Zygmunt Rumel

Zygmunt Jan Rumel

Data i miejsce urodzenia	22 lutego 1915 Piotrogród
Data i miejsce śmierci	10/11 lipca 1943 Kustycze, Wołyń
Narodowość	polska
Język	polski
Dziedzina sztuki	poezja
Ważne dzieła
poemat Rok 1863 wiersz Dwie matki

Zygmunt Jan Rumel

Mały, Krzysztof Poręba

podporucznik
Data i miejsce urodzenia	1915 Piotrogród
Data śmierci	10/11 lipca 1943
Przebieg służby
Lata służby	1938–1943
Siły zbrojne	Wojsko Polskie Bataliony Chłopskie
Stanowiska	komendant VIII okręgu wołyńskiego (Okręg Wołyń BCh)
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa: kampania wrześniowa polska samoobrona na Wołyniu †
Odznaczenia

Zygmunt Jan Rumel ps. „Mały”, „Krzysztof Poręba” (ur. 9 lutego^?/22 lutego 1915 w Piotrogrodzie, zg. w nocy z 10 na 11 lipca 1943 koło wsi Kustycze na Wołyniu) – polski dowódca wojskowy; komendant VIII Okręgu Wołyń BCh, oficer Armii Krajowej. Poeta nawiązujący do tradycji polskiego romantyzmu, autor m.in. poematu „Rok 1863” i wiersza zatytułowanego Dwie matki, w którym wyraża swoje przywiązanie do dwóch ojczyzn – Polski i Ukrainy.

Tablica upamiętniająca Zygmunta Rumla na Pałacyku Rembielińskiego w Warszawie

Portret Z. Rumla niesiony na Marszu Jedności i Solidarności Kresów, 11 lipca 2013

Życiorys

Urodził się w rodzinie Władysława Rumla i Janiny z Tymińskich. Ojciec, z wykształcenia inżynier rolnictwa, był oficerem Wojska Polskiego, uczestnikiem wojny polsko-bolszewickiej w 1920 roku, odznaczonym Krzyżem Orderu Virtuti Militari; po wojnie zamieszkał jako osadnik wojskowy w powiecie krzemienieckim na Wołyniu.

Dzieciństwo Zygmunta upłynęło na wsi wołyńskiej. Liceum kończył w Krzemieńcu, gdzie mieszkał w dworku należącym niegdyś do rodziny Juliusza Słowackiego. Następnie studiował polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim.

Mimo studiowania w Warszawie, angażował się w życie społeczne Wołynia. W latach 30. działał w Wołyńskim Związku Młodzieży Wiejskiej. Włączył się w prace Uniwersytetu Ludowego w Różynie w pow. kowelskim, gdzie prawdopodobnie poznał Kazimierza Banacha. Był publicystą i przewodniczącym komitetu redakcyjnego miesięcznika „Droga Pracy”, dodatku do „Życia Krzemienieckiego”. W swoich artykułach Rumel poruszał tematy historyczne i społeczne. Opowiadał się za ideą Polski jako państwa wielonarodowego, potępiał przejawy antysemityzmu. Publikował także w dwujęzycznym piśmie „Młoda Wieś – Mołode Seło” wydawanym w Krzemieńcu.

W 1938 roku został skierowany do Wołyńskiej Szkoły Podchorążych Rezerwy Artylerii im. Marcina Kątskiego we Włodzimierzu Wołyńskim, gdzie znalazł się w 2. baterii dowodzonej najpierw przez kpt. Mariana Schneikarta, a po jego odejściu na dowódcę I dywizjonu w marcu 1939 – przez mjr. Józefa Widorta. XIII kurs ukończył w stopniu kaprala podchorążego rezerwy w lipcu 1939, po czym przybył na praktykę do 23 pułku artylerii lekkiej w Będzinie. Po mobilizacji pod koniec sierpnia 1939 roku z pułkiem tym udał się na wojnę.

