Bendery
| Bendery Tighina/Бендеры | |
 | |
| Herb | |
 | |
| Mapa | |
 | |
| Informacje | |
| Państwo | Mołdawia |
| Region | Naddniestrze |
| Powierzchnia | 97,29 km² |
| Wysokość | 15 m n.p.m. |
| Ludność | 91 000 |
| Nr kierunkowy | + 373 552 |
| Kod pocztowy | MD-3200 |
Bendery (rosyjski: Бендеры; mołdawski: Bender lub Tighina) – to miasto w nieuznawanej republice Naddniestrza, na zachodnim lub prawym brzegu Dniestru.
Charakterystyka
[edytuj]Bendery położone są na prawym brzegu Dniestru w pobliżu starożytnej przeprawy, która przez cały czas była miejscem strategicznym i niespokojnym. Równie mało wiadomo o czasie powstania miasta, jak i o jego nazwie. Pierwsza pisemna wzmianka dotyczy 1408 roku w związku z punktem celnym państwa mołdawskiego. Niektórzy historycy przypisują laury założycieli Benderów Tatarom, którzy uciekli na te ziemie w XIV wieku, dlatego odnaleziona wraz z nią nazwa Tyagyanyakyach lub Tigina jest przypisywana tatarskiemu „księciu” lub nawet tyagyankyach ( „przejść za darmo”). Istnieje jednak wersja słowiańska oparta na współbrzmieniu ze słowami takimi jak „ściągacz” i „popychacz”, również kojarzonymi ze skrzyżowaniem.
Tak czy inaczej, w 1538 księstwo mołdawskie zostało zdobyte przez Turków. Natychmiast organizują budowę twierdzy i nadają miastu nową nazwę Bender lub Bendery – toponim popularny na Bliskim Wschodzie, oznaczający miasto portowe. Bendery nie mają nic wspólnego z ukraińską postacią Stepanem Banderą, ale Ostap Bender jest związany z miastem tym, że pod koniec Złotego Cielca bezskutecznie próbował przekroczyć granicę rumuńską gdzieś w pobliżu.
Nawet pod panowaniem Turków twierdza Bendery miała jakiś związek z historią Rosji. W 1709, po przegranej bitwie pod Połtawą, schronienie znalazł tu król szwedzki Karol XII i ukraiński hetman Mazepa, który zmarł w Benderach. Pod koniec XVIII wieku ukrywanie się tutaj stało się bezcelowe, ponieważ sama Rosja zaczęła zgłaszać roszczenia do Besarabii. W sumie twierdza Bendery została zdobyta trzykrotnie (wyróżnił się Kutuzow), aw 1812 miasto weszło w skład Imperium Rosyjskiego. Na zewnątrz twierdzy pojawiła się regularna zabudowa, zaczął rozwijać się przemysł; w 1870 roku Kolej przechodziła przez Bendery. Pod względem administracyjnym Bendery były wówczas miastem powiatowym prowincji besarabskiej z ośrodkiem w Kiszyniowie.
W 1918 roku Rumunia zdobyła Besarabię, co przywróciło Benderom starą, wręcz przedturecką nazwę Tigina, która jest używana w Mołdawii do dziś, choć nieoficjalnie. Od 1940 (z przerwą na lata II Wojny Światowej) miasto było częścią ZSRR i ponownie nosiło nazwę Bendery. Planowano zmienić jego nazwę na całkowicie neutralny Dniestrowsk lub połączyć go z Tyraspolem pod wspólnym „znakiem” Suworowgrad, ale wszystko to pozostało na papierze.
Ostatni tragiczny epizod miał miejsce w Benderach na początku 1992 roku. W tym czasie rządy Mołdawii i Naddniestrza, które chciały niepodległości, przez półtora roku wymieniały uprzejmości, m.in. w kwestii, kto powinien być właścicielem miasta. W końcu władze Mołdawii próbowały rozwiązać problem siłą, sprowadzając wojsko i urządzając prawdziwą wojnę, która trwała zaledwie cztery dni, ale pochłonęła setki istnień ludzkich, a ślady po kulach wciąż widać na ścianach domów. Zatrzymanie rozlewu krwi było możliwe tylko przy pomocy wojsk rosyjskich, które, nawiasem mówiąc, nadal stacjonują w Benderach. Punkty kontrolne z transporterami opancerzonymi w pobliżu mostu na Dniestrze oraz na „granicy” mołdawsko-nadniestrzańskiej przypominają, że kwestia Naddniestrza nie została ostatecznie rozwiązana.
