Wikipedysta:Gigabyte/Anarchizm

Flaga z najpopularniejszym spośród wielu symboli anarchistycznych

Anarchizm – doktryna i ruch społeczny powstałe w XIX wieku, uznające wolność jednostki za wartość nadrzędną. Anarchizm opowiada się za zlikwidowaniem organizacji opartych na hierarchii i przymusie (np. państwa). Postuluje stworzenie społeczeństwa wolnego od wyzysku, w którym równe jednostki współpracują ze sobą na zasadzie dobrowolności.

Geneza i prekursorzy anarchizmu

Jako doktryna anarchizm rozwinął się w XIX wieku w ramach socjalistycznego ruchu robotniczego, ale według niektórych anarchistyczne wątki można odnaleźć już w starożytnej myśli taoistów, cyników czy stoików, a także średniowiecznych ruchach w rodzaju Braci i Sióstr Wolnego Ducha czy później w radykalnym nurcie Braci Polskich.

Prekursorami anarchizmu byli diggerzy, radykalny ruch chłopski z rewolucji angielskiej, a także ruchy rewolucji francuskiej (W czasie rewolucji francuskiej określenie "anarchista" było używane przez jakobinów pod adresem ich radykalnych przeciwników politycznych, takich jak Wściekli) i niektórzy socjaliści utopijni (zwłaszcza Fourier), a także angielski myśliciel polityczny William Godwin.

Pierwszym, który sam nazwał się „anarchistą” był francuski myśliciel socjalistyczny Pierre Joseph Proudhon. Mniej więcej w tym samym czasie anarchistyczne poglądy zaczął głosić inny francuski socjalista, Joseph Déjacque, który dla ich opisania ukuł termin „wolnościowiec”; dlatego anarchizm bywa nazywany wolnościowym socjalizmem.

Anarchistów łączy z innymi nurtami socjalistycznymi chęć zniesienia kapitalizmu, a dzieli stosunek do państwa, które chcą zastąpić oddolnymi formami organizacji społeczeństwa, opartymi na dobrowolności.

Anarchizm nie jest jednorodną doktryną i można w nim wyróżnić wiele nurtów, z których podstawowe powstały jeszcze w XIX w., a inne w późniejszym czasie.

Nurty anarchizmu

Anarchizm indywidualistyczny (Anarchoindywidualizm)

Anarchizm indywidualistyczny zapoczątkowany został przez Pierre'a Josepha Proudhona (choć niektórzy dopatrują się jego początków w myśli Maxa Stirnera). System społeczny powinien opierać się wg Proudhona na wzajemnej pomocy sąsiedzkiej oraz wolnej wymianie dóbr. Myśliciel ten podał również w wątpliwość własność. Nie jest jednak on krytykiem własności jednostki, ale własności kapitalistycznej, opartej na wyzysku słabszych poprzez silniejszych. Taką formę własności uznaje on za kradzież oraz przestępstwo. Droga do anarchii społecznej prowadzi poprzez rewolucję, to jest natychmiastowe i całkowite zniesienie porządku kapitalistycznego. Proudhon odrzuca jednak walkę zbrojną i terror indywidualny. Dopuszczona jest również pewna forma przedstawicielstwa.

Anarchizm kolektywistyczny (Anarchokolektywizm)

Anarchokolektywizm był nawiązaniem do poglądów Proudhona, miał również pewne elementy wspólne z teorią Karola Marksa. Rozwinął się pod koniec lat 60. XIX w. Za twórcę nurtu uznaje się Rosjanina Michała Bakunina.

Zdaniem anarchokolektywistów, państwo powinno zostać zastąpione federalistycznym, samorządnym społeczeństwem, a gospodarka powinna opierać się na stowarzyszeniach produkcyjnych nazywanych kolektywami, łączących się ze sobą w federacje - najpierw prowincjonalne czy regionalne, a potem krajowe i międzynarodowe, na mocy umów zawieranych pomiędzy sobą, dzięki którym federacje krajowe zastępować miałyby dotychczasowe państwa (anarchia). Zasada oddolnego stowarzyszania się samorządnych gmin (komun) zastępowałaby odgórnie tworzone, scentralizowane państwo. Taka organizacja gospodarki byłaby zarazem pewną organizacją polityczną społeczeństwa, pozbawionego struktur państwowych.

Własność środków produkcji w anarchokolektywizmie jest uważana za zbiorową - należy nie do jednostek, ale do stowarzyszeń, choć niektórzy anarchokolektywiści byli zwolennikami pewnego rodzaju gospodarki mieszanej, gdzie domeną indywidualnej własności byłaby drobna wytwórczość, a własność zbiorowa dotyczyłaby produkcji na dużą skalę.

Anarchizm komunistyczny (Anarchokomunizm)

Anarchokomunizm lub wolnościowy komunizm to najbardziej usystematyzowana odmiana anarchizmu, powstała na początku lat 80. XIX w. jako rozwinięcie poglądów anarchokolektywistycznych. Za jego najwybitniejszego teoretyka jest uznawany Piotr Kropotkin.

