enlai zlecił Tian Hanowi napisanie o niej sztuki, promującej jedność narodową na przykładzie „małżeństw dla pokoju”. W pierwszej wersji księżniczka bierze udział w walce klasowej tybetańskich chłopów pańszczyźnianych i obszarników, i choć nie udaje się jej ustrzec chłopki przed wyłupieniem oczu, oburzona takim okrucieństwem, skłania króla do zarzucenia takich obyczajów i uczenia się od wyższej kultury chińskiej. Premier Zhou uznał tak zdecydowany triumf kultury chińskiej za nazbyt „antagonizujący” i Tian Han przepisał sztukę: w ostatecznej wersji, Songcen Gampo zwalcza „niektórych nacjonalistów tybetańskich” i zawiera szczęśliwe małżeństwo, wzmacniające jedność między narodami chińskim i tybetańskim[16].
Funkcję symbolu jedności chińsko-tybetańskiej pełni Wencheng po dziś dzień, np. sztukę o jej małżeństwie wystawiano z okazji czterdziestolecia Tybetańskiego Regionu Autonomicznego[17].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Helmut Uhlig: Jedwabny szlak. Kultury antyku między Chinami a Rzymem. Katowice: Wydawnictwo Książnica, 2007, s. 249. ISBN 978-83-250-0044-8.
- ↑ Arthur Waldron: The Great Wall of China: From History to Myth. Cambridge: Cambridge University Press, 1990. ISBN 0-521-36518-X.
- ↑ Bulag 2002 ↓, s. 67–70.
- ↑ a b Encyklopedia Historyczna Świata. Tom X. Kraków: Wydawnictwo Opres, 2002, s. 148. ISBN 83-85909-72-9.
- ↑ a b c Warren W. Smith: Tibetan nation: a history of Tibetan nationalism and Sino-Tibetan relations. Boulder, Colorado: Westview Press, 1996. ISBN 0-8133-3155-2.
- ↑ Hugh Richardson: The Origin of the Tibetan Kingdom. W: Alex McKay: The History of Tibet. T. 1: The Early Period: to c.850. New York: RoutledgeCurzon, 2003. ISBN 0-415-30842.
- ↑ Yihong Pan. The Sino-Tibetan Treaties in the Tang Dynasty. „T’oung Pao”. 78, s. 116–161, 1992. BRILL.
- ↑ a b M.T. Kapstein: The Treaty Temple of Turquoise Grove. W: Matthew T. Kapstein: Buddhism between Tibet and China. Boston: Wisdom Publications, 2009. ISBN 0-86171-581-0.
- ↑ Powers 2004 ↓, s. 35.
- ↑ Powers 2004 ↓, s. 37.
- ↑ Ronald M. Davidson: Tibet. W: Robert L. Buswell: Encyclopedia of Buddhism. T. 2. New York: Macmilian References, 2004. ISBN 0-02-865720-9.
- ↑ Dowodzić tego ma lokalizacja świątyń – Ramoche, jako jedyna w Tybecie zwrócona jest na wschód, ku Chinom. Wszystkie inne świątynie, jak Dżokhang, kierują się na południe. Co ciekawe, posągi zostały zamienione, i „chiński” budda znajduje się w Dżokhang. Nastąpiło to prawdopodobnie, by ochronić figurę z Nepalu w obliczu potencjalnego chińskiego najazdu. W. Smith, op. cit., s. 62.
- ↑ Powers 2004 ↓, s. 34.
- ↑ a b Powers 2004 ↓, s. 32.
- ↑ J. Powers, op.cit., s. 33. Jak zauważa Powers, nie wiadomo czemu księżniczka z tak „piśmiennego” kraju jak Chiny, regularnie korespondująca z dworem tangowskim, miałaby wysyłać emisariuszy po pismo do Indii.
- ↑ Bulag 2002 ↓, s. 88–89.
- ↑ Jessie: Princess Wencheng: Best of Two Worlds. Ministry of Culture, P.R.China. [dostęp 2014-06-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)]. (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Uradyn E. Bulag: The Mongols at China’s edge: history and the politics of national unity. Lanham: Rowman & Littlefield Publishers, 2002. ISBN 0-7425-1143-X.
- John Powers: History As Propaganda: Tibetan Exiles versus the People’s Republic of China. New York: Oxford University Press, 2004. ISBN 0-19-517426-7.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Haiwang Yuan: Princess Wencheng – Bridging the Different Cultures. Western Kentucky University, 2008-09-10. [dostęp 2010-05-17]. (ang.). Typowa chińska wersja opowieści o Wencheng
- The Marriage of Wencheng (625-680 C.E.) Connecting Tang China and Tubo Tibet. [w:] Women in World History Curriculum [on-line]. 1996-2010. [dostęp 2010-05-17]. Przykład wersji zachodniej, opartej o źródła chińskie