Po agresji ZSRR na Polskę dostał się po 20 września 1939 do niewoli radzieckiej. Podał się za szeregowca i został zwolniony. Początki okupacji spędził na Wołyniu, gdzie już pod koniec 1939 roku wstąpił do podziemnej antysowieckiej organizacji powołanej przez działaczy ruchu ludowego. Konspiratorzy postanowili skontaktować się z Henrykiem Józewskim, przebywającym w Generalnym Gubernatorstwie, w którym widzieli przyszłego lidera organizacji. Podczas nieudanej próby przekroczenia granicy z GG w styczniu 1940 roku Rumel oraz jego towarzysz Pius Zalewski odmrozili nogi i zawrócili do Łucka. Tam zastali ich emisariusze ZWZ płk Kazimierz Tadeusz Majewski „Szmigiel” i Jerzy Potapow „Jarosław” przybyli na Wołyń z misją tworzenia konspiracji ZWZ. Organizacja Rumla podporządkowała się rozkazom płk. Majewskiego.

W lutym i marcu 1940 roku Rumel odbył dwie podróże między Wołyniem a Warszawą jako kurier ZWZ. W tym czasie NKWD rozbiło kierownictwo wołyńskiego ZWZ i aresztowało wielu jego działaczy, w tym Bronisława Rumla, brata Zygmunta (stracony w 1941). Zygmunt Rumel, także zagrożony aresztowaniem, przedostał się do Warszawy.

Przebywając w Warszawie Rumel odnowił kontakty z działaczami ruchu ludowego, w tym z Banachem. Prowadził wraz z bratem Stanisławem i żoną Anną z Wójcikiewiczów (poślubioną w 1941) sklep z naczyniami kuchennymi na Ochocie, który służył za punkt kontaktowy konspiracji. Włączył się w prace podziemnej drukarni Komendy Głównej Batalionów Chłopskich.

Od jesieni 1941 roku był emisariuszem Batalionów Chłopskich na Wołyń. Na początku 1943 roku promowany przez Kazimierza Banacha na dowódcę VIII okręgu BCh – Wołyń (pseudonim „Krzysztof Poręba”).

Na początku lipca 1943 roku wydano mu rozkaz przeprowadzenia rozmów z miejscowym dowództwem Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA) na Wołyniu. Rumel stanął na czele delegacji wysłanej przez Kazimierza Banacha, pełnomocnika Rządu Rzeczypospolitej Polskiej, mającej na celu zahamowanie rzezi wołyńskiej i uzgodnienie wspólnej z Ukraińcami walki z Niemcami. Zrezygnowawszy ze zbrojnej obstawy w geście dobrej woli, Zygmunt Rumel udał się 10 lipca 1943 do kwatery lokalnego dowództwa SB OUN wraz z przedstawicielem Okręgu Wołyńskiego AK Krzysztofem Markiewiczem pseudonim „Czort” i woźnicą Witoldem Dobrowolskim. Wszyscy trzej zostali tam aresztowani i zabici. Według przekazów rodzinnych, rozpowszechnionych przez Annę Kamieńską, mord odbył się przez rozerwanie końmi. Z kolei sam Kazimierz Banach w swoich wspomnieniach twierdzi jedynie, że zginęli oni w tragicznych okolicznościach, nie podając szczegółów.

Jarosław Iwaszkiewicz wspominając śmierć młodego poety napisał: „Był to jeden z diamentów, którym strzelano do wroga. Diament ten mógł zabłysnąć pierwszorzędnym blaskiem”.

W dniu następnym, 11 lipca 1943, UPA rozpoczęła główny etap rzezi wołyńskiej – planowego ludobójstwa ludności polskiej na Wołyniu.

Twórczość

Pierwsze próby poetyckie Zygmunta Rumla, opublikowane w szkolnym piśmie, datują się na rok 1934. Poza poematem Pieśń, opublikowanym w czasopiśmie „Droga Pracy”, jego wiersze trafiały do szuflady. Podczas jednego ze spotkań poetyckich w okupowanej Warszawie z twórczością Rumla miał okazję zapoznać się Leopold Staff i po tym spotkaniu powiedział do Anny Rumlowej: „Niech pani chroni tego chłopca, to będzie wielki poeta”.

W okresie międzywojennym należał do grupy poetyckiej „Wołyń”.