Zamiast indywidualnej albo grupowej własności środków produkcji ten nurt anarchizmu postuluje własność ogólnospołeczną, a użytkowaniem tej własności powinny według jego zwolenników zajmować się samorządne komuny (komunistyczne gminy działające na zasadzie demokracji bezpośredniej), w administrowaniu którymi wszyscy mieszkańcy mają mieć równy głos, łączące się ze sobą w federacje najpierw prowincjonalne czy regionalne, a potem krajowe i kontynentalne, a na końcu łącząc się w ogólnoświatową federację.

Wszystkie jednostki powinny mieć swobodny dostęp do produktów pracy, również posiadanych wspólnie, na mocy zasady "od każdego według jego zdolności, każdemu według jego potrzeb" oraz pomocy wzajemnej (czym różni się od nurtów anarchizmu proponujących powiązanie w gospodarce ilości otrzymywanych dóbr z ilością wykonywanej pracy).

Anarchizm syndykalistyczny (Anarchosyndykalizm)

Nurt, który ukonstytuował się na początku XX w. w wyniku syntezy dotychczasowego anarchizmu i ruchu związkowego. Jego najbardziej znanym przedstawicielem był Georges Sorel.

Anarchizm syndykalistyczny przyjął model związkowy jako formę organizacji walki ruchu robotniczego i zalążek przyszłego wolnego społeczeństwa. Anarchosyndykalizm kładzie szczególny nacisk na samorządność pracowniczą a także położył większy nacisk na większe związki robotników-producentów, zamiast związków konsumentów (komun), jak w przypadku anarchokomunizmu, nurty te jednak nie wykluczają się wzajemnie. Podobna relacja zachodzi względem anarchokolektywizmu. Cel w jego przypadku był ten sam - likwidacja kapitalizmu oraz państwa oraz zastąpienie ich nowym, samorządnym społeczeństwem, przy czym niektórzy anarchosyndykaliści skłaniali się bardziej ku postulatom anarchokolektywistycznym (np. w kwestii określonego wynagrodzenia za określoną pracę), a inni ku rozwiązaniom anarchokomunistycznym.

Zielony anarchizm

Nurt anarchizmu, który rozwinął się w latach 60. XX w. i który dzieli się na dwa rodzaje - ekologię społeczną i anarchoprymitywizm.

Ekologia społeczna odrzuca państwo i kapitalizm, proponując w zamian nieduże, zdecentralizowane społeczności, działające na zasadach oddolnej demokracji oraz gospodarkę opartą na ekologicznym rolnictwie i przemyśle "na ludzką skalę".

Anarchoprymitywizm, związany z tzw. ekologią głęboką, odrzuca cywilizację jako taką i szuka inspiracji w społecznościach ludzkich sprzed rewolucji neolitycznej, uważając je za egalitarne i pozbawione hierarchicznej władzy.

Anarchizm chrześcijański (Anarchorześcijanizm)

Nurt anarchizmu zainspirowany działalnością Lwa Tołstoja. Łączył wiarę chrześcijańską w radykalnej formie z opartymi na niej ideami wolnościowymi i wspólnotowymi.

Tołstoj uważał, że przyczyną nędzy ludzi i niesprawiedliwości jest istnienie rządu oraz prawnych form własności, które służą tylko nielicznym. Rozwiązanie widział w likwidacji państwa i zniesieniu prawnej ochrony własności, co pozwoliłoby np. na przejmowanie ziemi zajętej przemocą lub nieuprawianej. Uważał, że każdy człowiek powinien pracować samodzielnie, nie wyzyskując pracy innych, a nadwyżkę produktów pracy ponad potrzeby każda osoba powinna przekazywać potrzebującym.

Anarchizm pacyfistyczny (Anarchopacyfizm)

Nurt anarchizmu zainspirowany przez Lwa Tołstoja posiadający w sobie elementy chrześcijańskiego anarchizmu i łączący elementy pokojowe(pacyfistyczne) i wolnościowe(anarchistyczne). Anarchopacyfiści są pacyfistami i przeciwstawiają się stosowaniu wszelkich form przemocy i ataku a także formom przymusu jak władza i państwo. Przeciwstawiają się kultowi siły, mowie nienawiści i stwierdzenia że prawo do życia mają tylko najsilniejsi, ich zdaniem wszyscy mają równe prawo do życia. Według nich ludzie powinni żyć w wolności i pokoju. Do inicjatyw anarchopacyfistycznych należy np. "Food not Bombs"

Anarchizm feministyczny (Anarchofeminizm)

Nurt anarchizmu, który rozwinął się na większą skalę w drugiej połowie XX w., choć za jego prekursorki są uważane m.in. Mary Wollstonecraft i Emma Goldman.

Anarchofeminizm wzbogacił dotychczasową myśl anarchistyczną o feministyczne wątki związane z relacjami między płciami i wyraźnie sformułowany postulat ich równości w życiu społecznym (krytykował również niektóre rodzaje wcześniejszego anarchizmu za niedostateczny jego zdaniem nacisk na ten ostatni punkt).

