Przejdź do zawartości

Złotolitka

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Złotolitka
Chrysis[1]
(Linnaeus, 1767)
Okres istnienia: eocen–dziś
56/0
56/0
Ilustracja
Chrysis concinna z Afryki
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Gromada

owady

Rząd

błonkoskrzydłe

Nadrodzina

złotolitki

Rodzina

złotolitkowate

Podrodzina

Chrysidinae

Plemię

Chrysidini

Rodzaj

Złotolitka

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Złotolitka[2] (Chrysis) – rodzaj błonkówki z rodziny złotolitkowatych (Chrysididae). Przedstawiciele tego rodzaju występują na wszystkich kontynentach z wyjątkiem regionów polarnych (takson kosmopolityczny). Samice w poszukiwaniu żywiciela chętnie atakują inne błonkówki (Hymenoptera), z grupy samotnic np. murarki lub samice kopułkowatych (Eumeninae). Złotolitki cechują się swym metalicznym ubarwieniem ciała, zwykle koloru błękitnego i zielonego oraz różowego. Rodzaj złotolitka jest typem nomenklatorycznym swej rodziny.

Charakterystyka

[edytuj | edytuj kod]
Niezidentyfikowana złotolitka

Rodzaj złotolitka skupia w sobie gatunki stosunkowo małe, długości od 6 do 10 mm. Ciało jest wydłużone i krępe. Głowa odznacza się bardzo dużymi oczami złożonymi. Tułów masywny, a odwłok stanowi połowę długości ciała. Czułki dość grube i długie. Ubarwienie tych owadów odpowiada innym złotolitkowatym (Chrysididae). Skrzydła pozostają przyciemnione. Wiele taksonów jest do siebie pokrojem i kolorystyką zbliżone, ich identyfikacja może nastręczać trudności. W Polsce stwierdzono 35 gatunków, przy czym 21 zostało wpisanych na krajową „Czerwoną Listę Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce” jako owady ginące lub wysokiego ryzyka zagrożenia[3]. Uchodzą za najpiękniejsze błonkówki występujące w Polsce.

Występowanie i siedlisko

[edytuj | edytuj kod]

Takson kosmopolityczny. Złotolitki spotyka się przede wszystkim w nagrzanych, ciepłych miejscach, takich jak: murawy kserotermiczne, zbocza piaszczystych wąwozów lub ściany budynków. Tak jak inne złotolitkowate, rodzaj ten obserwowany jest często na roślinach selerowatych (Apiaceae). Okres lotu u tego rodzaju datuje się od marca do lipca, choć jest on różny u poszczególnych taksonów. Błonkówki te istnieją od eocenu. Znane gatunki wymarłe to: Chrysis amoena, Chrysis miocenica, Chrysis rohweri, Chrysis viridicyanea[4]. Większość skamieniałości pochodzi z eocenu USA, czwartorzędu Tanzanii i oligocenu Francji[4].

Żerująca złotolitka ognista

Tryb życia i cykl życiowy

[edytuj | edytuj kod]

Taksony z tego rodzaju pasożytują na innych błonkówkach, zwykle są to pszczoły samotnice np. miesierkowate (np. złotolitka murarkowa, Chrysis trimaculata (obecnie przypisywana do rodzaju Chrysura) lub złotolitka miedziana, Chrysis cuprea (syn. Chrysura cuprea)) lub osowate z podrodziny kopułkowatych (Eumeninae; pasożytuje na nich przeważnie złotolitka zielonawa, Chrysis virdidula). Po znalezieniu swojego żywiciela samice złotolitek składają jaja pod nieobecność gospodarza gniazda. Mierząca zaledwie kilka milimetrów samica tego błonkoskrzydłego może złożyć nawet 150 jaj. Gatunki pasożytujące na murarkach gniazdujących w pustych muszlach ślimaków składają jaja na wewnętrznej stronie ściany zasklepiającej gniazdo, zanim zostanie ono w pełni wyposażone w pokarm niezbędny dla pszczelej larwy. Wylęgające się złotolitki zjadają larwy lub jaja gospodarza. Niektóre gatunki dopiero uśmiercają ofiarę, gdy ta jest w stadium poczwarki, jak ma to miejsce u złotolitki zielonawej, która rozkopuje gniazdo bolicy kolconogiej (Odynerus spinipes) i składa tam jaja, gdy przychówek żywiciela jest właśnie prawie dorosły. Owady dorosłe pasożytujące na Apoidea w przeciwieństwie do swojego potomstwa są roślinożerne, zjadają pyłek i nektar kwiatowy[5]. Zaś te pasożytujące na Vespoidea są wyłącznie entomofagiczne[5].

Ch. sickmanni

Systematyka[6]

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Chrysis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b Grabowski et.al. ↓, s. 197.
  3. ↑ Józef Banaszak: Chrysididae. Złotolitki. W: Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Zbigniew Głowaciński, Małgorzata Makomaska-Juchiewicz, Grażyna Połczyńska-Konior (red.). Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk (PAN), 2002, s. 54-56. ISBN 83-901236-8-1.
  4. ↑ a b Chrysis Linnaeus 1761 (cuckoo wasp), [w:] Fossilworks [online] [dostęp 2022-07-18] (ang.).
  5. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Chrysididae – Złotolitkowate, [w:] Insektarium.net [online] [dostęp 2022-07-18] (pol.).
  6. ↑ R.M. Bohart, L.S. Kimsey, The Chrysidid Wasps of the World, Oxford University Press, 1990, s. 652 [dostęp 2022-07-18] (ang.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Michał Grabowski, Radomir Jaskuła, Krzysztof Pabis: Ilustrowana encyklopedia owadów i pajęczaków Polski. Bełchatów: Fenix, s. 197. ISBN 978-83-7705-870-1.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Złotolitka&oldid=74165780”