Wilanów (gmina)
| gmina wiejska | |
| 1867–1951[1] | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo |
1919–1939: warszawskie |
| Powiat | |
| Siedziba | |
| Populacja (1943) • liczba ludności |
|
Wilanów – dawna gmina wiejska istniejąca w latach 1867–1951 w woj. warszawskim. Siedzibą gminy był Wilanów (obecnie część Warszawy).
Historia
[edytuj | edytuj kod]Gmina Wilanów powstała 13 stycznia 1867 roku w związku z reformą gminną w Królestwie Polskim. Należała do powiatu warszawskiego w guberni warszawskiej[2][3][4].
W 1909 roku do gminy Wilanów z gminy Mokotów włączono wsie Czerniaków, Szopy Polskie, Szopy Niemieckie i Siekierki, które jako obszary typowo wiejskie odbiegały znacznie od coraz bardziej zurbanizowanego Mokotowa[5].
1 kwietnia 1916, na mocy rozporządzenia generał-gubernatora Hansa Hartwiga von Beselera, z gminy Wilanów miały być wyłączone i włączone do Warszawy miejscowości Czerniaków i Siekierki[6]. Rok później sprecyzowano dokładny przebieg granic Warszawy, w związku z czym obszar włączony do Warszawy opisano dokładniej, przy czym uległ on pewnym zmianom lokalnym. Ostatecznie do Warszawy włączono[7][8]:
- folwark Siekierki, wieś Siekierki 1 i 2 oraz wieś Siekierki Małe,
- folwark i wieś Czerniaków,
- folwark i wieś Szopy Polskie (vel Nowy Sad),
- wieś i kolonie Szopy Niemieckie[8],
- a także niezabudowane tereny, na których później wybudowano osiedla Stegny i Sadyba oraz północną część Augustówki[9]
W okresie międzywojennym gmina Wilanów należała do powiatu warszawskiego w woj. warszawskim.
20 października 1933 gminę Wilanów podzielono na 18 gromad (skład gromad w nawiasie)[10]:
- Augustówka – Augustówka (w.),
- Dąbrówka – Dąbrówka (w.) i Dąbrówka (ceg.),
- Gorzkiewki – Gorzkiewki (w.) i Paluch (f.),
- Kabaty – Kabaty (w.) i Natolin (f.),
- Kępa Latoszkowa – Kępa Latoszkowa (w.) i Latoszki (w.),
- Kępa Zawodowska – Kępa Zawodowska (w.),
- Lisy – Lisy (w.),
- Moczydło – Moczydło (w.) i Moczydło (f.),
- Powsin – Powsin (w.), Powsin (f.) i Zamość (w.),
- Powsinek – Powsinek (w.) i Wilanów Poduchowny,
- Pyry – Pyry (w.), Pyry (leśn.), Kabaty (leśn.) i Olechów (leśn.),
- Służew – Służew (w.), Służew (f.), Służew Poduchowny (w.) i Potoki (w.),
- Służewiec – Służewiec (w.),
- Służewiec Nowy – Służewiec (parc.),
- Wilanów – Wilanów (w.) Wilanów (f.) i Marysinek (park),
- Wolica – Wolica (w.), Wolica (f.) i Ursynów (f.),
- Zawady – Zawady (w.), Bartyki (w.), Zawady (f.), Kępa Nadwilanowska (w.) i Kępa Nadwiślańska (w.),
- Zbarz – Zbarz (w.).
2 września 1938 do gminy Wilanów z gminy Falenty włączono część gruntów gromad Grabów i Imielin[11][12].
27 września 1938 z gminy Wilanów wyłączono obszar o ogólnej powierzchni około 1230 ha, zawarty pomiędzy dotychczasową granicą powiatu południowo-warszawskiego w m. st. Warszawie (opis granicy w przypisie[13]) i włączono go do powiatu południowo-warszawskiego w Warszawie[14]. W praktyce oznaczało to włączenie do Warszawy Służewa, Służewca i Ksawerowa.
1 kwietnia 1939 z gminy Wilanów wyłączono gromady Gorzkiewki i Zbarż, które weszły w skład nowo utworzonej gminy Okęcie[15][16].
Podczas II wojny światowej w Generalnym Gubernatorstwie, w dystrykcie warszawskim. Okupant włączył 1 marca 1943 Służewiec Nowy do gminy Okęcie, po czym gmina Wilanów składała się w 1943 roku z 13 gromad i liczyła 13,792 mieszkańców: Augustówka (482 mieszkańców), Dąbrówka (932), Kabaty (597), Kępa Latoszkowa (152), Kępa Zawadowska (198), Lisy (106), Moczydło (167), Powsin (1249), Powsinek (2274), Pyry (1064), Wilanów (5059), Wolica (701) i Zawady (811)[17].