Poglądy tego nurtu anarchizmu są oparte na przekonaniu, że państwo i kapitalizm to formy społeczne działające na zasadach charakterystycznych dla patriarchatu (utożsamianych z zasadą hierarchicznej władzy), stąd głoszony przez ten ruch postulat ich zniesienia.

Anarchizm bezprzymiotnikowy

Specyficzny rodzaj anarchizmu, który rozwinął się pod koniec XIX w. z inspiracji kubańsko-hiszpańskiego działacza anarchistycznego Fernando Tarrida del Mármol i który z założenia (jako "anarchizm" bez żadnych dodatkowych określeń takich jak -kolektywizm czy -komunizm) miał łączyć różne nurty anarchistyczne.

Anarchizm bezprzymiotnikowy skupiał się raczej na tym, co łączyło różnego rodzaju anarchistów – czyli na zniesieniu państwa i kapitalizmu – a nie na tym, co ich dzieliło – konkretnych projektach czy postulatach dotyczących przyszłego społeczeństwa anarchistycznego.

Początkowo (w Hiszpanii) miał jednoczyć anarchokolektywistów i anarchokomunistów; w późniejszym czasie i w Stanach Zjednoczonych próby podejmowane w ramach anarchizmu bezprzymiotnikowego obejmowały anarchokolektywistów z jednej, a anarchoindywidualistów z drugiej strony.

Kontrowersyjne

Anarchizm kapitalistyczny (Anarchokapitalizm)

Anarchokapitalizm powstał w połowie XX wieku w Stanach Zjednoczonych, nawiązując do myśli głównie amerykańskich anarchoindywidualistów oraz klasycznego liberalizmu. Według anarchokapitalistów działalność państwa nie jest potrzebna w żadnej dziedzinie życia, a wszystkie niezbędne funkcje społeczne spełniane przez nie do tej pory będą oparte na umowach rynkowych. Kładzie również szczególny nacisk na własność prywatną oraz zakłada niczym nieograniczone (poza wolnością innych) prawo do rozporządzania własną osobą.

Kwestia zaliczania anarchokapitalizmu do nurtów anarchistycznych wzbudza kontrowersje wśród reprezentantów pozostałych gałęzi anarchizmu oraz części badaczy problemu. Oprócz anarchokapitalistów oraz niektórych anarchoindywidualistów inne nurty anarchizmu nie uważają anarchokapitalizmu za anarchizm, gdyż jest on oksymoronem. Ich zdaniem anarchokapitalizm prowadzi bowiem do wykluczenia i wprowadza hierarchię społeczną, co skutkowałoby dominacją silnych graczy na rynku i w konsekwencji powstaniem państwa.

Decentralizm

Decentralizm lub wolnościowy municypalizm najczęściej nie jest uważany za nurt anarchizmu jednak posiada z nim wiele wspólnych elementów. Według decentralistów państwo powinno zostać zniesione a władza zdecentralizowana do poziomu wolnego miasta lub gminy jednak posiadającego wszystkie prawa co państwo i wyposażonego we wszystkie instytucje państwowe, stąd decentralizmu nie zalicza się z reguły do anarchizmu. Decentraliści najczęściej także odrzucają kapitalizm i opowiadają się za demokracją uczestniczącą.

Agoryzm

Agoryzm to anarchistyczna doktryna założona przez Samuela Edwarda Konkina III, której celem jest utworzenie wolnego społeczeństwa, w którym "wszystkie związki międzyludzkie są dobrowolne". Jako rodzaj anarchizmu rynkowego, jest zaliczany do anarchokapitalizmu lub anarchoindywidualizmu. Kładzie strategiczny nacisk na budowanie rynkowych instytucji alternatywnych - szarej strefy; tego typu działalność nazywa "kontrekonomią". Agoryści odrzucają uczestnictwo w polityce oraz głosowanie.

Agoryści są "miękkimi własnościowcami". To znaczy, że uważają własność za prawo naturalne, ale jednocześnie, w przeciwieństwie do "twardych własnościowców" uważają, że w wolnym społeczeństwie mogą istnieć także kolektywne i użytkowe formy własności.

Zobacz też

• Symbolika anarchistyczna
• Anarchizm w Polsce
• Skrajna lewica
• The Venus Project

Bibliografia

• Daniel Guérin Anarchism. From Theory to Practice, New York 1970
• Daniel Grinberg Ruch anarchistyczny w Europie Zachodniej, 1870-1914, Warszawa 1994
• Lucien van der Walt Anarchism and Syndicalism in South Africa, 1904-1921: Rethinking the history of labour and the left, Johannesburg 2007

Linki zewnętrzne

• Anarchistyczne F.A.Q. Anarchizm – najczęściej zadawane pytania
• Centrum Informacji Anarchistycznej
• Polska Anarchopedia - Encyklopedia Anarchizmu
• Ruch anarchistyczny w świetle teorii ruchów społecznych Piotr Prokopowicz

{{Anarchizm}}

Kategoria:Anarchizm

{{link FA|ar}} {{link FA|eo}} {{link FA|id}} {{link FA|eu}}

{{link GA|zh}}