Teraz miasto jest całkowicie spokojne, a częściowo nawet zdemilitaryzowane: wojsko opuściło fortecę Bendery, pozostawiając ją turystom. Granica z Mołdawią znajduje się na terenie miasta, ale i to praktycznie nie jest odczuwalne - jeśli pojedziesz w tamtą stronę, twoje dokumenty zostaną po prostu sprawdzone. Jednocześnie w mieście praktycznie nie ma turystów; w najlepszym razie ktoś odwiedzi twierdzę w drodze do Tyraspola. Tymczasem centrum Bender jest, wraz z Izmaiłem, najlepiej zachowanym starym besarabskim miastem, różniącym się od historycznej części Kiszyniowa, a jeszcze bardziej niepodobnym do tego, co zobaczysz w innych częściach Mołdawii. Na zwiedzanie Benderów warto poświęcić co najmniej pół dnia: twierdza, środowisko miejskie i muzea są tu interesujące.
Dojazd
[edytuj]Najwygodniej dostać się do Bender z Kiszyniowa. Jest też najbliższe lotnisko z regularnymi lotami.
Samolotem
[edytuj]Jedynym lotniskiem w Mołdawii, które obsługuje ruch lotniczy z Polski (Warszawy) jest 1 Port lotniczy Kiszyniów (IATA: KIV), a swoje loty oferują PLL LOT.
Koleją
[edytuj]Co drugi dzień kursuje pociąg Kiszyniów-Moskwa (formacja rosyjska), a nowy pociąg Kiszyniów-Odessa kursuje trzy dni w tygodniu: oba kursują na wschód przez Tyraspol. Również koleje mołdawskie raz dziennie pozwalają na kursowanie podmiejskim pociągom Kiszyniów-Bendery, ale ciągnie się to całe dwie godziny. Pociąg z Odessy pokonuje odległość z Benderów do Kiszyniowa w godzinę, a do Odessy w trzy godziny, co jest porównywalne z autobusami.
- 2 Bendery-1, na końcu ul. Siergieja Łaza (na zachód od centrum). Niegdyś dworzec centralny, który nie jest już wykorzystywany do ruchu pasażerskiego. Nadal warto zajrzeć do jego monumentalnego, powojennego gmachu (1953) – nie jest tak piękny jak dworzec w Kiszyniowie, ale mimo to całkiem dobrze oddaje cechy mołdawskiej wersji stalinowskiej architektury.
- 3 Bendery-2, ul. Titow (na północ od twierdzy). Stacja kolei naddniestrzańskiej, tutaj zatrzymują się te pociągi, które następnie jadą do Tyraspola lub z niego przyjeżdżają.
- 4 Bendery-3' (kilometr na północ od poprzedniego). Mołdawski dworzec kolejowy, terminal pociągu z Kiszyniowa.
Samochodem
[edytuj]Bendery leżą na magistrali Kiszyniów-Tyraspol-Odessa, 65 km od Kiszyniowa i 12 km od Tyraspola. Na południe lokalna droga prowadzi do mołdawskich Căușeni (25 km), skąd można następnie dojechać do Komratu lub do granicy z Ukrainą (Palanca).
Autobusem
[edytuj]Autobusy z Kiszyniowa z głównego dworca autobusowego kursują co 20-30 minut, autobusy Kiszyniów-Tyraspol są również odpowiednie dla Ciebie; trochę ponad godzinę w drodze. W kierunku Tyraspola najlepiej pojechać miejskim trolejbusem nr 19: jest to tańsze i czasem szybsze niż czekanie na autobus z Kiszyniowa. Istnieją bezpośrednie kursy z Bender do Dubossar i dalej na północ od Naddniestrza, a także w kierunku Gagauzji przez Căușeni. Bezpośrednie autobusy do Odessy kilka razy dziennie.
