Przejdź do zawartości

Zaręby (powiat przasnyski)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Zaręby
wieś
Ilustracja
Kościół św. Wawrzyńca w Zarębach
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Powiat

przasnyski

Gmina

Chorzele

Liczba ludności (2011)

886[2][3]

Strefa numeracyjna

29

Kod pocztowy

06-333[4]

Tablice rejestracyjne

WPZ

SIMC

0507934[5]

Położenie na mapie gminy Chorzele
Mapa konturowa gminy Chorzele, blisko centrum na prawo u góry znajduje się punkt z opisem „Zaręby”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Zaręby”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, blisko górnej krawiędzi znajduje się punkt z opisem „Zaręby”
Położenie na mapie powiatu przasnyskiego
Mapa konturowa powiatu przasnyskiego, u góry nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Zaręby”
Ziemia53°18′27″N 21°01′43″E/53,307500 21,028611[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Zaręby – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie przasnyskim, w gminie Chorzele[5][6]. Największa kurpiowska wieś w gminie Chorzele[7].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Wieś leżała w starostwie przasnyskim, w ziemi ciechanowskiej w województwie mazowieckim. Powstała zapewne w XVII wieku. Nazwa pochodzi od zaręby, czyli wyrębu drzew, terenu wykarczowanego pod osadę[8], albo od nazwy rodowej Zaręba (Zaremba). W 1686 istniały księgi metrykalne miejscowej parafii, jednej z najstarszych w Puszczy Zielonej[7]. Wieś była częścią klucza zarębskiego należącego do rodziny szlachciców Zielińskich[9].

W XVIII wieku w pobliżu wsi znajdował się fort, który wykorzystywano podczas konfederacji dzikowskiej. Wzniesiono go prawdopodobnie na przełomie 1733 i 1734, korzystając z dogodnego położenia w pobliżu szlaków komunikacyjnych m.in. w stronę Królewca. Znajdował się zapewne ok. 1,5 km na wschód od wsi, w otoczeniu rozległych bagien. 10 lub 11 grudnia 1735 pod Zarębami stoczono bitwę: ok. 500 Kurpi i ok. 700–800 regularnego wojska wspieranego przez zaciąg zagraniczny po stronie Stanisława Leszczyńskiego walczyło przeciwko Rosjanom z wojska Augusta III. Część Kurpiów została przekupiona obietnicą zatwierdzenia zwolnień podatkowych oraz pieniędzmi. Opuścili posterunek. Dzikowianami dowodził Szwed, generał lejtnant w służbie francuskiej Jan Stenflycht. Mimo klęski konfederacji znaczna część Kurpiów pozostała po stornie Leszczyńskiego, ale kiedy abdykował w styczniu 1736, przywódcy dzikowian uznali Augusta III królem. Kurpie ze starostwa łomżyńskiego stawiali mu opór jeszcze do końca czerwca 1736[10].

Na przełomie 1769 i 1770, w czasie konfederacji barskiej, w rejonie wsi Olszewka, Rachujka, Zaręby, Brodowe Łąki i Parciaki koncentrowała się partia Józefa Sawy-Calińskiego[11].

W 1795 wraz z upadkiem I Rzeczypospolitej Zaręby zostały włączone do państwa pruskiego (prowincja Prusy Nowowschodnie, departament płocki, powiat przasnyski)[12]. Po powstaniu Księstwa Warszawskiego wieś była częścią departamentu płockiego i powiatu przasnyskiego. Po powołaniu do życia Kongresówki wieś włączono do województwa płockiego, obwodu przasnyskiego i powiatu przasnyskiego. Obowiązywał podział gminny z okresu Księstwa Warszawskiego. W 1837 województwa przemianowano na gubernie, w 1842 obwody na powiaty, a powiaty na okręgi sądowe. Od 1867 wieś znalazła się w gminie Zaręby, której była siedzibą, w powiecie przasnyskim i guberni płockiej[12][13].

W czasie rządów pruskich wieś i folwark zajmowały powierzchnię 787 włók magdeburskich, w tym 211 włók łąk i 262 włók lasu[14]. W 1827 we wsi było 50 domów, w których mieszkało 313 osób[15]. W 1852 powierzchnię wsi i folwarku oceniano na 395 włók nowopolskich. W 1868 folwark we wsi obejmował obszar 2665 morgów. We wsi mieszkało 121 osób, powierzchnia działek wynosiła 2331 morgów. W Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich wydanym w 1895 czytamy, że wieś liczyła 123 domy, w których mieszkało 790 osób. Obejmowała 2695 morgów, w tym 682 morgów nieużytków. Należała do parafii Zaręby[14]. W 1892 we wsi była szkoła wiejska działająca w wynajętym budynku[16].

Kiedy w 1915 powstało Generał-Gubernatorstwo Warszawskie, powiat przasnyski, a z nim Zaręby, był jego częścią[12]. W czasie działań militarnych podczas I wojny światowej, szczególnie w 1915, wieś została zniszczona w 96%[8].

