Zamek w Surażu
Pomóż nam go sprawdzić: oceń zgłoszoną nominację.
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Typ budynku | |
| Zniszczono |
1603 |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | |
 52°56′35,7″N 22°56′47,8″E/52,943250 22,946611
| |
Zamek w Surażu – nieistniejący drewniany zamek z elementami murowanymi zbudowany przypuszczalnie na przełomie XIV/XV wieku i wzniesiony w miejscu mazowieckiego grodu[1] z XI wieku w Surażu w województwie podlaskim.
Suraż był w średniowieczu jednym z grodów w ziemi drohickiej[2], ale osadnictwo nad Narwią w pobliżu Suraża istniało już na początku VIII wieku[1]. Początkiem miasta był gród drewniano-ziemny zbudowany na skarpie nad Narwią na początku XI wieku[1], który był mazowieckim ośrodkiem administracji państwowej[3]. Położenie Suraża w stosunku do innych grodzisk z XI wieku usytuowanych w dorzeczach Narwi i środkowego Bugu wydaje się wskazywać na jego związki z północno-wschodnim Mazowszem i mógł zostać zbudowany w ramach organizacji państwa w okresie panowania pierwszych Piastów[1]. Z powodu rozmiarów i skrzyniowej konstrukcji umocnień gród w Surażu przypomina mazowiecki gród I w Święcku-Strumianach[1]. W wyposażeniu zmarłych pochowanych na wczesnośredniowiecznym cmentarzu położonym za fosą grodziska Surażu większość znalezisk ma odpowiedniki wśród biżuterii typowej dla nekropoli mazowieckich, przy braku obecności przedmiotów o powiązaniach bałtyckich i wschodniosłowiańskich[1][4][5]. Gród w Surażu został ufortyfikowany fosą, wałem i palisadą, a od Jaćwieży Suraż odgradzały od północy szerokie bagna doliny Biebrzy[1]. Po zniszczeniu w końcu XI wieku, gród został odbudowany na początku XII wieku z inicjatywy polskiego króla Bolesława Śmiałego i księcia Władysława Hermana jako jeden z elementów umacniania północno-wschodniej granicy Polski[1]. Wał grodu z XII wieku był obłożony kamieniami.
Od połowy XIII wieku gród był obiektem ataków Prusów, Jaćwingów i Rusinów, czego efektem było jego zniszczenie, oderwanie od Polski i przyłączenie do Księstwa halicko-wołyńskiego[1], jednak około 1275 roku mógł go opanować litewski książę Trojden[6]. Po śmierci Bolesława Jerzego Trojdenowicza w 1340 r. Suraż najprawdopodobniej powrócił w skład Mazowsza po przyłączeniu go do swojego księstwa przez Siemowita III Trojdenowicza[6].
Suraż po raz pierwszy został wzmiankowany w 1379 r., gdy podpisano w Trokach rozejm między Krzyżakami i książętami Jagiełłą (późniejszym królem Polski) i Kiejstutem i jest to także pierwsza pewna data, która potwierdza włączenie Suraża w skład Wielkiego Księstwa Litewskiego[7]. Rozejm był następstwem odbytej tego roku wielkiej rejzy krzyżackiej na ziemię drohicką i miał zabezpieczyć strony na 10 lat od wzajemnych ataków. Wśród grodów wymienionych w dokumencie wymieniono m.in. Suraż[7].
W sierpniu 1382 roku książę Janusz I Starszy ponownie włączył Suraż do Mazowsza, jednak niedługo później opanował go litewski książę Jagiełło[6], a następnie w 1384 roku przekazał Witoldowi (Witoldus revocatus a Jagellone magno duce testatur se accepisse Brzescie, Drohiczyn, Mielnyk, Bielsko, Suraz, Kamieniec, Wolkowisk et Grodno cum toto districtu, promittitque ipsi ut patri obsequium et fidelitatem)[6]. Po zbuntowaniu się Witolda, we wrześniu 1390 roku król Władysław Jagiełło oddał mazowieckiemu księciu Januszowi I Starszemu grody w Surażu, Bielsku, Drohiczynie, Mielniku[8], wkrótce jednak zamek został odzyskany przez Witolda. W czasie obsadzenia grodu przez Litwinów gród wzmocniono usypując 3 metrowe umocnienia z gliny, utwardzanej co kilkadziesiąt centymetrów poprzez wypalanie gałęzi i chrustu, a całość podwyższono drewnianym płotem z potężnych bali oblepionych gliną. Od strony wewnętrznego dziedzińca wał wzmocniono belkami, które zabezpieczały przed osypywaniem się ziemi do wnętrza grodu.
W 1392 roku w kronikach krzyżackich w związku z Surażem między innymi wspomniano, że:
Jesienią roku 1392 marszałek krzyżacki Engelhard Rabe z wielką liczbą braci i pielgrzymów pospieszył do (Pisza), zamku Świętego Jana, gdzie marszałek stół honorowy przysposobił. Pan Apill Vochs de Franken noszący chorągiew św. Jerzego, trzymał pierwsze miejsce i przybywają do Szirazen (=Suraża) i o staje od zamku zsiedli z koni do boju i przez trzęsawisko postępują. Poganie (Litwini) zaś zamek marszałkowi oddali (poddali bez walki), w którym znaleźli szwagra Witolda (biskupa płockiego Henryka Siemowitowica, księcia mazowieckiego). Z rana idą dalej, a gdyby byli się zatrzymali, byliby pojmali biskupa i powrócili.