5 Dworzec autobusowy, na początku ulicy Sowieckiej (5-7 minut pieszo od Rynku Głównego). Budynek jest w całości zajęty przez sklep odzieżowy, kasa znajduje się na zewnątrz w pobliżu peronów.
Komunikacja
[edytuj]
Bendery to jedno z nielicznych miejsc w Europie, gdzie na wszystkich głównych trasach kursują nie autobusy, a trolejbusy. To, co czyni miasto wyjątkowym, to fakt, że lokalna sieć trolejbusowa pojawiła się po rozpadzie ZSRR: w 1993 uruchomiono 19. trolejbus z Tyraspola, a od 1994 Bendery dysponują własnym trolejbusem, którego sieć konsekwentnie się rozbudowuje. W rejonie centralnego placu krzyżuje się 6 tras miejskich - 6 przystanek Rynek Główny / ulica Lazo. Tu znajduje się pętla trolejbusów nr 19/19a jadących do Tyraspola. Prawie wszystkie trolejbusy zostały podarowane (wycofane z eksploatacji) przez Moskwę, Mińsk i inne miasta przyjazne Naddniestrztu, dzięki czemu w Benderach powstał prawie muzealny park trolejbusowy, rozcieńczony nowoczesnymi samochodami jadącymi na 19. trasie. W mieście kursują minibusy i dwie trasy „pełnowymiarowych” autobusów, choć jazda trolejbusem jest oczywiście o wiele ciekawsza.
Trasy są na stronie eway.md. Godziny kursowania: od 6:00 do 22:00. Bilety: 2,50 rub. PMR w trolejbusach i 4 ruble. PMR w minibusach / autobusach. W trolejbusie do Tyraspola 19 bilet kosztuje 3 ruble. PMR (2019).
W Benderach najprawdopodobniej nie będziesz potrzebować taksówki: miasto jest małe, a transport publiczny kursuje regularnie. Ale jeśli nagle tego potrzebujesz, możesz skorzystać ze wspólnej usługi naddniestrzańskiej 15-17, która ma własną aplikację mobilną z możliwością składania zamówień przez Internet.
Warto zobaczyć
[edytuj]Na liście zabytków Benderów zabytki są zwykle na pierwszym miejscu. Poświęcone są wszystkim wzlotom i upadkom lokalnej historii, od powstań rewolucyjnych po konflikt naddniestrzański, ale miasto jest interesujące nie tylko (a nawet nie tak bardzo) z tego powodu. Od Kiszyniowa, Tyraspola i całej reszty różni się dobrze zachowaną, wyraźnie besarabską zabudową z początku XX wieku z parterowymi domami i zatopionymi w zieleni ulicami. Najładniejsze dzielnice znajdują się na południe i zachód od centralnego Placu Wyzwolenia i rozciągają się odpowiednio do ulicy Cavriago i linii kolejowej. Nie przegap budynków z czasów sowieckich wokół tego samego centralnego placu: w przeciwieństwie do Tyraspola, gdzie zostały otynkowane, aby nadać im typowy wygląd, w Benderach prawie wszystkie domy zachowały fakturę beżowej cegły, podkreślając cechy narodowe w lokalnej różnorodności powojennej architektury stalinowskiej.
- 1 Twierdza Bendery 9:00-18:00 (kwiecień-październik), 8:00-17:00 (listopad-marzec). Cytadela z muzeami: 25 rubli. PMR, reszta twierdzy jest dostępna bezpłatnie i przez całą dobę. Główną atrakcją Naddniestrza jest turecka twierdza z XVI wieku. W przeciwieństwie do innych obiektów tego typu do niedawna należał do wojska: np. na początku lat 90. stacjonowały tu jednostki tej samej 14. armii, która swoją obecnością uniemożliwiła Mołdawii zajęcie Naddniestrza. Dla turystów twierdza została otwarta dopiero w 2008 roku i nawet teraz jest w stanie powolnej odbudowy, wszędzie są ruiny koszar, warsztatów i innych „akcesoriów”. Najciekawszą i najpiękniejszą częścią twierdzy jest cytadela, w której utworzono muzeum i wzniesiono różne nowo wykonane pomniki. W pobliżu odrestaurowano cerkiew Aleksandra Newskiego - świątynię wojskową z 1833, z której w czasach sowieckich pozostały tylko mury; teraz został odbudowany bez żadnego związku z oryginałem. Wejście do twierdzy przez bramy caregradskie w pobliżu mostu przez Dniestr.