Od 1919 wieś należała do powiatu przasnyskiego w województwie warszawskim. W 1933 w obrębie gmin wprowadzono podział na gromady[12]. Wieś tworzyła gromadę Zaręby[17]. Według spisu powszechnego z 1921 we wsi istniało 125 budynków mieszkalnych (jeden był niezamieszkały). Populacja wsi wynosiła 584 osoby, wszystkie były wyznania rzymskokatolickiego i polskiej narodowości[18].

W okresie międzywojennym stacjonowała tu placówka Straży Celnej „Zaręby I” i placówka Straży Celnej „Zaręby II”[19]. W 1933 w Zarębach urodził się Mieczysław Makowski, syn pracującego tu, a pochodzącego z Poznańskiego strażnika granicznego Leopolda Makowskiego[7].

W roku szkolnym 1930/1931 we wsi notowano dwuklasową szkołę powszechną[20] w wynajętych pomieszczeniach. Prawdopodobnie w 1935 postawiono drewniany parterowy budynek szkolny. Inicjatorem był kierownik szkoły Stanisław Małkiewicz, który pracował w Zarębach w latach 1932–1939. Do 2004 w budynku funkcjonowało przedszkole. W czasie okupacji hitlerowskiej w budynku szkolnym mieściło się biuro komisarza niemieckiego[16].

Z dniem 1 listopada 1939 do III Rzeszy wcielono północną część województwa warszawskiego. Wieś była częścią Rejencji Ciechanowskiej, która weszła w skład prowincji Prusy Wschodnie[12]. Podczas okupacji  we wsi mieszkało wielu przesiedleńców z terenów powiatu przasnyskiego i mławskiego, gdzie zorganizowano poligony wojskowe[16].

Z dniem 22 sierpnia 1944 przywrócono przedwojenną administrację. Wieś leżała w powiecie przasnyskim i województwie warszawskim[12]. W 1954 zlikwidowano gminy, w tym gminę Zaręby, i zastąpiono je gromadami[21]. Wieś należała do gromady Zaręby i była jej siedzibą[22].

W 1973 przywrócono istnienie gmin. W latach 1973–1976 miejscowość była siedzibą gminy Zaręby. Potem wieś włączono do gminy Chorzele. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa ostrołęckiego. Od 1999 jest częścią do gminy Chorzele w powiecie przasnyskim i województwie mazowieckim[7][23].

W październiku 1970 oddano do użytku murowany piętrowy budynek szkolny. Na początku lat 70. XX wieku, gdy w Zarębach była siedziba gminy, funkcjonowała tu Zbiorcza Szkoła Gminna. Filie zorganizowano w Mącicach i Łazie. Istniał tu zespół szkół (szkoła podstawowa im. Bolesława Chrobrego i dawne gimnazjum kard. Stefana Wyszyńskiego), po reformie edukacji w 2019 podstawówka[7][16][24]. W budynku szkoły znajduje się tablica pamiątkowa poświęcona jednemu z pierwszych po 1945 nauczycieli we wsi. Był nim Kazimierz Borzymowski. Tablicę odsłonięto w 2000[16].

Ze wsią (nazwą) związany był założony w 2009 zespół kurpiowski „Kalina Zarębska”, który w 2016 odebrał Nagrodę Prezesa Związku Kurpiów Kurpik 2015 (kategoria Muzyka i taniec). Działała w nim młodzież z gminy Chorzele, w tym z Zarąb[25][26].

W 1998 mieszkało tu 850 osób. W 2002 we wsi istniały 236 gospodarstw domowych, w których mieszkały 832 osoby. W 2009 we wsi żyło 927 osób, w 2011 – 886 osób. Według spisu powszechnego z 2021 we wsi mieszkało 796 osób (47,7% kobiety, 52,3% mężczyźni)[24].

Miejscowość jest siedzibą parafii rzymskokatolickiej św. Wawrzyńca, należącej do metropolii białostockiej, diecezji łomżyńskiej, dekanatu Chorzele[7][24].

W 1989 notowano 7 drewnianych zabytkowych domów z początku XX wieku[8]. Istnieje tradycyjna zabudowa kurpiowska. Używane są nazwy miejscowe określające części wsi: Bogdaniec, Kwiatkowo, Borki, Podrzecze, Ostrówki, Góry (las), Podpiekielne (łąki), Zaszyjczka (łąki), W Mostach (łąka), Wypalenisko (pole, łąka), Zaprośniszcze (pole, łąka), Zaruszcze (pole, łąka), Zarycze (pole)[7][23].

Przez wieś biegną dwie z turystycznych tras rowerowych proponowanych przez samorząd gminy Chorzele[27].