W 1405 roku wymieniony został namiestnik w Surażu, którym był Stanisław Jelitka, w 1420 r. przy okazji pobytu w Surażu księcia Witolda wymieniony został w dokumencie Mikita woiewoda nostro Surazensi,, a w 1422 roku Iwaszka Gasztołd jako starosta suraski (capitaneus Surazzensis)[6]. W 1440 r. Suraż został przejęty przez księcia mazowieckiego Bolesława IV, ale Wielkie Księstwo Litewskie odzyskało gród w 1444 roku[1].
W 1507 roku po śmierci króla Aleksandra Jagiellończyka i objęciu tronu przez Zygmunta I Starego między innymi Suraż został nadany królowej wdowie Helenie Iwanównie jako dożywotnie uposażenie (zmarła w 1513 r.)[6]. W 1520 roku Suraż został stolicą powiatu w ziemi bielskiej. W 1533 r. dobra bielskie wraz z Surażem kupiła od Olbrachta Gasztołda królowa Bona Sforza i w jej posiadaniu pozostawały one do 1556 r., gdy zrzekła się wszystkich majątków w związku z wyjazdem z kraju[6].
Przypuszczalnie z inicjatywy królowej Bony Sforzy zbudowano nowy drewniany zamek z ceglaną okrągłą basztą na wale od strony miasta i bramy[7]. Fundamenty baszty odkryto w 1936 roku[7]. Od strony rynku drewniany zamek połączony był z miastem drewnianym mostem, przerzuconym nad fosą[7]. W 1569 r. Suraż wraz z województwem podlaskim został włączony do Korony Polskiej.
Zamek został zniszczony w wyniku pożaru w dniu 9 maja 1603 roku i już nie został odbudowany[7]. Obecnie jedyną jego pozostałością jest Góra Zamkowa nad Narwią.
Badania archeologiczne
[edytuj | edytuj kod]- rok 1937 - badania kierownika Muzeum Państwowego w Grodnie Józefa Jodkowskiego oraz miejscowego nauczyciela Aleksandra Stafińskiego.
- rok 2004 - podwodne badania rozpoznawcze, w trakcie których odsłonięto pozostałości ściętych w połowie XIV wieku drewnianych pali wzdłuż brzegu Narwi i w poprzek jej nurtu.
- rok 2013 - badania Dariusza Krasnodębskiego z IAiE PAN w ramach polsko-litewskiego projektu badawczego „Suraż i Liškiava - średniowieczne ośrodki władzy na pograniczu Korony Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego”.
-
Wały grodu w Surażu (widok o wewnątrz) -
Wały grodu w Surażu (widok z zewnątrz) -
Wały grodu w Surażu
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j Dariusz Krasnodębski, Hanna Olczak, Suraż na tle osadnictwa pogranicza mazowiecko-rusko-litewskiego w okresie od XI do XVI w. [w:] Suraż – średniowieczny gród na pograniczu mazowiecko-rusko-litewskim, s. 481–483, 493, 498, 501, DOI: 10.23858/Wr/k/007.
- ↑ „Wiadomości Archeologiczne”, tom XXIII. Państwowe Muzeum Archeologiczne, Warszawa 1956, s. 156.
- ↑ Olczak i inni, Archeologia Puszczy Białowieskiej. Dzieje osadnictwa na terenie polskiej części Puszczy Białowieskiej od epoki kamienia do końca XVIII stulecia, Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 2022, s. 297, DOI: 10.23858/Waw/k/004 [dostęp 2022-12-16] (pol.).
- ↑ Katarzyna Skrzyńska, Metryka pogranicza: sieć grodowa dorzecza środkowego Bugu w drugiej połowie IX i w X wieku, Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, s.54, 2021, ISBN 978-83-66463-60-8 [dostęp 2024-11-18].
- ↑ Chilmon Krystyna, Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Surażu, pow. Łapski, [w:] Rocznik Białostocki, 12, 1974, s. 444-447.
- ↑ a b c d e f g Wiesław Wróbel, Gród i zamek w Surażu do 1603 r. w świetle źródeł pisanych, Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, s. 31–44 (pol.).
- ↑ a b c d e f Dariusz Krasnodębski, Hanna Olczak (red.), Suraż – średniowieczny gród na pograniczu mazowiecko-rusko-litewskim = Suraż – the medieval stronghold in the Mazovian-Ruthenian-Lithuanian borderland, Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, Fundacja Przyjaciół Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 2020, s. 31–42, ISBN 978-83-66463-39-4 [dostęp 2024-11-15] (pol.).
- ↑ M. Radoch, W sprawie daty nadania przez Władysława Jagiełłę ziemi drohickiej księciu mazowieckiemu Januszowi I, [w:] Szkice z dziejów kolonizacji Podlasia i Grodzieńszczyzny od XIV do XVI wieku, Olsztyn 2002, s. 11–20.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Dariusz Krasnodębski, Hanna Olczak (red.), Suraż – średniowieczny gród na pograniczu mazowiecko-rusko-litewskim, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Warszawa 2020, ISBN 9788366463394.
- Chilmon Krystyna, Suraż pow. Łapy, „Informator Archeologiczny. Badania rok 1970", 1971, s. 210.
- Chilmon Krystyna, Suraż pow. Łapy, „Informator Archeologiczny. Badania rok 1971", 1972, s. 226.
- Chilmon Krystyna, Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Surażu, pow. Łapski, [w:] Rocznik Białostocki, 12, 1974, s. 444-447.
- Koperkiewicz A., Szulta W., Sprawozdanie z podwodnego rekonesansu archeologicznego w rzece Narew, w miejscowości Suraż, województwo podlaskie, Acta Universitatis Nicolai Copenici, Archeologia XXXI - Archeologia Podwodna 6, 2011, s.197-204.