Centrum
[edytuj]
- 2 Sobór Przemienienia Pańskiego Sobór, zwyczajny w swojej architekturze, jest dla Benderów symbolem. Zaczęto ją budować zaraz po przyłączeniu Besarabii do Rosji, a zakończono do 1820, co przesądziło o stylu budowy – klasycyzmie z niefortunną domieszką motywów narodowych, choć jest to chyba pierwsza świątynia, jaka pojawiła się w regionie po wyzwoleniu z jarzma tureckiego. W przyszłości katedra nie miała szczęścia: bardzo ucierpiała zarówno podczas II Wojny Światowej, jak i podczas konfliktu naddniestrzańskiego. Zaginął oryginalny ikonostas, w latach 90. zamalowano freski wykonane w latach 30. XX wieku. przez mołdawskiego artystę i rzeźbiarza Aleksandra Plamadealę, aw 2009 roku katedrę zauważono także z tego, że w niej – nie bez podtekstów politycznych – przywrócono anatemę hetmana Mazepy. Krótko mówiąc, jest tu dużo symboliki, ale absolutnie nie ma co oglądać.
- 3 Muzeum na świeżym powietrzu, Plac Wyzwolenia Seria kutych rzeźb zainstalowanych w 2003 roku, w scenach opowiadających o historii miasta. Nie wszystkie wątki są przedstawione równie dobrze, w miejscach bez napisów nawet nie można się domyślić, o jakie wydarzenie chodzi, choć zdarzają się też bardzo wyraziste kompozycje. W pobliżu znajdują się najlepsze budynki z czasów sowieckich w Benderach: ich narożne fasady są szczególnie dobre, z których żadna się nie powtarza.
- 4 Synagoga, ul. Suworowa 42 Przed II Wojną Światową jedną trzecią mieszkańców Benderów stanowili Żydzi, a synagog było kilkadziesiąt. Jedna z nich zachowała się ćwierć od centralnego placu na skrzyżowaniu Suworowa i Moskiewskiej. Piękny budynek z początku XX wieku z secesyjnym wystrojem z cegły, obecnie mieści się w nim obiekt sportowy
Nabrzeże
[edytuj]
- 5 Pomnik bojowników o władzę Sowietów, ul. Tkaczenko W maju 1919 w mieście wybuchło powstanie Benderów bolszewików przeciwko okupacji rumuńskiej. Początkowo rozwijało się pomyślnie – jednostki rumuńskie i francuskie stacjonujące w Benderach przeszły na stronę powstańców, ale Armia Czerwona nie mogła pomóc powstaniu i zostało ono szybko stłumione, a władze rumuńskie rozstrzelały wielu uczestników. Wszystkie te wydarzenia weszły później w sowiecką mitologię, tak że w 1969 roku Z okazji 50. rocznicy powstania nad brzegiem Dniestru wzniesiono pomnik - dobry pomnik sowieckiego modernizmu ze wspaniałymi mozaikami, z których jedna przedstawia początek powstania, a druga jego klęskę.
- 6 Pomnik ofiar Holokaustu, nabrzeże Dniestru na końcu ul. Lenina Przeszywający pomnik w postaci ceglanej ściany z przebitą sześcioramienną gwiazdą stanął w 2002 roku w pięknym miejscu obok opuszczonej stacji rzecznej.
- 7 Memoriał Pamięci i Smutku, na początku ul. Tkaczenko Główny pomnik Benderów jest oczywiście poświęcony konfliktowi naddniestrzańskiemu i bitwie o miasto w czerwcu 1992 roku. Zainstalowany tutaj transporter opancerzony jest tym samym, którym obrońcy Naddniestrza przedarli się z Tyraspola, i dokładnie ten sam transporter opancerzony rosyjskich sił pokojowych nadal stoi pod siatką kamuflażową w pobliżu mostu na Dniestrze. Reszta pomnika wygląda stylowo, ale sucho: betonowa kaplica, pomnik w kształcie wybuchającej muszli i stojące między nimi popiersie gen. , zmuszając Mołdawię do odwrotu. Wszystko to nie jest zbyt interesujące dla zwykłego turysty, choć pomnik nie gorszy od tego ukrytego na mostku transportera opancerzonego daje jasno do zrozumienia, że po kilkudziesięciu latach konflikt nie zniknął, a wydarzenia z początku lat 90. Naddniestrze kwalifikuje się jedynie jako „agresję mołdawską”, co i napisano na pomniku.