Po wojnie gmina zachowała przynależność administracyjną.
15 maja 1951 gmina Wilanów została zniesiona, a jej obszar włączony do Warszawy[18]:
- Augustówka,
- Dąbrówka,
- Kabaty,
- Kępa Latoszkowa,
- Kępa Zawadowska,
- Lisy,
- Moczydło,
- Powsin,
- Powsinek,
- Pyry,
- Wilanów,
- Wolica,
- Zawady.
Zmiany terytorialne
[edytuj | edytuj kod]| Miejscowość | 1867-01-13 | 1909-04-01 | 1916-04-01 | 1938-09-27 | 1939-04-01 | 1943-03-01 | 1951-05-15 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Augustówka | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Warszawa (m) |
| Bartyki | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Warszawa (m) |
| Czerniaków | Mokotów | Wilanów | Warszawa (m) | Warszawa (m) | Warszawa (m) | Warszawa (m) | Warszawa (m) |
| Dąbrówka | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Warszawa (m) |
| Gorzkiewki | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Okęcie | Okęcie | Warszawa (m) |
| Kabaty | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Warszawa (m) |
| Kępa Latoszkowa | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Warszawa (m) |
| Kępa Nadwilanowska | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Warszawa (m) |
| Kępa Nadwiślańska | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Warszawa (m) |
| Kępa Zawodowska | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Warszawa (m) |
| Latoszki | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Warszawa (m) |
| Lisy | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Warszawa (m) |
| Moczydło | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Warszawa (m) |
| Natolin | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Warszawa (m) |
| Paluch | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Okęcie | Okęcie | Warszawa (m) |
| Potoki | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Warszawa (m) | Warszawa (m) | Warszawa (m) | Warszawa (m) |
| Powsin | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Warszawa (m) |
| Powsinek | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Warszawa (m) |
| Pyry | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Warszawa (m) |
| Siekerki | Mokotów | Wilanów | Warszawa (m) | Warszawa (m) | Warszawa (m) | Warszawa (m) | Warszawa (m) |
| Służew | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Warszawa (m) | Warszawa (m) | Warszawa (m) | Warszawa (m) |
| Służewiec | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Warszawa (m) | Warszawa (m) | Warszawa (m) | Warszawa (m) |
| Służewiec Nowy | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Okęcie | Warszawa (m) |
| Szopy | Mokotów | Wilanów | Warszawa (m) | Warszawa (m) | Warszawa (m) | Warszawa (m) | Warszawa (m) |
| Ursynów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Warszawa (m) |
| Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Warszawa (m) |
| Wolica | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Warszawa (m) |
| Zamość | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Warszawa (m) |
| Zawady | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Warszawa (m) |
| Zbarż | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Wilanów | Okęcie | Okęcie | Warszawa (m) |
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Od 1919 jednostka administracyjna nowo utworzonego polskiego woj. warszawskiego; w czasie II wojny światowej przejściowo poza administracją polską.
- ↑ Postanowienie z 17 (29) września 1866, ogłoszone 5 (17) stycznia 1867 (Dziennik Praw, rok 1866, tom 66, nr 219, s. 279).
- ↑ Postanowienie z 29 grudnia 1867 (10 stycznia 1868), ogłoszone 8 (20) lutego 1868 (Dziennik Praw, rok 1868, tom 67, nr 228, s. 359).
- ↑ Powiat warszawski, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 99.
- ↑ Wieś w mieście (1). Zapraszam do Szop Polskich (Warszawa, Mokotów).
- ↑ Rozporządzenie dot. rozszerzenia warszawskiego okręgu miejskiego i wykonania planu dla zabudowania miasta Warszawy (Dziennik Rozporządzeń dla Jenerał-Gubernatorstwa Warszawskiego 1916 nr 29 poz 79).
- ↑ Rozporządzenie dot. ustanowienia granic miejskich Warszawy Dziennik Rozporządzeń dla Jenerał-Gubernatorstwa Warszawskiego 1917 nr 63 poz 259.
- ↑ a b Dziennik Zarządu Miasta Stołecznego Warszawy. 1917 nr 129 (27 X).
- ↑ Plan miata stołecznego Warszawa (1917).