Sołtyską sołectwa Zaręby (wsie Zaręby i Kwiatkowo) jest Magdalena Klask[28]. W 2021 zarejestrowano działalność OSP Zaręby[29].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 158971
  2. ↑ Wieś Zaręby w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-01-05], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  3. ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
  4. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1587 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  5. ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
  6. ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  7. ↑ a b c d e f g Michał Wiśnicki, Zbigniew Miecznikowski, Gmina Chorzele. Przewodnik turystyczny, Chorzele : [Przasnysz]: Towarzystwo Przyjaciół Chorzel ; Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Przasnyskiej, 2008, s. 114–121, ISBN 978-83-919248-5-3 [dostęp 2024-08-28].
  8. ↑ a b c Zbigniew Polakowski, Przasnysz i okolice. Przewodnik po wszystkich miejscowościach w sołectwach i gminach zestawionych w układzie alfabetycznym, Przasnysz 1997, s. 214.
  9. ↑ Adam Kuciński, Puszcza Chorzelska w XVIII w. Studium społeczno-gospodarcze [online], 2018, s. 22 [dostęp 2024-08-28].
  10. ↑ Wiesław Majewski, Puszcza Zielona ostatnią ostoją dzikowian (maj–grudzień 1735 r.), „Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego”, 1, 1987, s. 14, 16–17, 23–25.
  11. ↑ Radosław Waleszczak, Przasnysz w latach 1795–1866. Zarys dziejów, Przasnysz 2008.
  12. ↑ a b c d e f Maria Weronika Kmoch, Na skraju Kurpiowszczyzny. Parafia pw. św. Floriana w Jednorożcu, Jednorożec: Stowarzyszenie „Przyjaciele Ziemi Jednorożeckiej”, 2020, ISBN 978-83-927409-7-1, OCLC 1225226389 [dostęp 2022-07-21].
  13. ↑ J. Kociszewska (red.), Obraz statystyczny powiatu przasnyskiego A.N. Leontiewa z 1889 r., Ciechanów 1992, tabl. 1, s. 197; tabl. 2, s. 202.
  14. ↑ a b Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 14, dir.icm.edu.pl, 1895, s. 419 [dostęp 2024-08-28].
  15. ↑ Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego z wyrażeniem ich położenia i ludności alfabetycznie ułożona w Biórze Kommissyi Rządowey Spraw Wewnętrznych i Policy, t. 2: M–Z, Warszawa 1827, s. 129 [dostęp 2024-08-20].
  16. ↑ a b c d e Historia szkoły | Publiczna Szkoła Podstawowa im. Bolesława Chrobrego w Zarębach [online], pspzareby.edupage.org [dostęp 2024-08-28].
  17. ↑ Rozporządzenie Wojewody Warszawskiego z dnia 20 października 1933 r., „Warszawski Dziennik Wojewódzki” (14), 1933, s. 521.
  18. ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych, t. 1: M. st. Warszawa, województwo warszawskie, mbc.cyfrowemazowsze.pl, Warszawa 1925, s. 132 [dostęp 2022-07-26].
  19. ↑ Kalendarz z szematyzmem funkcjonariuszy Straży Celnej na rok 1927, Nakładem Zarządu Internatu imienia dra Władysława Rasińskiego dla Dzieci Funkcjonariuszy Straży Celnej, 1927, s. 170.
  20. ↑ Marian Falski (red.), Szkoły Rzeczypospolitej Polskiej w roku szkolnym 1930/31, nakł. Państwowego Wydawnictwa Książek Szkolnych, 1933, s. 68 [dostęp 2024-08-20].
  21. ↑ Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2024-08-20].
  22. ↑ UCHWAŁA Nr VI/10/1G/G4 WOJEWÓDZKIEJ RADY NARODOWEJ W WARSZAWIE z dnia 5 października 1954 r. w sprawie podziału na nowe gromady powiatu przasnyskiego, „Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie. 1954” (11), 1954, s. 95 [dostęp 2024-08-20].
  23. ↑ a b Urzędowe nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych, t. 140: Powiat przasnyski, województwo warszawskie, Warszawa 1972, s. 34–35.
  24. ↑ a b c Wieś Zaręby (mazowieckie) » mapy, GUS, nieruchomości, regon, kod pocztowy, atrakcje, wypadki drogowe, kierunkowy, edukacja, demografia, tabele, zabytki, statystyki, linie kolejowe, liczba ludności [online], Polska w liczbach [dostęp 2024-08-28] (pol.).
  25. ↑ Wręczono jubileuszowe Kurpiki [online], Radio Oko | 88,5 FM | Ostrołęka i okolice, 6 kwietnia 2016 [dostęp 2024-08-28] (pol.).
  26. ↑ Kurpiki 2015 wręczone! [online], kurpie.kp.098.pl [dostęp 2024-08-28].
  27. ↑ Turystyka i zabytki [online], Oficjalny portal internetowy miasta i gminy Chorzele [dostęp 2024-08-20] (pol.).
  28. ↑ Sołectwa [online], Oficjalny portal internetowy miasta i gminy Chorzele [dostęp 2024-08-20] (pol.).
  29. ↑ OCHOTNICZA STRAŻ POŻARNA W ZARĘBACH [online] [dostęp 2024-08-28].

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Gmina Chorzele
Miasto
Wsie
Kolonie
Osady leśne
Przysiółki
Części miasta
  • Rembielinek
  • Targowica
Część wsi
  • Zdziwój-Zdrojki

Herb gminy Chorzele

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zaręby_(powiat_przasnyski)&oldid=74632926”