Za torami kolejowymi =
[edytuj]- 8 Łuk triumfalny, ul. Jermakow Łuk stojący przy wejściu od strony Kiszyniowa poświęcony jest 600-leciu miasta, a nie zwycięstwu nad Mołdawią, jak mogłoby się wydawać. Nie jest to do końca wierna kopia łuku triumfalnego, ustawionego niegdyś w Kiszyniowie z okazji zwycięstwa wojsk rosyjskich nad Turkami pod Benderami i zniszczonego przez Rumunów w 1944 roku. Na środku budynku znajduje się ogromny dwugłowy orzeł, który od razu pokazuje gościom z Mołdawii kto jest szefem w domu.
Muzea
[edytuj]
- 9 Muzeum Historii i Wiedzy Lokalnej, ul. Sowieckaja 40, ☎ +373 (552) 2-25-43. 10:00–17:00 z wyjątkiem środy, niedz. 10:00–16:00. Krótki przegląd historii miasta, a także przyrody i archeologii. Muzeum zajmuje przedrewolucyjny budynek banku handlowego - jedną z najpiękniejszych rezydencji dawnych Benderów.
- 10 Muzeum Tragedii Benderów, ul. Sowieckaja 42, ☎ +373 (552) 2-97-76. 10:00–17:00. Choć w nazwie czuć już upolitycznienie, muzeum jest interesujące ze względu na największą kolekcję eksponatów związanych z historią konfliktu naddniestrzańskiego – gazety, plakaty, flagi, przedmioty przebite kulami i oczywiście fotografie.
- 11 Muzeum Rewolucyjnej, Wojskowej i Pracy Chwały Kolejarzy, ul. Akademika Fiodorowa 8 (obok stacji kolejowej Bendery-1), ☎ +373 (552) 2-67-24. 10:00–17:00 oprócz śr. Samo muzeum z eksponatami dotyczącymi historii budowy tutejszych kolei zainteresuje tylko amatorów, ale tutaj znajduje się nietypowo: w trzech starych wagonach przyczepionych do parowozu z napisem „Cała władza w ręce Sowietów”. W tym samym kompleksie znajduje się wyrazisty pomnik Czarnego Ogrodzenia, poświęcony ofiarom rumuńskich interwencjonistów w lutym 1918 roku. Wraz z pięknym (obecnie nieczynnym) dworcem kolejowym Bendery i cichymi uliczkami starego centrum jest to dobry powód, aby przejść się na koniec ulicy Lenina i obejrzeć muzeum przynajmniej z zewnątrz.
- 12 Muzeum Sztuki, ul. Kommunisticzeskaja 77 (obok stacji kolejowej Bendery-1), ☎ +373 (552) 2-67-24. 10:00–17:30 oprócz pon. 3,5 rub. PMR. Jedyna kolekcja sztuki w Naddniestrzu znajduje się nie w Tyraspolu, ale w Benderach, ponieważ w czasach sowieckich działała tu galeria sztuki. Nie dostała żadnych poważnych płócien, więc przedstawiają głównie lokalne malarstwo mołdawskie z czasów sowieckich.
Rozrywka
[edytuj]- 1 Kino im. Gorkiego, ul. Lenina 10 (naprzeciwko parku im. Lenina). ✉ ☎ +373 (552) 2-10-19, +373 (552) 2-25-44. Jedyne kino w mieście składa się z dwóch sal, które przewidziano na 167 miejsc; jest 3D. Dobre recenzje, filmy są wyświetlane w języku rosyjskim.