Rękopisy wierszy Rumla przetrwały dzięki żonie poety, która z rodzinnym archiwum („walizką Rumlów”) przeszła m.in. przez powstanie warszawskie jako sanitariuszka. Wybór jego wierszy dokonany przez Annę Kamieńską wydano pośmiertnie dopiero w 1975 r. Spotkał się on z wysoką oceną Jarosława Iwaszkiewicza („umysł i talent noszący cechy wręcz oryginalne”).

Zdaniem Bożeny Gorskiej poezja Rumla wykazuje wyraźne wpływy twórczości Słowackiego i Norwida. Nie ulegał wpływom awangardy, poza poszukiwaniami na gruncie języka (metafora, słowotwórstwo, rym), gdzie zbliżał się do Staffa i Leśmiana. Wzorem romantyków ze szkoły ukraińskiej nawiązywał do lokalnego kolorytu oraz używał rutenizmów i rusycyzmów. W tym stylu powstał jego najsłynniejszy wiersz Dwie matki napisany w lipcu 1941 roku, w którym wyraża swoją miłość, ale także wewnętrzne rozdarcie, między dwoma „matkami-ojczyznami” – Polską i Ukrainą. W wielu jego wierszach obecna jest tematyka historyczna (np. poemat Rok 1863).

Życie rodzinne

Zygmunt Rumel miał dwóch braci, Bronisława i Stanisława, oraz siostrę Zofię. Jego żona, Anna Kinga z Wójcikiewiczów (ur. 1911), była poetką i wychowanką szkoły teatralnej, prowadzonej przez Juliusza Osterwę przy teatrze „Reduta”. Zygmunt i Anna mieli jedno dziecko, które zmarło tuż po urodzeniu. Anna pod pseudonimem „Teresa” walczyła jako łączniczka w szeregach Batalionów Chłopskich w Powstaniu Warszawskim. Zmarła w 1991 r.

Upamiętnienia

• Tablica pamiątkowa przy al. Ujazdowskich w Warszawie (2013).
• Dąb i tablica pamiątkowa w Alei Pamięci Narodowej przy ul. Szymanowskiego w Żarach(2013).
• Tablica pamiątkowa w Kaplicy Wołyńskiej "Golgoty Narodu Polskiego" w Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej Królowej Polski w Kałkowie-Godowie (2015).

Patron

• Decyzją Rady m.st Warszawy dnia 10 lutego 2011 Biblioteka Publiczna w dzielnicy Praga-Południe otrzymała imię Zygmunta Rumla.
• Zygmunt Rumel jest patronem jednej z ulic w Gdańsku oraz skweru w Ruszowie.

Filmy

• Poeta nieznany – scenariusz, realizacja Wincenty Ronisz, zdjęcia Grzegorz Borowski, redakcja Jerzy Kapuściński produkcja Wytwórnia Filmowa „Czołówka”, TVP SA Program 2, 2004. Czas 59 min.
• W filmie Wołyń z 2016 roku w reżyserii Wojciecha Smarzowskiego sugestywnie przedstawiono śmierć Zygmunta Rumla (poprzez rozerwanie końmi) oraz nawiązano do jego wiersza Dwie matki. W filmie zmieniono jego nazwisko (na Zygmunt Krzemieniecki).

Bibliografia

• Bohdan Pociej: Zygmunt Jan Rumel, poeta „źle obecny”. Rzeczpospolita, 2009-01-02. [dostęp 2012-02-17]. (pol.).
• Kultura 11 kwietnia 2008. Barbara Olak – „Może tylko zostanę imieniem”
• LSCDN Chełm. Jan Antoni Paszkiewicz – „Po matce poeta, po ojcu żołnierz. Zygmunt Jan Rumel”. wodnchelm.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-06-22)].
• JanuszJ. Gmitruk JanuszJ., Zygmunt Rumel. Żołnierz nieznany, Warszawa: Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, 2009, ISBN 978-83-60093-92-4, OCLC 750578033 . Brak numerów stron w książce
• BożenaB. Gorska BożenaB., Zygmunt JanZ.J. Rumel Zygmunt JanZ.J., Krzemieńczanin, Warszawa: Muzeum Niepodległości, 2008, ISBN 978-83-87516-75-8, OCLC 297570998 . Brak numerów stron w książce

Linki zewnętrzne

• Strona internetowa poświęcona osobie i twórczości Zygmunta Rumla (w tym zachowane utwory poety)