Przejdź do zawartości

dzień

Z Wikisłownika – wolnego słownika wielojęzycznego

dzień (język polski)

[edytuj]
wymowa:
​?/i, IPA: [d͡ʑɛ̇̃ɲ], AS: [ʒ́ė̃ń], zjawiska fonetyczne: zmięk.• podw. art.• nazal.
​?/i
znaczenia:

rzeczownik, rodzaj męskorzeczowy

(1.1) okres od świtu do zmierzchu
(1.2) okres pomiędzy dwiema kolejnymi północami; doba
(1.3) określony termin; data
(1.4) przen. odległość możliwa do przebycia w ciągu jednej doby
(1.5) przen. (tylko w liczbie mnogiej) czas życia

rzeczownik, rodzaj żeński

(2.1) daw. barć leśna w żywym drzewie[1]
odmiana:
(1.1-4)
 
przypadekliczba pojedynczaliczba mnoga
mianownikdzieńdni / książk. dnie[2]
dopełniaczdniadni
celownikdniowi[3]dniom
biernikdzieńdni / książk. dnie
narzędnikdniemdniami
miejscownikdniu / daw. dnie[4]dniach
wołaczdniudni / książk. dnie
(1.5) blp;
 
przypadekliczba mnoga
mianownikdni / książk. dnie[2]
dopełniaczdni
celownikdniom
biernikdni / książk. dnie
narzędnikdniami
miejscownikdniach
wołaczdni / książk. dnie
(2.1)
 
przypadekliczba pojedynczaliczba mnoga
mianownikdzieńdzienie
dopełniaczdzienidzieni[5]
celownikdzienidzieniom
biernikdzieńdzienie
narzędnikdzieniądzieniami
miejscownikdzienidzieniach
wołaczdzienidzienie
przykłady:
(1.1) Po nocy zawsze jest dzień.
(1.1) Dziś jest wyjątkowo słoneczny dzień.
(1.2) Przyjdę za dwa dni.
(1.3) Jaki dziś jest dzień?
(1.3) Co pan robił tego dnia?
(1.4) Jeśli będziemy jechać tym samym tempem, to mamy przed sobą już tylko dwa dni drogi.
(1.5) Obiecuję, że będę cię kochał do końca moich dni.
(2.1) Człowiek, aby ułatwić sobie podbieranie miodu, począł w całych drzewach wydrążać sztuczne dziuple, czyli wydziaływać je, dziać, a stąd drzewo takie w języku polskim nazwano dzienią lub drzewem dzianem…[6]
składnia:
(1.3) dzień + liczebnik porządkowy + miesiąc w dopełniaczu
kolokacje:
(1.1) po dziś dzień • pora dnia
(1.2) dzień zakochanych • Międzynarodowy Dzień Kobiet • pierwszy dzień wiosny • dzień skupienia • Dzień Babci • Dzień Dziadka • Dzień Dziecka • Dzień Edukacji Narodowej • Dzień Górnika • Dzień Kobiet • Dzień Matki • Dzień Metalowca • Dzień Ojca • Dzień Papieski • Międzynarodowy Dzień Strażaka • Dzień Flagi Rzeczypospolitej Polskiej • Dzień Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej
(1.4) dzień drogi/jazdy
synonimy:
(1.1) dzionek; gw. (Śląsk Cieszyński i Górny Śląsk) dziyń
(1.2) doba; gw. (Śląsk Cieszyński i Górny Śląsk) dziyń
(1.3) gw. (Śląsk Cieszyński i Górny Śląsk) dziyń
(1.5) życie
(2.1) daw. dzienia, daw./gw. dzienie, daw. dzienno
antonimy:
(1.1) noc
hiperonimy:
hiponimy:
holonimy:
(1.2) tydzień
meronimy:
(1.2) godzina
wyrazy pokrewne:
(1.1-5)
rzecz. dziennik mrz, dzienniczek mrz, dziennikarz mos, dziennikarka ż, dziennikarstwo n, codzienność ż, dniówka ż, dnienie n
zdrobn. dzionek mrz
czas. dnieć ndk.
przym. dzienny, codzienny, dziennikarski
przysł. dniem, dziennie, codziennie, w dzień, za dnia
związki frazeologiczne:
cały boży dzień • ciche dni • dzień dobry • dzień i noc • dzień konia • dzień otwarty • dzień polarny • dzień po dniu • dzień roboczy • dzień w dzień • dzień za dniem • dzień trzech wiedźm • gw. kuse dni • lada dzień • mieć zły dzień • po dziś dzień • podobny jak dzień do nocy • szukać wczorajszego dnia • w biały dzień • za dnia • żyć dniem dzisiejszym • żyć z dnia na dzień
przysłowia: Katarzyny dzień jaki, cały grudzień taki • na świętą Martynę przybyło dnia na godzinę • na święty Tomasz dzień się z nocą sili, mniej nocy, więcej dnia będzie po chwili • nie chwal dnia przed zachodem słońca
etymologia:
prasł. *dьnь[7] < praindoeur. *dins, od rdzenia *di- → świecić
uwagi:
(1.1-5) Wyrażenie „dzień czasu” jest niepoprawne[8].
(1.1-5) W połączeniu z liczebnikami poprawna jest jedynie forma liczby mnogiej „dni” („dwa dni”, nie „dwa dnie”)[4].
(1.1-5) Dawna forma miejscownika „dnie” używana jest obecnie tylko w wyrażeniu „we dnie i w nocy”[4].
tłumaczenia:
źródła:
  1. ↑ publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Hasło „dzień” w: Słownik języka polskiego, red. Jan Karłowicz, Adam Kryński, Władysław Niedźwiedzki, t. I: A-G, Warszawa 1900–1927, s. 645.
  2. ↑ 2,0 2,1 publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Porada „dni czy dnie?” w: Poradnia językowa PWN.
  3. ↑ Jak brzmi celownik liczby pojedynczej rzeczownika dzień? w: Poradnia językowa UŚ.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Słownik poprawnej polszczyzny PWN, red. Witold Doroszewski, Polskie Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1980, ISBN 83-01-03811-X, s. 143.
  5. ↑ Zygmunt Saloni, Marcin Woliński, Robert Wołosz, Włodzimierz Gruszczyński, Danuta Skowrońska, Słownik gramatyczny języka polskiego na płycie CD, Warszawa 2012, ISBN 978-83-927277-2-9.
  6. ↑ publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Hasło „barć” w: Zygmunt Gloger, Encyklopedia staropolska, 1900–1903.
  7. ↑ Joachim Herrmann, Die Slawen in Deutschland, Akademie-Verlag, Berlin 1985.
  8. ↑ Jan Miodek, Słownik ojczyzny polszczyzny, oprac. Monika Zaśko-Zielińska, Tomasz Piekot, wydawnictwo Europa, Wrocław 2002, s. 177.
Źródło: „https://pl.wiktionary.org/w/index.php?title=dzień&oldid=8493438”