Praca
[edytuj]Nauka
[edytuj]Zakupy
[edytuj]Walutą Naddniestrza są ruble PMR, które są w obiegu tylko na terenie republiki. Zagraniczne karty bankowe nie działają. Kantory znajdują się w całym mieście, w tym w pobliżu dworca autobusowego, i są otwarte siedem dni w tygodniu od rana do wieczora, ale nie przez całą dobę. Jeśli potrzebujesz zmienić walutę w nocy, możesz to zrobić tylko w Tyraspolu, chociaż tam będzie kilka opcji.
Gastronomia
[edytuj]Wszystkie punkty gastronomiczne znajdują się w Benderach, a nie na centralnym placu lub w pobliżu.
- 1 Bistro Eszka, ul. Lazo. 🕑 8:00–20:00. Klasyczna restauracja w pobliżu centralnego rynku. Plastikowe tace, ale dobry wybór zup i dań na ciepło.
- 2 La Placinte, ul. Suworow, 57/3. 🕑 10:00–3:00. Gorące: 60-100 rubli. PMR. Sieciowa restauracja kuchni mołdawskiej z szeroką gamą tradycyjnych potraw. Dobre jedzenie i niesamowicie powolna obsługa.
Życie nocne
[edytuj]- 1 Klub nocny Equator, ul. Kalinina, 11. 🕑 21:00–5:00.
Imprezy
[edytuj]Noclegi
[edytuj]- 1 Hotel Stary Bender, ul. Gorkiego 12a (w pobliżu parku imienia Gorkiego). ✉ ☎ +373 (552) 2-00-20, +373 (552) 2-02-58. Pokój dwuosobowy: od 600 rubli. PMR. Wbrew nazwie jest to nowy i dość nowoczesny hotel, choć tanie pokoje mają udogodnienia na bloku. Dobre recenzje, można zarezerwować online.
Kontakt
[edytuj]W Benderach, podobnie jak w innych miejscach w Naddniestrza, działa lokalny Interdnestrkom IDC, którego standard nie pozwala na połączenie się z siecią zagraniczną kartą SIM, ale sygnały mołdawskich operatorów są doskonale odbierane, więc nie będzie problemy z komunikacją komórkową. Niektóre kawiarnie mają Wi-Fi.
Bezpieczeństwo
[edytuj]Bendery to ciche i spokojne miasto, w którym ryzyko wpadnięcia na towarzystwo bezczynnej młodzieży jest znacznie mniejsze niż w Tyraspolu. Jednak nie należy chodzić w ciemności, ponieważ wiele ulic nie ma normalnego oświetlenia. Mimo bliskości granicy w mieście jest mało policji, która nie jest zainteresowana turystami. Wszędzie można spacerować i robić zdjęcia, z wyjątkiem posterunków rosyjskich sił pokojowych: istnieje rodzaj strefy zakazanej, ogólnie zamkniętej dla wszystkich.
W kierunku Mołdawii znajdują się trzy punkty kontrolne: autostrada do Kiszyniowa, droga na południe do Căușeni i ulica Engelsa do wsi Varnitsy, która od północy sąsiaduje z Benderami. W innych miejscach lepiej nie przekraczać granicy, by później nie mieć problemów z władzami zarówno Mołdawii, jak i Naddniestrza.
Informacje turystyczne
[edytuj]Gdzie dalej
[edytuj]Wycieczkę do Benderów wygodnie jest połączyć z wizytą w Tyraspolu. Pod względem historycznym nie jest już tak ciekawie, ale za to jest więcej infrastruktury i wszelkiego rodzaju rozrywek (w końcu stolica!) Do Tyraspola można jechać główną autostradą, ale można też jechać prawym brzegiem Dniestru przez Kiczkany, gdzie znajduje się główny klasztor prawosławny w Naddniestrzu z kilkoma ciekawymi świątyniami (minibusy kursują nawet z Bender do Kiczkany). Poruszając się w innym kierunku, nieuchronnie trafisz na terytorium Mołdawii. Jeśli nie wrócisz do Kiszyniowa, możesz wybrać się np. do Căușeni – nudnego miasteczka z na wpół podziemnym kościołem z czasów tureckich.
 |
Ten artykuł ma już minimum informacji, które czynią go użytecznym. Jednak jeszcze wiele brakuje, aby stał się przewodnikiem. Możesz pomóc uzupełniając luki i rozbudowując już rozpoczęte sekcje. |
 |