- ↑ Warszawski Dziennik Wojewódzki: dla obszaru Województwa Warszawskiego. 1933, nr 14, poz. 136.
- ↑ Dz.U. z 1938 r. nr 65, poz. 490.
- ↑ Nowa granica gmin Falenty i Wilanów biegła odtąd od punktu położonego w odległości 680 inna zachód od szosy Puławskiej przy zbiegu gruntów wsi Wyczółki i kolonii Grabów oraz terenów Towarzystwa Zachęty do Hodowli Koni w Polsce wzdłuż drogi w kierunku południowo-wschodnim, aż do wsi Imielin w odległości 350 m na wschód od szosy Puławskiej, skąd skręca drogą polną w kierunku północno-wschodnim do punktu, odległego o 560 m, położonego na miedzy, stanowiącej przedłużenie granic gruntów wsi Imielin i wsi Służewiec; z tego punktu granica skręca w kierunku wschodnim i biegnie tą miedzą do granicy gruntów wsi Służewiec i wsi Imielin.
- ↑ Nowa granica powiatu, południowo-warszawskiego biegnie poczynając od punktu przecięcia dotychczasowej granicy tego powiatu z ul. Sobieskiego zachodnią stroną tej ulicy w kierunku południowo-wschodnim do skrzyżowania z tzw. Szosą Królewską. Następnie granica biegnie drogą tzw. „groblą” w kierunku zachodnim, później skręcając w kierunku południowo-zachodnim, oddzielając grunty wsi i majątku Wilanów od gruntów wsi Służew do zbiegu granic wsi Służew, fortu Nr VIII i majątku Wilanów. Od tego punktu granica biegnie drogą prowadzącą do folwarku Ursynów, do zbiegu granicy gruntów folwarku Ursynów i fortu Nr VIII. Dalej biegnie granicą gruntów folwarku Ursynów i fortu Nr VIII w kierunku zachodnim do zbiegu granic fortu Nr VIII, wsi i majątku Służew. Od tego miejsca granica biegnie między wsią i majątkiem Służew aż do zbiegu granic majątku i wsi Służew oraz wsi Imielin w kierunku zachodnim, stąd w kierunku południowym dróżką między wsiami Imielin i Służew do końca gruntów wsi Służew, skąd biegnie miedzą w kierunku zachodnim około 260 m aż do dróżki polnej, a następnie tą dróżką w kierunku południowo-zachodnim do drogi prowadzącej ze wsi Wyczółki do wsi Imielin i dalej tą drogą w kierunku północno-zachodnim przecinając Szosę Puławską do miejsca, gdzie schodzą się granice wsi Grabów i wsi Wyczółki, następnie tą drogą i w tym samym kierunku do szosy stanowiącej własność Towarzystwa Zachęty do Hodowli Koni w Polsce. Od tego punktu granica biegnie południową stroną wspomnianej szosy do jej zakrętu w kierunku wsi Wyczółki. Dalej granica biegnie miedzą odgraniczającą tereny Towarzystwa Zachęty do Hodowli Koni w Polsce od wsi Wyczółki aż do zbiegu granic gruntów wymienionego Towarzystwa, wsi i folwarku Wyczółki. Od tego miejsca granica biegnie ciągle zmieniając kierunek granicą folwarku i wsi Wyczółki, następnie rowem przechodzącym przez grunta wsi Gorzkiewki w kierunku zachodnim do terenów zajętych pod kolej Warszawa-Radom, stąd w kierunku północno-zachodnim najpierw wzdłuż torów wschodniej granicy terenów kolejowych linii radomskiej do terenów b. fortu Nr VII, później wzdłuż linii równoległej do wytyczonej na gruncie osi projektowanej linii kolejowej w odległości 20 m na wschód od niej, przecinając teren b. fortu Nr VII, folwarku Służew, wsi Zbarz, majątku Okęcie i kolonii Rakowiec do dotychczasowej granicy powiatu południowo-warszawskiego w okolicy przecięcia się jej z al. Żwirki i Wigury.
- ↑ Dz.U. z 1938 r. nr 72, poz. 518.
- ↑ Dz.U. z 1939 r. nr 27, poz. 180.
- ↑ Główna część gminy Okęcie powstała jednak z gromad wyłączonych z gminy Skorosze.
- ↑ Gemeinde- und Dorfverzeichnis für das Generalgouvernement (1943).
- ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 maja 1951 r. w sprawie zmiany granic miasta stołecznego Warszawy, Dz.U. z 1951 r. nr 27, poz. 199.
- ↑ Źródła w sekcji opisowej powyżej.